پزشکیان: فیلترینگ برداشته می‌شود
مسعود پزشکیان صبح سه‌شنبه اول آبان ۱۴۰۳  در حاشیه تقدیم بودجه ۱۴۰۴ به مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگویی در پاسخ به این پرسش که آیا شما همچنان به وعده‌هایی که به مردم دادید از جمله موضوع رفع فیلترینگ پایبند هستید، بیان کرد: «ما حرف‌هایی که زدیم تا آخر پای آن هستیم و به وعده‌های خود پایبندیم. قطعا در حال تلاش هستیم تا حرف‌هایی که زده‌ایم در عمل پیاده کنیم. در خصوص رفع فیلترینگ نیز وزیر ارتباطات، اطلاعات را جمع‌آوری کرده است و این هفته در نشست سران گزارش دادند. قرار شد هم  مجلس و هم قوه قضائیه و وزارت ارتباطات جمع‌بندی داشته باشند و مراحل طی شود.» وی بیان کرد: «بحث کاملا کارشناسی است. روندی که اکنون طی شده است به نفع مملکت نیست و باید برگردد. درباره نحوه اینکه چگونه برگردانده شود در حال  تفاهم هستیم که باهم با یک  زبان و نگاه مشترک پیش برویم که اختلاف و سوءتفاهم پیش نیاید.»
وی در پاسخ به این پرسش که آیا مردمی که منتظر رفع فیلترینگ هستند این اتفاق خواهد افتاد یا خیر، تأکید کرد: «بله بنده گفتم که در حال کار کردن روی این موضوع هستیم.»
 
 هاشمی: باید به سمت رفع فیلتر برویم
ستار هاشمی، وزیر ارتباطات اخیرا از جدیت روند رفع فیلترینگ خبر داده و گفته است: «وضعیت موجود به صلاح نیست و طبیعتا باید به سمتی برویم که ارتقای وضعیت موجود داشته باشیم. جمع‌بندی هم این بوده که ادامه وضعیت موجود به مصلحت نیست و باید به سمتی برویم که بازگشایی اتفاق بیفتد.» ما این موضوع (رفع فیلترینگ) را با جدیت دنبال می‌کنیم؛ چراکه از طرفی وعده رئیس‌جمهور و دولت بوده است و از طرفی موضع رسمی دولت به حساب می‌آید.»
 مهاجرانی: رفع فیلترینگ در دستور کار دولت است
در آخرین اظهارنظر از سوی دولتی‌ها در این حوزه فاطمه مهاجرانی در پاسخ به این سوال که چه زمانی مسأله فیلترینگ حل خواهد شد؟ گفت: «این موضوع در دستور کار دولت قرار دارد و در حال پیگیری است.»
وی در پاسخ به اینکه چه موانعی بر سر راه وجود دارد، اظهارکرد: «فرآیند در حال پیگیری است. باید توجه داشت نمی‌توانیم تغییرات یک‌باره در موضوعات ایجاد کنیم. فرآیندی دارد که در حال طی شدن است.»
سخنگوی دولت چهاردهم در پاسخ به این سوال که آیا باید منتظر جلسه برگزاری کمیته فیلترینگ باشیم هم افزود: «دوستان در حال پیگیری فرآیند هستند؛ صبوری کنید.»
 
مطالبه حامیان رفع فیلتر و تجمع مخالفان
پس از اظهارات رئیس‌جمهور و دیگر مسئولان دولت درباره رفع فیلترینگ، برخی افراد مخالف رفع فيلترينگ طی فراخوانی گسترده در كانال‌های تلگرامی و ساير اپليكيشن‌های فضای مجازی، تجمعی را مقابل سازمان فناوری اطلاعات ايران برگزار كردند.
معترضان که البته تعداد آنها خیلی زیاد هم نبود با در دست داشتن بنرهايی كه روی آن نوشته شده بود «وزير ارتباطات حيا كن؛ طرح رفع فيلتر رو رها كن» از دولت خواستند که پیگیر رفع فیلترینگ نباشد.
