محبوبه ولی
اعراب تا امروز عافیت‌طلبانه خود را از مهلکه جنگ کنار کشیده‌اند؛ تا جایی که اخیرا نشریه آتلانتیک در گزارشی نوشت که بن سلمان، ولیعهد عربستان در به آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا گفته که شخصا به آنچه به آن «مسئله فلسطین» گفته می‌شود، اهمیتی نمی‌دهد.
گرچه این ادعا از سوی برخی رسانه‌ها تکذیب شد اما رفتار اعراب و به طور خاص ریاض در قبال جنگ جاری در خاورمیانه چنان بوده که شنیدن این نقل قول از زبان بن سلمان برای بسیاری غافلگیرکننده نبود.
اما هرچه خطر درگیری و تنش میان ایران و اسرائیل بالا می‌گیرد، برای اعراب سخت‌تر می‌شود که دامن خود را از آتش جنگ دور نگه دارند.
رسانه‌های اسرائیلی و آمریکایی گزارش می‌دهند که اختلافات میان بایدن و نتانیاهو بر سر حمله به ایران کاهش یافته است. در عین حال، این را هم اضافه می‌کنند که «برنامه‌های فعلی اسرائیل در واکنش به ایران هنوز کمی تهاجمی‌تر از چیزی است که کاخ سفید ترجیح می‌دهد.»
این اخبار همچنین پاسخ اسرائیل به حمله یک اکتبر ایران را قریب‌الوقوع اعلام می‌کنند. در این میان همسایگان عرب در تنگنای هشدار ایران و فشار اسرائیل و آمریکا افتاده‌اند.
«اقدام جنگی کنید، هدف جنگی خواهید شد»
در جریان اولین حمله موشکی ایران به اسرائیل در 13 آوریل، مقامات اردنی رسما اعلام کردند که در رهگیری و انهدام موشک‌های ایرانی مشارکت داشته‌اند. گذشته از اردن، برخی منابع گزارش دادند کشورهای عرب دیگر از جمله عربستان و قطر نیز به طور غیرمستقیم در برابر حملات ایران به اسرائیل، شرکت کرده‌اند.
این منابع همچنین اشاره می‌کردند که عربستان و قطر میزبان سیستم‌های دفاع هوایی و سیستم‌های نظارت و سوخت‌گیری آمریکایی هستند که نقش حیاتی برای دفاع از اسرائیل دارند.
با این سابقه، ایران پس از دومین حمله موشکی خود به اسرائیل، صریحا به کشورهای عرب منطقه هشدار داد در صورتی که حریم هوایی خود را در اختیار اسرائیل قرار دهند، با واکنش شدید ایران مواجه شده و به هدف مشروع تبدیل خواهند شد.
تحلیلگران معتقدند که سفر منطقه‌ای عباس عراقچی علاوه بر تلاش دیپلماتیک برای آتش‌بس در منطقه و توقف حملات اسرائیل به لبنان است، تکرار جدی‌تر آن هشدار را نیز دنبال می‌کند.
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، تحلیلگر سیاسی و عضو سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس در همین راستا درباره سفر هفته پیش عراقچی به عربستان نوشت: «پیام همکاری سفر عراقچی به ریاض، به اندازه ادعای همتای او مبنی بر پایان اختلافات با ایران، تعارف دیپلماتیک است.
معتقدم پیام سفر این است:
پایگاه‌های نظامی و تاسیسات انرژی منطقه که به محاسبات حمله به ایران کمک کند، هدف جنگی خواهد شد.»
اعراب پا پس کشیدند؟
آیا این دیپلماسی در قبال اعراب نتیجه داده یا نه و آیا همسایگان عرب ایران، پیام تهران را به درستی فهم کرده‌اند یا نه؟ گزارش دیروز برخی رسانه‌ها درباره پیام اعراب به آمریکا، می‌تواند پاسخی برای این سوال باشد.
رویترز دیروز به نقل از سه منبع عرب نوشت: «کشورهای خلیج فارس در تلاشند تا واشنگتن را متقاعد کنند که از حمله اسرائیل به تأسیسات نفتی ایران جلوگیری کند، زیرا نگرانند که تأسیسات نفتی خودشان نیز در صورت تشدید تنش‌ها از سوی نیروهای نیابتی تهران مورد حمله قرار گیرد.»
این رسانه اضافه کرده: «اقدامات کشورهای خلیج فارس پس از تلاش دیپلماتیک ایران، برای متقاعد کردن همسایگان خود در خلیج فارس به استفاده از نفوذ خود با واشنگتن در شرایطی که نگرانی‌ها درباره هدف قرار دادن تأسیسات نفتی ایران افزایش یافته، صورت گرفته است.
