سال‌هاست مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها در نیمه دوم سال، به متهم ردیف اول آلودگی هوای کلانشهرها تبدیل شده و به دلیل بر هم خوردن تراز مصرف و تولید گاز طبیعی در کشور طی فصول سرد سال، جبران سوخت مورد نیاز نیروگاه‌های حرارتی معمولا با استفاده از مازوت صورت می‌پذیرد اما در روزهای اخیر، دولت برای مقابله با تشدید مشکلات آلودگی هوا و اثرات مخرب زیست‌محیطی استفاده از این سوخت، دستور توقف مازوت‌سوزی را در سه نیروگاه اراک، کرج و اصفهان که شرایط ویژه‌ای دارند، صادر کرده است.
این موضوع بارها بازتاب گسترده‌ای در سطح رسانه‌ها داشته و اگرچه به دلیل پیامدهای زیست‌محیطی آن، توجه افکار عمومی را به خود جلب کرده است، اما آلودگی هوا، تک عاملی نیست و مبتنی بر اظهارات بهزاد اشجعی، دبیر سابق کمیته فنی صدور مجوزهای خودرویی سازمان حفاظت محیط‌زیست، «نباید این مسئله را صرفا با مازوت‌سوزی مرتبط دانست، چراکه همچنان منابع متحرک مانند خودرو‌ها و حملونقل عمومی بیشترین سهم را در آلودگی هوای کلانشهرها ایفا می‌کنند. به‌طور خاص، سهم نیروگاه‌ها در تولید ذرات معلق تنها حدود ۷ درصد اعلام‌شده است، درحالیکه بخش حملونقل با سوخت گازوئیل و بنزین، نزدیک به ۸۰ درصد ذرات معلق را تولید می‌کند. اگر وقوع این پدیده را تنها به سوخت مازوت محدود کنیم در این صورت راه فراری برای سایر نهاد‌ها و دستگاه‌ها از اجرای وظایف خود در حوزه نوسازی ناوگان حملونقل عمومی، اسقاط خودروهای فرسوده و معاینه فنی بازکرده‌ایم، بنابراین برای هر عاملی باید در حد و اندازه آن عامل و میزان اثرش در وقوع آلودگی هوا سهم قائل شد. مازوت‌سوزی ازآنجایی‌که موضوعی کاملا ظاهری و قابل احساس برای مردم است، در نظر افکار عمومی بیش‌ازاندازه پررنگ شده است.»
خاموشی منظم، جایگزین تولید سم؟
این روزها دولت تصمیم توقف استفاده از مازوت در سه نیروگاه ذکر شده را به‌سلامت مردم گره‌زده است، درحالیکه منتقدان می‌گویند، «دولت چهاردهم دو راهی تنفس در هوای آلوده به سم‌های حاصل از مازوت‌سوزی و قطعی برق، را پیش‌روی شهروندان قرار داده و سعی دارد بحران انرژی و کمبود برق در کشور را با دستور قطع مصرف مازوت توجیه کند. در سالیان گذشته هم که جان بسیاری از شهروندان به سبب استفاده از سوخت مازوت در خطر بود، مسئولان مردم را بر سر این دو راهی گذاشته بودند که اگر خانواده‌ها در مصرف گاز صرفه‌جویی نکنند، استفاده از مازوت در صنایع و نیروگاه‌ها اجتناب‌ناپذیر است!» ناظر بر اظهارات «عبدالرسول پیشاهنگ»، مدیرعامل سابق شرکت مادر تخصصی برق حرارتی کمتر از ۱۱درصد از نیروگاه‌های کشور مازوت مصرف می‌کنند و روشن است که مازوت نقش تعیین‌کننده‌ای در تأمین سوخت نیروگاه‌های برق کشور نداشته است و دستور توقف این سوخت تنها در سه نیروگاه از چهارده نیروگاه مازوت‌سوز کشور، نمی‌تواند توجیه خوبی برای خاموشی‌های منظم باشد. هرچند به‌زعم موافقان، توقف مازوت‌سوزی در همین سه نیروگاه هم گامی مؤثر بوده و اقدام مشابه در یازده نیروگاه مازوت‌سوز دیگر هم راه تنفس مردم را باز خواهد کرد، اما نمی‌توان باتوجه به قطعی برق در پایتخت و سایر نقاط کشور از چنین اقدامی به‌عنوان موهبت و تدبیری اثربخش یاد کرد، آن‌هم در شرایطی که روزانه بیش از ۸۷ میلیون لیتر بنزین بی‌کیفیت در خودروی شهروندان سوزانده می‌شود و طبیعتا قطع سوخت مازوت فقط در چند نیروگاه تأثیر چندانی بر کاهش آلودگی هوای شهرهای مختلف ندارد.