تجمع مخالفان رفع فیلتر در حالی برگزار شد که اظهارات برخی حاضرین در تجمع واکنش‌های بسیاری را به دنبال داشت. متأسفانه این اظهارات ناپخته که از سوی هر دو طرف یعنی هم مخالفان و هم موافقان رفع فیلتر مطرح می‌شود موجب شده تا جامعه درگیر یک دوقطبی و درگیری شود، دوقطبی که به نظر می‌رسد برخی جریانات سیاسی آن را هدایت می‌کنند.
 
دوقطبی‌سازی درباره فیلترینگ در مجلس
البته این اولین‌باری نیست که درباره موضوع فیلتر شبکه‌های اجتماعی خارجی چنین فضایی ایجاد می‌شود و در گذشته هم برخی جریانات تلاش کردند در درون مجلس این دوقطبی را ایجاد کنند.
بر همین اساس اوایل مردادماه سال جاری بود که نماینده بوکان با طرح یک ادعا، مدعی شد که رئیس مجلس اجازه ندادە طرح رفع فیلترینگ به صحن بیاید.
ادعای قسیم عثمانی، نماینده بوکان در حالی بود که مجلس و‌ شخص قالیباف هیچ نقشی در فیلتر شبکه‌های اجتماعی خارجی نداشته‌اند‌. علیرضا سلیمی، سخنگوی هیأت رئیسە مجلس شورای اسلامی البته پاسخ ادعای نماینده بوکان را داد و با طرح این سوال کە «مگر فیلترینگ از سوی مجلس اتفاق افتاده که مجلس رفع کند؟»  تأکید کردە است: «فیلترینگ در زمان حسن روحانی و از سوی شورای عالی فضای مجازی اتفاق افتاد؛ بر این اساس فیلترینگ با مصوبه مجلس شورای اسلامی نبوده است.» اگرچه برخی معتقد بودند نماینده بوکان تلاش دارد با طرح این ادعا و ایجاد دوقطبی در جامعه در میان حامیان رفع فیلتر محبوبیت کسب کند؛ اما علیرضا سلیمی همان زمان هم گفت: «با توجه به اینکه شورای عالی فضای مجازی زیر نظر رئیس‌جمهور تصمیم بە فیلترینگ گرفتە است، ورود مجلس بە این موضوع با پرسش‌های حقوقی مواجه است».
سخنگوی هیأت رئیسە مجلس شورای اسلامی همچنین پیشنهاد کردە کە این موضوع از سوی رئیس‌جمهور منتخب پس از برگزاری مراسم تنفیذ و تحلیف و در شورای عالی فضای مجازی دنبال شود و شورای عالی فضای مجازی در این موضوع تصمیم‌گیری کند.»
محمدسعید احدیان، دستیار سیاسی و رسانه‌ای محمدباقر قالیباف نیز پاسخ ادعای قسیم عثمانی را داد و گفت: «امروز شاهد هستید که با رفتار سیاسی یکی از نمایندگان، دوقطبی‌سازی جعلی بر سر فیلترینگ در کشور کلید خورد و دو سر طیف‌ها برای منافع سیاسی خودشان شروع به تقویت این بازی سیاسی کردند.»
احدیان به صورت منطقی به این موضوع پاسخ داد و در این‌باره گفت: «اولا رهبر انقلاب بر اساس یک بحث کارشناسی دقیق اصرار داشتند که مجلس باید لایحه را در اولویت قرار دهد درحالی‌که اکنون که مجلس هنوز تازه آغاز به کار کرده، حدود ۱۷۰ طرح ثبت شده که بیش از ۴۰ طرح آنها دوفوریتی و یک فوریتی است که لوایح نیز به آنها اضافه خواهد شد. مفهوم بررسی این ۴۰ طرح طبق آیین‌نامه این است که مجلس یک الی دو سال خود را هم اگر بگذارد، وقت کم خواهد آورد چه برسد که این طرح به صورت تصاعدی در حال افزایش است. ثانیا موضع آقای دکتر قالیباف بر مبنای عقلانیت انقلابی چه قبل از انتخابات و چه در ایام انتخابات و چه اکنون روشن است. خلاصه این رویکرد در توئیتی ذکر شده که بر ضرورت تجدیدنظر در فیلترینگ به شیوه کنونی تأکید شده و برنامه‌های روشنی نیز ارائه شده است.»
