شهرداری تهران و سازمان اوقاف و امور خیریه در طرحی مشترک به نام «توسعه حرم امام‌زاده یحیی» قصد دارند نزدیک به ۴۰ هزار مترمربع از بافت تاریخی محله عودلاجان در منطقه ۱۲ تهران را تخریب کنند. در حالی‌ که گزارش‌ها نشان می‌دهد تخریب بافت تاریخی این محله آغاز شده و حتی به مرحله قبرفروشی در محوطه در دست توسعه نیز رسیده، شهرداری تهران مدعی است که بنا نیست خانه‌های ثبت ملی تخریب شوند. هم‌زمان فعالان میراث فرهنگی از طرحی مشابه در بافت تاریخی شیراز خبر داده‌اند.

تخریب بافت تاریخی شیراز در طرح موسوم به «حرم تا حرم» با هدف اتصال حرم شاهچراغ به دیگر امامزاده‌های شهر شیراز از سال‌ها قبل آغاز شد. با وجود اینکه دولتی‌ها ادعا می‌کنند این طرح به بافت تاریخی شیراز آسیبی وارد نمی‌کند، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد حتی خانه‌های ثبت ملی نیز از تهدید این طرح در امان نیستند.

بر مبنای گزارش روزنامه شرق، فعالیت‌هایی که به‌تازگی در نزدیکی بافت تاریخی شیراز آغاز شده، فعالان میراث فرهنگی را نگران کرده است. به گفته محمدمهدی کلانتری، دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران، با وجود اینکه بافت ۳۶۰ هکتاری شیراز مرداد ۱۴۰۲ به‌ طور کامل ثبت ملی شد، طی هفته‌های اخیر، مساحتی حدود ۳.۵ هکتار در شرق حرم شاهچراغ حصارکشی‌ و عملیات گودبرداری، بدون طی روند تهیه و تصویب طرح، آغاز شده است.

این فعال میراث فرهنگی گفت که در حال حاضر خود بافت تاریخی را حصارکشی نکرده‌اند اما بخشی از کار برای مداخله کالبدی سنگین آغاز شده است. او با تاکید بر اینکه تولیت شاهچراغ این محدوده را به‌زور از مردم ساکن در منطقه گرفته، گفت که اکنون قرار است در همین مکان قبرسازی کنند و قصد توقف طرح را هم ندارند.

گزارش روزنامه پیام ما از وضعیتی مشابه در محله عودلاجان تهران خبر می‌دهد؛ به این معنا که شهرداری و سازمان اوقاف در طرحی مشترک قصد دارند بخش قابل‌توجهی از بافت تاریخی این محله، از جمله شواهدی منحصربه‌فرد از تاریخ تهران، را برای توسعه حرم امامزاده یحیی تخریب کنند.

شهرداری تهران و سازمان اوقاف بنا دارند برای اجرای این طرح، مساحتی حدود دو هزار و ۸۰۰ مترمربع در وسط بافت تاریخی عودلاجان را که حدود ۱۴۰ خانه تاریخی آنجا واقع است، صاف کنند تا امامزاده یحیی نیز مانند حرم عبدالعظیم حسنی و شاهچراغ، صحن و سرا و شبستانی بزرگ‌تر داشته باشد.

به باور اسکندر مختاری، مدیر سابق محور فرهنگی تاریخی تهران، در اجرای این طرح نجات بافت تاریخی تهران مطرح نیست بلکه پای «پول و بهره‌وری اقتصادی» در میان است؛ به این معنا که «زمینی را با قیمت نازل خریداری می‌کنند و ۱۰۰ برابر می‌فروشند. مانند فروش قبر در طرح شاهچراغ، حرم حضرت معصومه در قم یا امامزاده صالح تجریش و این یعنی نهضتی در گورستان‌های تاریخی راه افتاده است تا بار دیگر در این مناطق تدفین انجام شود».

به گفته مختاری، توسعه صحن و سرای امامزاده یحیی در حالی در دستور کار قرار گرفته است که قوانین حفاظت از بافت‌های تاریخی اجازه تجمیع پلاک‌ها و تعریض معابر را نمی‌دهد. با این حال، شواهد نشان می‌دهد از مدت‌ها قبل با تعدادی از مالکان خانه‌ها و مغازه‌هایی که در طرح قرار گرفته‌اند، صحبت‌ و پیگیری برای رفع تعارض شروع شده است. هرچند قبل از مطرح شدن رسمی کار هم یکی دو پلاک در محدوده امامزاده خریداری و خانه واجدارزش «نشیبا» در ضلع شمالی امامزاده هم تخریب شد. اهالی محله امامزاده از تغییر کاربری آن به سرویس بهداشتی خبر داده‌اند.

طرحی که نقشه‌ آن تهیه شده و در اختیار دستگاه‌های متولی مانند میراث فرهنگی و کمیسیون ماده ۵ قرار گرفته است، به‌وضوح نشان می‌دهد خانه‌های قرارگرفته در بخش شمالی امامزاده یعنی کوچه عرب‌زاده، قسمت شرق آن، کوچه حیدر گوشی، بخش غربی آن تا کوچه امامزاده و حتی شبستان قدیمی و بخش جنوبی امامزاده، یعنی کوچه‌ قنادها و مرادی تا سر کوچه شیرازی، تخریب می‌شوند؛ حتی می‌خواهند سردر ورودی امامزاده را در ورودی کوچه شیرازی نصب کنند.

 این یعنی همه برنامه‌ریزی‌ها انجام شده تا بخشی از مهم‌ترین بافت تاریخی تهران در منطقه ۱۲ را که سال‌ها است خاطرات جمعی ساکنان تهران قدیم را با همین امامزاده و در همین قدوقواره و گنبد مخروطی‌شکل و درخت قدیمی‌ در خود زنده نگه داشته است، تخریب کنند.

با این حال، وحیدرضا انارکی، شهردار منطقه ۱۲، تصویب طرح نوسازی بافت امامزاده یحیی را تکذیب کرد و مدعی شد که قرار نیست هیچ بنای ثبت ملی تخریب شود و این طرح با هماهنگی میراث فرهنگی پیش خواهد رفت.

شهردار منطقه ۱۲ در توجیه تخریب‌ بافت تاریخی عودلاجان نیز ادعا کرد که همپوشانی بافت فرسوده و بافت تاریخی در این منطقه باعث شده است که برای ساخت‌وساز در این محله انگیزه‌ای وجود نداشته باشد و شهرداری قصد دارد فضایی ایجاد کند که بخش خصوصی برای نوسازی در این منطقه ترغیب شود.

اقدام‌های شهرداری تهران در مخدوش کردن بافت تاریخی به محله عودلاجان محدود نیست. مواردی مانند ساخت مسجد روبروی تئاتر شهر و در قلب پارک قیطریه، ساخت مقبره شهدای گمنام در خانه‌ تاریخی فخرالدوله، تخریب کامل خانه پدری موسس خودکار بیک و تغییر کاربری مکان‌های تاریخی طی یک سال اخیر نشان می‌دهد که تخریب آثار تاریخی در شهرداری تهران با مدیریت علیرضا زاکانی هدفمندانه دنبال می‌شود.