ایران پس از حمله اول اکتبر خود به اسرائیل، صریحا به کشورهای عرب منطقه هشدار داد در صورتی که حریم هوایی خود را در اختیار اسرائیل قرار دهند، به هدف مشروع تبدیل خواهند شد. تحلیلگران معتقدند که سفر منطقه‌ای عباس عراقچی، برای تکرار جدی‌تر آن هشدار است
در دیدارهای این هفته، ایران به عربستان هشدار داد که اگر به اسرائیل در انجام حمله کمک شود، نمی‌تواند امنیت تأسیسات نفتی این کشور را تضمین کند.»
علی شهابی، یک تحلیلگر سعودی نزدیک به دربار سعودی، به رویترز گفته است: «ایرانی‌ها اعلام کرده‌اند که اگر کشورهای خلیج فارس حریم هوایی خود را برای اسرائیل باز کنند، این یک اقدام جنگی خواهد بود.»
از این رو، سه کشور مذکور به واشنگتن اعلام کرده‌اند که اجازه پرواز به اسرائیل بر فراز حریم هوایی خود برای هرگونه حمله به ایران را نمی‌دهند.
این منابع عرب اما اضافه کرده‌اند که اسرائیل می‌تواند حملات خود را از طریق اردن یا عراق انجام دهد و این فقط استفاده از حریم هوایی عربستان، امارات و قطر است که از روی میز برداشته شده است.
با این حال هفته گذشته یک مقام ارشد اردنی به صراحت اعلام کرد که این کشور حریم هوایی خود را برای هرگونه حمله احتمالی به ایران در اختیار اسرائیل نخواهد گذاشت.
پیش از آن نیز ایمن الصفدی، وزیر امور خارجه اردن در اظهاراتی بیان کرده بود که «اردن به هیچکس اجازه نقض حریم هوایی خود را نخواهد داد.»
او تصریح کرد: «پیام ما به ایرانی‌ها و اسرائیلی‌ها روشن است؛ ما میدان نبرد کسی نخواهیم بود و به هیچکس اجازه نخواهیم داد که حریم هوایی ما را نقض کند.»
اسرائیل برای حمله نیاز به حریم هوایی
کشورهای همجوار ایران دارد
در همین ارتباط روزنامه تایمز اسرائیل دیروز نوشت: «روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال به نقل از مقامات عربی گزارش داد، تهران کشورهای عربی تحت حمایت غرب را تهدید کرده است که اگر اقدام تلافی جویانه اسرائیل و آمریکا علیه ایران از خاک یا حریم هوایی آنها انجام شود، در مرحله بعدی به آنها حمله خواهد کرد.
این تهدیدها که مبهم توصیف شده‌اند، از طریق کانال‌هایی به اردن، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و قطر صادر شده‌اند و این نگرانی‌ها را در مورد حمله ایران به زیرساخت‌های کلیدی نفت ایجاد کرده است.»
روزنامه تایمز اسرائیل نوشته: اسرائیل اگر بخواهد از طریق هوایی اهدافی را در ایران هدف قرار دهد، حتما باید از آسمان دست کم دو یا سه کشور همجوار ایران عبور کند. علاوه بر این، جنگنده‌های رادارگریز اف-35 برای شلیک، باید تا می‌توانند خود را به هدف نزدیک کنند
پس از این مقدمه، این روزنامه ادامه داده که «اسرائیل اگر بخواهد از طریق هوایی اهدافی را در ایران هدف قرار دهد، حتما باید از آسمان دست کم دو یا سه کشور همجوار ایران عبور کند.
از سوی دیگر در صورتی که اسرائیل بخواهد از جنگنده رادارگریز اف-35 آمریکایی برای هدف قرار دادن مناطقی در عمق خاک ایران استفاده کند، نیازمند سوخت‌گیری هوایی در آسمان یکی از کشورهای همسایه و مجاور ایران است و این مسئله می‌تواند ریسک ثبت تحرکات هوایی در رادارهای ایران را افزایش دهد.
علاوه بر این، جنگنده‌های رادارگریز اف-35 بر خلاف جنگنده‌های اف-15 و 16، حداکثر می‌توانند از فاصله 100 تا 200 کیلومتری به هدف شلیک کنند و به دلیل همین مسئله باید تا می‌توانند خود را به هدف در نظر گرفته شده نزدیک کنند.»