احدیان اضافه کرد: «بر این اساس خیلی روشن است که مسأله فیلترینگ راه‌حل‌های منطقی دارد که بتوان هم دغدغه‌های رهاسازی خطرناک فضای مجازی را که به امنیت روانی و کانون خانواده لطمه می‌زند، لحاظ کرد و هم مشکلات فیلترینگ را برطرف کرد، لذا اینکه ما بخواهیم مسأله فیلترینگ را به یک دوقطبی تبدیل کنیم که جامعه را در برابر یک دوقطبی قرار دهیم، جعلی و با نگاه سیاسی است. ثالثا: البته طرح دو فوریتی مذکور مشابه نزدیک ۴۰ طرح دو فوریتی و یک فوریتی بر اساس قاعده‌ای منطقی به صحن علنی مجلس خواهد آمد؛ اما از نظر منطق کارشناسی سوال اصلی این است که تصمیم‌گیری درباره فیلترینگ را آیا باید در قانون پیش برد یا جایگاه دیگری درباره آن وجود دارد؟ جواب روشن است همان‌طور که آقای قالیباف در ماجرای طرح صیانت، معتقد به قانون‌گذاری در حوزه فضای مجازی توسط مجلس بود؛ اما تصمیم‌گیری درباره فیلترینگ را بر اساس تدبیر رهبر انقلاب بر عهده شورای عالی فضای مجازی می‌دانست. تصمیم‌گیری درباره رفع فیلترینگ نیز باید توسط شورای عالی فضای مجازی صورت گیرد و به همین علت اجازه نداد فیلترینگ در صیانت تصویب شود. دلیل آن هم روشن است چون مسأله فیلترینگ یک بحث پیچیده است که کاملا متناسب با شرایط و متناسب با سکوهای مختلف در زمان‌های مختلف سیاست‌ها نیاز به تصمیم‌ها و اقتضائاتی دارد و ممکن است هر تصمیم به تناسب نیاز به تغییر داشته باشد و ماهیت قانون خوب نمی‌تواند تا این حد منعطف باشد. برای این امر در ساختار جمهوری اسلامی برای این مسأله جایگاهی به نام شورای عالی فضای مجازی پیش‌بینی شده است که با تغییر دولت طبیعتا ترکیب آن هم تغییر جدی می‌کند و طبیعتا اگر بنای تغییر سیاستی هم باشد، در آنجا امکان‌پذیر است. آقای دکتر قالیباف به‌عنوان رئیس یک قوه همان‌طور که قبلا مواضع خود را پیگیری کرده و البته چندان مورد موافقت قرار نگرفته بود، متناسب با موضع اعلام شده که تجدیدنظر در فیلترینگ در چارچوب اعلام شده است، در این شورا با ترکیب جدید هم مواضع خود را پیگیری خواهد کرد.» وی در پایان گفت: «امیدواریم حامیان دولت جدید بدون سیاسی‌کاری که مقدمه دوقطبی‌سازی‌های جعلی خواهد شد، به این قبیل مسائل از جمله مسأله فیلترینگ ورود کارشناسی و دلسوزانه داشته باشند و فراموش نکنند که دکتر پزشکیان تأکید داشتند باید مسائل کشور را با اجماع و ذیل سیاست‌های رهبر انقلاب حل کرد.»