تناقض‌گویی در مورد مصرف مازوت!
سوای توجیهات دولت، طی سالیان اخیر مازوت سوزی با اظهارات متناقض مسئولان همراه بوده است. علی سلاجقه، رئیس پیشین سازمان حفاظت محیط‌زیست، ۲۲ آذرماه سال گذشته ادعا کرد که «مازوت‌سوزی در هیچ‌یک از پالایشگاه‌هایی که نزدیک کلانشهرها و مراکز جمعیتی قرار دارند انجام نمی‌شود.»
به اذعان سلاجقه، «ما در ۳ استان تهران، البرز و اصفهان اصلا بحث مازوت‌سوزی نداریم. و این اقدام در نیروگاه‌هایی انجام می‌شود که دور از مراکز جمعیتی قرار دارند.»
این در حالی است که ۲۰ آذرماه سال گذشته، شرکت گاز استان مرکزی و شرکت توزیع برق حرارتی شازند در اطلاعیه‌ای مشترک از «آغاز مازوت‌سوزی در نیروگاه شازند» خبر دادند.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست در استان مرکزی نیز خبر داد که ۵۰ مشعل از مجموع ۷۲ مشعل نیروگاه حرارتی شازند، با سوخت مازوت فعالیت می‌کنند. به گفته یوسف یوسفی، مازوت‌سوزی در این نیروگاه روز ۲۰ آذرماه آغاز شد و در هر شبانه‌روز چهار میلیون لیتر مازوت در این واحد مصرف می‌شود.
کمتر از یک هفته از آغاز مازوت‌سوزی در شازند نگذشته بود که در ۲۵ آذر، جمعی از اساتید دانشگاه صنعتی اراک خواستار توقف استفاده از مازوت شدند. آن‌ها در بیانیه خود نوشتند که این موضوع «سلامت بیش از یک میلیون شهروند مظلوم ساکن شهرهای اراک و شازند را با مخاطره جدی مواجه می‌کند.»
آن‌ها در این بیانیه نوشتند که «در قانون هوای پاک مصوب سال ۱۳۹۶ مجلس شورای اسلامی تأکید شده است که نیروگاه‌ها اجازه ندارند برای جبران کمبود سوخت، مازوت بسوزانند». اساتید ادامه دادند: «ما استادان دانشگاه صنعتی اراک در راستای مسئولیت‌های اجتماعی خود از مسئولان ارشد استان مرکزی به‌ویژه استاندار و نمایندگان مردم اراک و شازند در مجلس شورای اسلامی خواهشمندیم، پیگیری‌های جدی برای متوقف کردن مازوت‌سوزی در نیروگاه شازند در ماه‌های سرد پیش رو را با جدیت انجام دهند.»
از سوی دیگر، مهدی پیرهادی، عضو و رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای شهر تهران هم، آذرماه سال گذشته در صحن شورا اسامی ۱۴ نیروگاهی که مازوت می‌سوزانند را اعلام کرد.
به گفته پیرهادی، «نیروگاه‌های ایرانشهر، منتظر قائم، رجایی، رامین، کرمان، منتظری، سهند، تبریز، زرند، بندرعباس، طوس، مفتح و شازند» ازجمله نیروگاه‌هایی‌اند که مازوت‌سوزی داشته‌اند.
حدود ۳۰ درصد مردم شازند به‌علت همجواری با نیروگاه به سرطان مبتلا شده‌اند
بااین‌حال نمی‌توان پیامدها و تبعات استفاده از این سوخت بر سلامت شهروندان را نایده گرفت. استفاده از مازوت در نیروگاه‌های حرارتی در نزدیکی شهرها ساکنان را در معرض ترکیبات حاصل از سوختن ناقص این فرآورده‌ها قرار می‌دهد. وقتی ساکنان، هوایی را تنفس می‌کنند که در نزدیکی نیروگاه‌های مازوت قرار دارد، این سوخت سمی وارد بدن می‌شود. درباره پیامدهای این موضوع، فقط در یک نمونه، محمود احمدی بیغش، نماینده شازند، در مرداد ۱۴۰۲ در صحن علنی مجلس گفت که حدود ۳۰ درصد مردم آن شهر به‌علت همجواری با نیروگاه به سرطان مبتلا شده‌اند.