قدرت دیپلماسی
در کنار بازدارندگی نظامی
قاعدتا اعراب نمی‌خواهند در بالا گرفتن تنش‌ها، هیچ هزینه‌های را متحمل شوند. اما اینکه میل به کدام سوی این درگیری‌ها، منافع و امنیت آنها را تضمین خواهد کرد، برای آنها یک دوراهی است؛ میل به سوی ایران یا اسرائیل و آمریکا؟
هرچند مشخص نیست که تا پایان جنگ جاری در خاورمیانه چه اتفاقی بیفتد و اعراب چه خطی را دنبال کنند اما در این مقطع تفسیر تحلیلگران، ناظر بر این است که هشدار و دیپلماسی ایران در قبال اعراب جواب داده و آنها از همراهی با اسرائیل، پا پس کشیده‌اند.
رویترز با اشاره به اینکه ایران به عربستان هشدار داده اگر به اسرائیل در انجام حمله کمک شود، نمی‌تواند امنیت تأسیسات نفتی این کشور را تضمین کند، نوشت: عربستان، امارات و قطر به واشنگتن اعلام کرده‌اند اجازه پرواز به اسرائیل بر فراز حریم هوایی خود برای حمله به ایران را نمی‌دهند
اینکه این سیاست تغییر نکند، علاوه بر قدرت بازدارندگی نظامی ایران، در گروی توان دیپلماسی ایران نیز هست.
کارشناسان سفر منطقه‌ای عباس عراقچی را ابتکار و برنامه‌ریزی موثر و حرفه‌ای می‌دانند. وزیر خارجه ایران در این سفرها بر اشتراک منافع میان ایران و همسایگان تاکید می‌کند.
او در دیدار با بن‌سلمان، حسن همسایگی را سیاست قطعی دولت چهاردهم اعلام کرد و خواستار ارتقای همکاری‌ها در حوزه‌های مختلف و همینطور توقف فوری حملات اسرائیل به لبنان شد.
ولیعهد سعودی نیز در آن دیدار تاکید کرد که «پادشاهی سعودی نسبت به تداوم این روند در مناسبات دوجانبه مصمم است.»
فاکس‌نیوز در حاشیه این سفر عراقچی به عربستان، با اشاره به اینکه یک سال پیش عربستان و اسرائیل در آستانه توافقی برای عادی‌سازی روابط قرار داشتند، نوشت: «به نظر می‌رسد با سفر وزیر امور خارجه ایران به عربستان سعودی برای گفت‌وگو درباره متوقف کردن حملات رژیم صهیونیستی به غزه و لبنان، دیگر اثری از تلاش‌ها برای این توافق نیست.»
این رسانه آمریکایی ادامه داد: «سعودی‌ها شراکت راهبردی طولانی‌مدتی با آمریکا دارند و بزرگ‌ترین خریدار تسلیحات آن هستند. اما در سال‌های اخیر، میان این کشور منطقه و ایران، آشتی سیاسی برقرار شده است.»
مقصد بعدی عراقچی پس از ریاض، دوحه بود و با تاکید بر همان اشتراک منافع میان ایران و همسایگان در ایکس نوشت: «ایران و قطر نگرانی‌ها و منافع مشترک دارند و مصمم به همکاری هستند.»
او افزود: «منطقه ما با چالش‌های دشوار و تعیین‌کننده مواجه است که باید از طریق مشورت‌های نزدیک و تلاش‌های مشترک با آنها روبرو شد.»
ساسان کریمی، کارشناس سیاست خارجی در خصوص سفر منطقه‌ای عراقچی، می‌گوید: «در صورتی که در محل حضور داشته باشید، می‌توانید ابتکار عمل را به نمایش بگذارید. آقای دکتر عراقچی اقدام درستی را انجام می‌دهند که سفرهای مؤثر منطقه‌ای را برنامه‌ریزی می‌کنند، زیرا این سفرها و کنش‌ها، معنادار و دارای تأثیرات خاصی هستند. به هر حال، ممکن است همواره توفیق کامل حاصل نشود و این امر بستگی به شرایط مختلف دارد. لکن تلاش یک دیپلمات حرفه‌ای و وزارت امور خارجه این است که در زمان مقتضی، کنشگری مؤثر داشته باشد و ابتکار عمل را در دست بگیرد. دیپلمات‌های غربی نیز در زمان‌های لازم در صحنه حضور می‌یابند و با وجود تمام خطرات، اقداماتی را انجام می‌دهند. ایران هم دارای اهرم‌هایی برای فشار به طرف مقابل است.»
او تاکید کرده «آنچه می‌تواند در منطقه موثر باشد به نظر من کنشگری فعال جمهوری اسلامی در تمامی حوزه‌ها است.»