 
آیا رفع فیلتر نیاز است؟
مسلما رفع فیلتر مهم است اگر چه اولویت اول مردم نیست، ولی قطعا به دلیل وجود بسیاری از کسب و کارها در شبکه‌های مجازی که بیشتر آنها هم داخلی نیستند، لازم است راهکار درست و منطقی برای موضوع اتخاذ شود؛ اما مهم این است که به آسیب‌هایی که این‌گونه شبکه‌ها برای مردم ما ایجاد می‌کنند هم توجه شود، به همین دلیل در کنار رفع فیلتر مباحث مهمی دیگری نیز وجود دارد که باید به آن توجه کرد مانند قانونمند شدن فضای مجازی که رفع فیلتر بدون قانونمند شدن فضای مجازی می‌تواند بسیار آسیب‌زا باشد.
 چرا فضای مجازی باید قانونمند باشد؟
فضای مجازی با وجود ظرفیت‌های ویژه، گاه تهدیدات و آسیب‌های جدی به همراه دارد و کاربران هدف حملات سایبری همچون فیشینگ، حملات بدافزاری و باج‌افزاری و نقض حریم خصوصی قرار می‌گیرند.
گاه نیز فضای مجازی به جولانگاه تروریست‌ها تبدیل می‌شود یا کودکان را مقابل برخی محتواها آسیب‌پذیر می‌کند، به همین دلیل قانونمند شدن فضای مجازی در سراسر جهان مورد توجه ویژه قرار دارد؛ اما در کشور ما آن‌طور که باید و شاید به بحث حکمرانی قانونمند فضای مجازی توجه نشده است؛ موضوعی که مقام معظم رهبری در دیدار رئیس‌جمهور چهاردهم و اعضای هیأت دولت بر آن تأکید کردند و فرمودند: «امروز فضای مجازی دیگر مجازی نیست، بلکه واقعیت رو به توسعه در زندگی مردم است. بنابراین در فضای مجازی باید حکمرانی قانونمند وجود داشته باشد».
 
ضرورت حکمرانی قانونمند فضای مجازی
مقام معظم رهبری، رها و ول بودن را ناشی از نبود حکمرانی قانونمند خواندند و فرمودند: «اگر در این زمینه خلأ قانونی دارید، قانون مورد نیاز را ایجاد کنید و بر اساس آن زمام کار را به دست بگیرید، همچنان ‌که در همه دنیا با جدیت این کار را می‌کنند؛ به گونه‌ای که اکنون می‌بینید فرانسوی‌ها آن فرد را به‌‌خاطر نقض حکمرانی خود بازداشت کرده‌اند. اگر فضای مجازی در کشور قانونمند شود، تبدیل به فرصت می‌شود؛ اما بدون حکمرانی قانونمند، به تهدید تبدیل خواهد شد.»
این موضوع مورد توجه دبیر شورای ‌عالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی کشور نیز قرار گرفت و محمدامین آقامیری گفت: «کشور در فضای مجازی حکمرانی دارد؛ اما باید توسعه یابد. در برخی حوزه‌ها اقداماتی صورت‌ گرفته تا حقوق دولت و ملت در فضای مجازی محقق شود و این روند با قدرت در حال پیگیری است.» وی افزود: «متأسفانه در این فضا ولنگاری وجود دارد؛ اما بر اساس سیاست‌هایی که تدوین می‌شود در حال مدیریت و راهبری دستورالعمل‌هایی هستیم که برخی انجام شده و بعضی در حال پیگیری است.»
 
امکان تصویب قوانین جدید فضای مجازی در مجلس
اما برای حکمرانی قانونمند فضای مجازی چه باید کرد؟ از نگاه برخی نمایندگان مجلس، قانون در این زمینه وجود دارد، ولی با توجه به توسعه سریع فناوری‌های نوین، باید قوانین موجود را به‌روزرسانی کرد و نیازی به قانونگذاری جدید نیست. برخی دیگر اما در مقابل، معتقدند برای قانونمند شدن حکمرانی فضای مجازی نیاز به قانون‌های جدید داریم. جعفر قادری، نایب رئیس دوم کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری درباره حکمرانی قانونمند فضای مجازی گفت: «وضعیت کنونی ما در زمینه قانونمندی فضای مجازی به هیچ عنوان مورد پذیرش نیست و متأسفانه پیام‌رسان‌های خارجی و حتی داخلی نسبت به بحث حکمرانی قانونمند این فضا پاسخگو نیستند.»