در پژوهشی که وزارت بهداشت سال ۱۴۰۰ در ۲۷ شهر تهران، اهواز، مشهد، تبریز، شیراز، اصفهان، ایلام، سنندج، همدان، خرم‌آباد، اراک، کرج، کرمانشاه، آبادان، شهرکرد، یزد، ارومیه، کرمان، قزوین، بیرجند، قم، زابل، بجنورد، زنجان، بوشهر، اردبیل و زاهدان با جمعیت کل حدود ۳۵ میلیون نفر انجام داد، مشخص شد که میانگین غلظت ذرات معلق در این ۲۷ شهر ۲/۵ میکرون بود که ۶ برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت و حتی ۲/۵ برابر استاندارد ملی کشور است. در گزارش‌های متعددی نیز از «مازوت‌سوزی» نیروگاه‌ها و همچنین توزیع بنزین غیراستاندارد تولید شده در چند مجتمع پتروشیمی به‌عنوان عوامل اصلی بدتر شدن آلودگی هوا و افزایش شمار قربانیان این آلودگی نام‌برده شده است.
دو سال قبل بود که در گزارش رسمی وزارت نفت اعلام شد، پالایشگاه‌های کشور به‌دلیل فرسودگی و قدمت تکنولوژی، بیش از یک‌سوم نفت خام دریافتی را به مازوت تبدیل می‌کنند. سهم مازوت به‌عنوان آلاینده‌ترین سوخت فسیلی از محصولات تولیدی پالایشگاه‌های پیشرفته جهان، حدود ۵ درصد است و البته غلظت گوگرد مازوت تولیدی این پالایشگاه‌ها نیز کمتر از نیم درصد است؛ درصورتی‌که غلظت گوگرد مازوت تولیدی پالایشگاه‌های کشور ما ۳/۵ درصد عنوان شده است. در ادامه این گزارش آمده است: «طبق قوانین جدید سازمان بین‌المللی دریانوردی که از سال ۲۰۲۰ به اجرا گذاشته شد، سوخت‌هایی با غلظت گوگرد بالای نیم درصد، حتی برای استفاده به‌عنوان سوخت کشتی‌ها در سفرهای اقیانوسی نیز، ممنوع است.»
در تعاریف تخصصی آمده است: «مازوت نوعی نفت کوره به شمار می‌آید که کیفیت پایین و ویسکوزیته بالایی دارد و پالایشگاه‌ها این فرآورده را باقیمت بسیار پایین به صنایع می‌فروشند. نفت کوره یکی از هیدروکربن‌های نفتی است که در مراحل پالایش نفت خام، حاصل تقطیر جزءبه‌جزء آن پس از نفتا و بنزین و نفت سفید تولید می‌شود و چون سیاه است، نفت سیاه نیز نامیده می‌شود. این ماده ارزان‌ترین سوخت فسیلی است و برای کوره‌ها، حمام‌ها، تنور نانوایی‌ها، موتور‌های دیزلی، کشتیرانی، کامیون‌ها و خودروهای بزرگ، مراکز تجاری و صنعتی و برخی نیروگاه‌ها استفاده می‌شود. مازوت اما بسیار آلوده کننده‌تر از سوخت گاز طبیعی است و اغلب به‌مثابه سوخت پشتیبان برای اوج‌گیری نیروگاه‌ها در مواردی که گاز طبیعی موجود نیست استفاده می‌شود.»
وقتی مازوت می‌سوزد دی اکسید گوگرد تولید می‌کند و این گاز سرطان‌زاست، باعث بروز بیماری‌های قلبی، عصبی و تنفسی و بیماری‌های علاج ناپذیر است. هوا و محیط‌زیست را آلوده می‌کند و سبب می‌شود باران اسیدی ببارد.
