بر اساس داده‌هایی که از سهم زبان فارسی در وب منتشر می‌شود جایگاه این زبان رو به کاهش است.

 

به گزارش پیوست؛ در حال حاضر «فارسی» زبان دهم در وب و زبان نوزدهم در ویکی‌پدیا است. همچنین زبان فارسی در یوتیوب و فیسبوک نیز در زمره زبان‌های پرکاربرد و پرکاربر قرار ندارد.

 

کارشناسان معتقدند دلیل این تنزل به سه دلیل تحریم‌ها، فیلترینگ و ایران اکسس شدن است.

 

طبق «گزارش عملکرد و اقدامات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات» که در دولت دوازدهم منتشر شد، سهم محتوا با زبان فارسی در وب از ۱.۲ درصد به دو درصد رسیده بود و این موضوع از جمله دستاورد‌های وزارت‌ ارتباطات و فناوری اطلاعات به حساب می‌آمد اما زبان فارسی به رتبه ۱۹ در ویکی پدیا و جایگاه دهم در وب، سقوط کرده است.

 

بر اساس داده‌هایی که در مورد حجم محتوای فارسی در وب منتشر شده بود، این زبان در دهه نود تا جایگاه پنجم رشد پیدا کرد. در سال ۹۵ سهم زبان فارسی از محتوای وب تا ۸ درصد نیز اعلام شده بود اما به تدریج این جایگاه کاهش پیدا کرد.

 

بعدها در سال ۱۴۰۰ محتوای فارسی از دنیای وب حدود ۱.۸ درصد اعلام شد یک سال گفته شد زبان فارسی رتبه پنجم را واگذار کرده و در جایگاه هشتم قرار گرفته است.

 

یک سال بعد محتوای فارسی بازهم افت کرد و میانه سال ۱۴۰۲ با سهم ۱.۶ درصدی به جایگاه دهم رسید. اکنون در سال ۱۴۰۳ سهم زبان فارسی حدود ۱.۳ درصد از محتوای وب اعلام شده است.

 

 

حامد بیدی مدیرعامل پلتفرم کارزار  درباره وضعیت زبان فارسی وب، به سقوط آمار‌ها اشاره کرد و گفت: دلیل اصلی این افول را علی رغم پتانسیل‌های زیادی که وجود دارد و کاربران فعال در زمینه تولید محتوا به زبان فارسی را می‌توان در چند اتفاق دید. یکی از مهم‌ترین دلایل افول سهم زبان فارسی در وب، فیلترینگ است که به طور کلی باعث شده است حضور ایرانیان در پلتفرم‌های بین‌المللی خصوصاً در لایه تولید محتوا و در لایه مصرف‌کننده کم رنگ بشود یا به تعبیری دیگر حضور ایرانیان در پلتفرم‌های مؤثری از جمله یوتیوب، فیسبوک و اینستاگرام کمتر باشد. البته طبق گفته حامد بیدی دلیل مهم دیگری به نام تحریم نیز علاوه بر فیلترینگ در این کاهش رتبه تأثیرگذار بوده‌است.

 

او درباره تحریم‌ها بیان کرد: تحریم‌ها باعث می‌شود ایرانیان نتوانند از امکانات حرفه‌ای بسیاری از پلتفرم‌ها از جمله گوگل ادد، یوتیوب و اینستاگرام که ایرانیان حضور قابل توجهی در آن دارند برای تبلیغات خود استفاده کنند چرا که استفاده از امکانات تبلیغی این پلتفرم‌ها نیاز به پرداخت دارد و اغلب ایرانیان نمی‌توانند از چنین امکانی بهره‌مند شوند.