این نماینده مجلس تصریح کرد: «قوانین متعددی در این حوزه وجود دارد؛ اما اگر دولت نیاز به قوانین جدیدی در این خصوص داشته باشد، می‌تواند با ارائه لایحه به مجلس شورای اسلامی اقدام کند. قطعا مجلس و نمایندگان از این موضوع حمایت خواهند کرد تا قوانین لازم و جدید برای حاکمیت قانون در فضای مجازی تصویب و اجرا شود.»
قادری با انتقاد از استفاده بی‌رویه از فیلترشکن‌ها، شرایط کنونی را قابل قبول ندانست و گفت: «با فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی، این پلتفرم‌ها محدود نشده‌اند و فقط شاهد افزایش استفاده از فیلترشکن‌ها هستیم. ما این شبکه‌ها را به دلیل پایبند نبودن به قوانین کشورمان فیلتر کردیم؛ اما به دلیل استفاده از فیلترشکن، همچنان آسیب‌های آن با مردم همراه است. ما به حکمرانی قانونمند در فضای مجازی نیاز داریم و پیام‌رسان‌های فعال در کشور باید شرایط و مقررات ما را بپذیرند.»
 
کاهش آسیب‌ها با مدیریت فضای مجازی
فتح‌الله توسلی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز هوشمندی مقام معظم رهبری درباره موضوع حکمرانی قانونمند فضای مجازی را قابل ستایش دانست. به اعتقاد وی، منظور مقام معظم رهبری از حکمرانی قانونمند فضای مجازی، ممنوعیت و بستن آن نیست، بلکه مدیریت و قانونمند شدن این فضا به منظور کاهش آسیب‌های احتمالی است.» نماینده مردم همدان، بهار و کبودرآهنگ در مجلس افزود: «در هیچ جای دنیا موضوع فضای مجازی به حال خود رها نشده است؛ چراکه این فضا در عین قرار دادن فرصت‌های بی‌شمار در اختیار مردم، تهدیدات زیادی دارد که باید مهار شود.» توسلی با اشاره به جرایم امنیتی، اخلاقی و مالی در فضای مجازی گفت: «طی سال‌های اخیر بارها شاهد تشکیل شبکه‌ها و گروهک‌های تروریستی برای اقدامات خرابکارانه در این فضا بوده‌ایم و در همین راستا ضرورت حکمرانی قانونمند غیرقابل انکار است.» این نماینده مجلس با اشاره به ظرفیت و امکانات بالای فضای مجازی یادآور شد: «نمی‌توان درهای فضای مجازی را روی مردم بست. تنها کاری که در این زمینه باید صورت گیرد، مدیریت و حکمرانی قانونمند ملی است تا هم مردم از این فضا محروم نشوند و هم میزان آسیب‌ها کاهش یابد.»
 
ضرورت ورود دولت چهاردهم به قانونمندی فضای مجازی
علیرضا منادی‌سفیدان، عضو کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری درباره اهمیت فضای مجازی و حکمرانی قانونمند گفت: «شاهد جولان آزادانه برخی شبکه‌های اجتماعی در کشور هستیم، پس مهم‌ترین مسأله حال حاضر ما، موضوع حکمرانی قانونمند فضای مجازی است.» وی با اشاره به محتواهای نامناسب فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان اظهارکرد: «در کشورهای مختلف قوانین سختگیرانه‌ای برای محدود کردن دسترسی این قشر به برخی از محتواها تعیین شده است درحالی‌که کودکان ما با استفاده از فیلترشکن می‌توانند به هر محتوایی دست پیدا کنند.» نماینده مردم آذرشهر، اسکو و تبریز در مجلس معتقد است قانون در حوزه فضای مجازی به میزان کافی وجود دارد، ولی موضوع مهمی که از آن غافل شده‌ایم بحث اجرای درست قوانین است.