متخصصان محیط‌زیست درباره این گاز سمی و اثرات سوخت مازوت بر سلامتی انسان‌ها می‌گویند: «دی اکسید گوگرد محصول ناقص سوختن بنزینی است که حجم گوگرد بالایی دارد. معمولا بنزین‌هایی با استاندارد پایین و سوختن گازوئیل و مازوت نیز دی اکسید گوگرد تولید می‌کنند. این گاز از هوا سنگین‌تر است. در زمین باقی می‌ماند و جزء آلاینده‌های پایدار است و حجم آلاینده‌های دو و نیم میکرونی را نیز افزایش می‌دهد. بنابراین اگر ایستگاه‌های هواشناسی یا پایش آلاینده را در شهرهایی که مقدار دی اکسید گوگرد بالاست مشاهده کنید، معمولا مقدار ریزگردهای دو و نیم میکرونی هم خیلی بالاست. این‌ها جزء ریزگردهایی هستند که به‌سرعت جذب ریه شده و از طریق گردش خون وارد بدن می‌شوند و می‌توانند به مجاری و دستگاه تنفسی حمله کنند.»
به گفته این متخصصان، گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد در «نکا، تبریز، نیروگاه اراک و در صنایع سیمان اصفهان به دلیل استفاده از مازوت، کسانی که بیماری‌های عروقی و فشارخون دارند و در معرض تنفس حجم بالای دی اکسید گوگرد در هوا برای مدتی طولانی هستند، سریع‌تر از بیماری‌شان فوت می‌کنند. برای افرادی که آسم دارند، شدت آسم را وخیم می‌کند. سردردهای مزمن ایجاد می‌کند. افراد را عصبی و شرایط تنفسی‌شان را مختل می‌کند و برای کودکان و سالمندان بسیار مضر است. این سوخت بین افراد سالم نیز درجاتی از علائم تنفسی مانند برونشیت حاد ایجاد می‌کند. غلظت آلایندگی هوا، عوارض کوتاه‌مدتی مانند ایجاد سرفه و خلط گلو را هم به وجود می‌آورد.» این متخصصان معتقدند، با کمک تکنولوژی می‌توان مازوت را از پروسه تولید نفت حذف و یا مازوت تولیدی را سولفورزدایی کرد تا دیگر گوگرد نداشته باشد. اما مازوتی که ایران تولید می‌کند ۵ درصدش گوگرد است و سه برابر حد استاندارد جهانی است. کشورهایی که مازوت تولید می‌کردند در حال فرآوری و گوگردزدایی از آن هستند اما ایران از قافله فرآوری عقب مانده زیرا تکنولوژی لازم را در اختیار ندارد، حال اینکه اساتید دانشگاهی آمادگی خود را در حوزه «سولفورزدایی مازوت، ذخیره‌سازی گاز، مشاوره و طراحی نیروگاه‌های تولید برق با منابع تجدیدپذیر، نصب فیلترهای مناسب برای نیروگاه و … در جلسات تخصصی و کارشناسی» اعلام کرده‌اند.
بهمن ماه سال ۹۸ جعفر توفیقی، رئیس پژوهشگاه صنعت نفت به خبرگزاری ایرنا گفته بود که این پژوهشگاه به دانش تولید مازوت کم سولفور دست پیدا کرده و تست‌های آزمایشگاهی نیز صورت گرفته‌اند. به بیان توفیقی، با برخی از پالایشگاه‌های کشور مذاکره شده، زیرا طرح صنعتی تولید مازوت کم سولفور را پژوهشگاه صنعت نفت آماده کرده و مطالعات فنی و اقتصادی آن انجام شده است. با برخی از پالایشگاه‌ها که به سرمایه‌گذاری در این فرآیند علاقه‌مندی نشان داده‌اند، رایزنی شده تا به تولید انبوه برسد.» اما پنج سال از این وعده گذشته و مازوت تولیدی ایران هنوز سولفورزدایی نشده است. برخی شواهد نشان می‌دهد که صنایع کوچک نیز از سوخت مازوت استفاده می‌کنند و این صنایع در اطراف شهرها مستقر هستند و باعث تولید حجم بالای دی اکسید گوگرد شده و جان مردم را به خطر می‌اندازند، بنابراین اقدام اخیر دولت حتی اگر با نیت توجه به سلامت شهروندان هم صورت گرفته باشد، صرفا برای چند نیروگاه کافی نیست.
مقابله با آلودگی هوا یا چالش انرژی؟
یکی از کارشناسان حوزه آلودگی هوا بانام مستعار «احمد یوسفی»، دراین‌باره به «ما» می‌گوید: «اگر دغدغه دولت، حفظ سلامت شهروندان است، چرا این اقدام صرفا برای سه نیروگاه صورت گرفته، آیا سلامت دیگر شهروندان برای دولت اهمیتی ندارد؟ از طرفی باید استفاده از سوخت مازوت در کل کشور ممنوع شود. البته همه ما تقریبا مطمئن هستیم که این توقف برای نیروگاه‌های اصفهان، اراک و کرج مقطعی خواهد بود. نکته بعدی این است که دولت در حالی خاموشی منظم را جایگزین تولید سم کرده است که داده‌های موجود آشکار می‌کند، حتی بدون توقف مازوت‌سوزی سه نیروگاه اعلام‌شده، قطعی برق اجتناب‌ناپذیر بوده است. در جلسه شورای اقتصاد که تنها چند روز پیش در تاریخ ۱۴آبان۱۴۰۳ برگزار شد، چالش در بخش انرژی کشور به بمب ساعتی تشبیه شد که هرلحظه امکان انفجار دارد. کما اینکه در ماه‌های اخیر بسیاری از کارشناسان در رسانه‌های مختلف، در‌خصوص کمبود برق هشدار داده و قطعی برق در زمستان ۱۴۰۳ را پیش‌بینی کرده بودند. یکی از نمایندگان مجلس، قبل از اعلام آغاز قطعی‌های برق در زمستان، با اشاره به کسری ۲۰ هزار مگاواتی برق هشدار داد که این کمبود و نا‌ترازی به‌طور حتم تشدید خواهد شد و میزان تولید فعلی پاسخگو نیست؛ بنابراین واحد‌های صنعتی باید به فکر تولید برق تجدیدپذیر باشند. پیش‌ازاین هم مدیرعامل توانیر گفته بود که ۸۰درصد نیروگاه‌های کشور از سوخت گاز، ۱۴درصد از گازوئیل و ۶ درصد از مازوت استفاده می‌کنند و وقتی‌که هوا سرد می‌شود و به‌تبع آن افزایش مصرف گاز در بخش خانگی افزایش یابد، در این صورت به میزان مصرف مازوت اضافه خواهد شد. در زمستان ۵۰درصد گاز و مابقی آن از سوخت مایع تأمین می‌شود که ابتدا گازوئیل و سپس از مازوت استفاده می‌شود.»
کشورهای دیگر چه کردند؟
این کارشناس در ادامه عنوان می‌کند: «فرآوری مازوت کم‌سولفور کوچک‌ترین قدمی است که کشور باید بردارد. مهم‌ترین قدم اما برنامه‌ریزی درازمدت برای بدیل‌های دیگری همچون انرژی‌های خورشیدی و پاک است. بااین‌حال مسئولین برنامه‌ای ندارند و مقامات دولتی و محیط‌زیست صرفا اطلاعات ضدونقیض ارائه می‌دهند. آسان‌ترین بدیل مازوت، استفاده از گاز طبیعی است که بسیار گران شده است. استفاده از انرژی خورشیدی و بادی نیز از سالم‌ترین و پایدارترین سوخت‌های جایگزین هستند. بخش عمده مصرف مازوت برای تولید انرژی در نیروگاه‌ها و در صنایع است و در نیروگاه‌ها باید در درازمدت جایگزینی به وجود می‌آمد تا این بحران ایجاد نشود. نیروگاه‌هایی که تولید برق می‌کنند باید یا با گاز یا سیکل‌های ترکیبی یا نیروگاه‌های بادی و خورشیدی به‌مرور جایگزین می‌شدند. زیرا با توجه به جغرافیای پراکنده و آفتابی ایران این امکان وجود داشت و دارد. الان خیلی از کشورهای اطراف خلیج‌فارس در حال انجام این پروژه‌ها هستند. شهر دبی در امارات بزرگ‌ترین مزرعه آفتابی جهان را داشته و الان مراکش دست بالا را دارد. در هند هم برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای انجام و به اهداف خود نزدیک شده‌اند و قرار است تا سال ۲۰۲۵ مزرعه آفتابی را در هند بسازند که با هزینه پایین تولید انجام شده. حتی می‌خواهند این را جایگزین سوخت‌های فسیلی کنند.»