وی یکی از مهم‌ترین مطالبات مجلس شورای اسلامی از دولت چهاردهم را حکمرانی قانونمند در فضای مجازی دانست و یادآور شد: «این مطالبه را در دیدار با وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات هم مطرح کرده‌ایم.»
این نماینده مجلس خواستار توجه ویژه دولت چهاردهم به بحث حکمرانی قانونمند فضای مجازی شد و گفت: «در حال حاضر وضعیت ما در این حوزه نابسامان است و باید رئیس‌جمهور محترم تغییرات لازم را در این خصوص اتخاذ کنند.»
 
منادی‌سفیدان با اشاره به اقدام اخیر دولت ترکیه در فیلتر اینستاگرام گفت: «با وجود مخالفت‌های بسیار، ترکیه پای قوانین خود برای جلوگیری از تهدیدات این فضا ایستاد و سرانجام توانست قوانین فضای مجازی خود را اجرایی کند.» وی دلیل دستگیری مالک تلگرام در فرانسه را بی‌اعتنایی به قانون این کشور دانست و گفت: «تلگرام با وجود ویژگی‌های مفید، سموم مهلکی نیز دارد که می‌توان آن را با استفاده از حکمرانی قانونمند فضای مجازی کنترل کرد.»
 
چرا تجمع منتقدان رفع فیلتر به سرمایه جریان انقلابی ضربه می‌زند؟
با توجه به مطالب گفته شده اکنون این سوال مطرح است که چرا تجمع منتقدان رفع فیلتر به سرمایه جریان انقلابی ضربه می‌زند؟
برای پاسخ به این سوال نیاز است بسیاری از ابعاد درباره فیلترینگ در کنار هم دیده شود، یعنی در کنار صدمات فضای مجازی که در بالا هم به آن اشاره شد باید به مسائلی مانند صدمات اقتصادی که فیلترینگ به کاربران می‌زند هم توجه کرد و یک راهکار مناسب برای موضوع داد. اینکه بدون توجه به ابعاد مختلف ماجرا تنها خواستار فیلتر فضای مجازی شد، این‌گونه به جامعه القا می‌کند که جریان انقلابی به دنبال ایجاد یک فضای بسته در جامعه است و برایش مهم نیست که چه اتفاقی برای کسانی که از فضای مجازی استفاده می‌کنند خواهد افتاد. به همین دلیل بهتر است که به جای برگزاری چنین تجمعاتی و بیان اظهارات رادیکال به دنبال ارائه یک راهکار منطقی باشیم.
نکته دیگری که وجود دارد این است که مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور بارها تأکید کرده که معتقد به اجرای قانون و اسناد بالادستی است. هم‌اکنون هم در قالب چارچوب قانونی دارد کار می‌کند و می‌خواهد به وعده‌اش عمل کند و فراتر از قانون نمی‌خواهد عمل کند و البته نمی‌تواند فراتر از قانون عمل کند پس بهتر است با بیان برخی اظهارات به ایجاد دوقطبی فیلترینگ و رفع فیلترینگ دامن نزد. نکته بعدی که باید به آن توجه داشت این است که به نظر می‌رسد برخی از اظهارات مسئولان دولت تنها مصرف رسانه‌ای دارد مثل موضوعی که در رابطه با فیلترشکن‌ها مطرح می‌شود و نباید به آن توجه کرد.
به‌هرحال برخی مواقع ممکن است از سوی جریانات مدعی انقلابی گری مسائلی مطرح شود که برداشت درستی از آن صورت گیرد به همین دلیل لازم است در بیان مطالب بسیار دقیق و با حساسیت عمل کرد.