این کارشناس با ابراز تأسف اظهار می‌کند: «دولت‌های ما بدون آینده‌نگری برای تولید انرژی پایدار و طبیعی تاکنون به استفاده از سوخت‌های نفتی و فسیلی متکی بوده و برای آینده تولید انرژی، خردمندانه و هماهنگ با محیط‌زیست برنامه‌ریزی نکرده‌اند. پروسه گذر به انرژی‌های جایگزین برای ایران که منبع اول و دوم گاز و یکی از پنج کشور نخست جهان در منابع نفتی است آغاز نشده است، درحالیکه حتی در کشورهای توسعه یافته‌ای که نفت هم دارند، بخش زیادی از درآمدهای نفتی‌شان را صرف پیدا کردن منابع انرژی جدید، خودروهای پاک، توسعه ناوگان حملونقل عمومی پاک می‌کنند که به‌مرورزمان بتوانند مصرف سوخت‌های فسیلی را کاهش دهند. ایده یافتن و سرمایه‌گذاری روی انرژی‌های پاک در بسیاری از کشورهای توسعه یافته در حال اجرا شدن است یا در برخی بخش‌ها عملی شده. حتی در برخی کشورهای آفریقایی مثل مراکش روی آن کار می‌کنند. ولی متأسفانه کشور ما هنوز برای جایگزینی منابع و صنایعی که مازوت مصرف می‌کنند یا برای سوخت‌های جایگزین برنامه‌ریزی نکرده است.»
سوزاندن بیش از ۸۷ میلیون لیتر بنزین بی‌کیفیت در روز
یوسفی در خاتمه با اشاره به معضل آلودگی هوا تصریح می‌کند: «در میان فهرست بلندبالای علل و عوامل چرایی استمرار بحران آلودگی هوا، در اغلب گزارش‌های کارشناسی و مستند نظارتی، صرفا به مازوت‌سوزی اشاره نشده، بلکه بر اهمیت نوسازی ناوگان حملونقل درون‌شهری، اعمال محدودیت قانونی تردد موتورسیکلت‌های بنزینی فرسوده، برقی شدن موتور‌های شرکت‌های حملونقل پیک موتوری، انجام بیمه مسئولیت در قبال وسایل نقلیه فرسوده و استاندارد‌سازی سوخت‌ها نیز تأکید شده است که هنوز مقامات و دستگاه‌های مسئول هیچ اقدام ملموسی در این موارد انجام نداده‌اند، به‌ویژه آنکه روزانه بیش از ۸۷ میلیون لیتر بنزین بی‌کیفیت نیز در خودروی شهروندان سوزانده می‌شود.» سال گذشته محسن پیرهادی، نماینده سابق مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، مبتنی بر گزارش مراکز مسئول، بابیان اینکه «وسایل نقلیه فرسوده ۲۰ برابر وسایل نقلیه استاندارد آلایندگی دارند»، اعلام کرد: «ارتقا ندادن استاندارد خودروهای دیزلی، عدم خروج وسایل نقلیه موتوری فرسوده از ناوگان حملونقل عمومی، عدم نوسازی و توسعه ناوگان حملونقل داخلی»، و همچنین «مازوت‌سوزی در برخی نیروگاه‌ها در فصول سرد سال»، ازجمله عوامل اساسی افت کیفیت هوای کلانشهرهاست. او عنوان کرد که «نزدیک به ۱۳ میلیون وسایل نقلیه موتوریِ فرسوده و بیش‌آلاینده در سطح شهرها همچنان تردد دارند.» یکی از بندهای قانون هوای پاک، شماره‌گذاری موتورسیکلت‌های بنزینی را منوط به اسقاط موتورسیکلت فرسوده کرده است، اما محسن پیرهادی گفت که این قانون فقط در خصوص ۱۲ درصد شماره‌گذاری‌های موتورسیکلت‌ها رعایت شده و «آمار فراجا نشان می‌دهد طی ۹ ماهه اول سال ۱۴۰۱، ۳۱۹ هزار و ۷۹۹ موتورسیکلت شماره‌گذاری شده و در مقابل فقط ۳۶ هزار و ۷۹۸ دستگاه موتورسیکلت فرسوده اسقاط شده» است. بنابراین اگرچه تلاش برای رفع مازوت‌سوزی می‌تواند گامی اثربخش در جهت کاهش آلودگی هوا باشد، ولی این پدیده محصول عوامل پیچیده و متعددی است و برای رفع آن باید همزمان به موضوعات دیگری هم توجه کرد.
پی‌نوشت:
منابع و اطلاعات این گزارش در دفتر روزنامه موجود است