 

بیدی اضافه کرد: اما علاوه بر دو دلیل فیلترینگ و تحریم یک دلیل دیگری نیز وجود دارد که سهم زبان فارسی در دنیا رو به کاهش است و آن سیاست ایران اکسس کردن (iran access) دسترسی به سایت‌ها است. بسیاری از سامانه‌های دولتی و سامانه‌های داخلی که در ایران وجود دارند و بخش زیادی از محتوا‌ها را میزبانی می‌کنند، با توجیهات امنیتی ایران اکسس شده‌اند به این معنا که کاربرانی که خارج از ایران هستند نمی‌توانند به آن محتوا دسترسی پیدا کنند و بات‌های خزنده گوگل نیز نمی‌توانند آن محتوا را پیدا کنند.  بسیاری از محتوا‌ها به این شکل از دسترس بین‌المللی خارج می‌شود و این نیز باعث می‌شود رتبه زبان فارسی در دنیا و جهان فناوری پایین‌تر از قبل بیاید.

 

آذری جهرمی درباره افزایش سهم زبان فارسی در وب در سال ۱۳۹۶ به عنوان وزیر جوان دوره ریاست جمهوری حسن روحانی، در توئیتر خود با استناد به آمار «W3Tech» از رشد سهم زبان فارسی در وب خبر داد.

 

آذری جهرمی نیز درباره افزایش سهم زبان فارسی در وب این توییت را به اشتراک گذاشت.

 

البته در همان دوران نیز شک و شبهه‌هایی به این آمار وارد بود. برخی از رسانه‌ها ادعا کرده بودند برداشت رئیس سازمان فناوری اطلاعات از داده‌های «W3Tech» اشتباه بوده و معنی آماری که به آن استناد شده تنها شناسایی زبان فارسی در دو درصد وب‌سایت‌های بررسی شده است. البته فارغ از درست و نادرست بودن این برداشت، شکاف عمیق بین آمار‌ها نشان از خطر جدی حذف یک زبان تمدنی از جهان فناوری دارد.

 

 

مدیرعامل کارزار با اشاره به این خطر گفت: مجموع سیاست‌های سلبی داخلی مانند فیلترینگ و ایران اکسس کردن و همینطور تحریم‌های خارجی در مجموع باعث شده است که ما با خطر جدی حذف تمدنی از جهان فناوری مواجه باشیم. به گویی که زبان فارسی سهم جدی در بسیاری از پلتفرم‌ها و محصولات معتبر جهانی نداشته باشد. در واقع در فهرست زبان‌هایی که پشتیبانی می‌کنند اساساً فارسی جزء آن‌ها نباشد و بسیاری از نرم‌افزار‌های تخصصی زبان فارسی را در لیست تخصصی نمایش نمی‌دهند و این موضوع چالش‌های زیادی در حوزه فناوری اطلاعات ایجاد می‌کند.

 

بیدی افزود: ایرانی‌ها برای استفاده تخصصی و در واقع استفاده راحت‌تر از پلتفرم‌های فناورانه جهانی باید یک دانش حداقلی از زبان انگلیسی داشته باشند که بتوانند از این پلتفرم‌ها استفاده حرفه‌ای کنند. اگر بسیاری از پلتفرم‌ها زبان فارسی را پشتیبانی می‌کردند، ایرانی‌ها راحت‌تر می‌توانستند از این امکانات استفاده کنند. به عنوان مثال بخش زیادی از محتوا‌های آموزشی به زبان‌های مختلفی تولید و ترجمه می‌شوند اما زبان فارسی در فهرست آن‌ها قرار ندارد. این باعث شده ما همچنان از مواهب این آموزش‌های بسیار گسترده برای عموم مردم بی‌بهره بمانیم.

 

 

در پایان مدیرعامل کارزار با اشاره به اضافه‌شدن زیرنویس اتومات زبان فارسی در یوتیوب بیان کرد: البته اتفاقات خوبی نیز از جمله اضافه شدن زیرنویس اتوماتیک فارسی به یوتیوب در حال رخ دادن است. این ویژگی جدید می‌تواند کمک کند کاربران غیر فارسی زبان با ترجمه هم‌زمان محتوای فارسی، مخاطب قرار بگیرند.

 

این در واقع دریچه جدیدی برای تولید‌کننده محتوای زبان فارسی ایجاد می‌کند که بتوانند مخاطب‌های غیر فارسی زبان نیز برای محتوای خود جذب کنند. همینطور مدل‌های زبانی هوش مصنوعی اغلب در حال حاضر از زبان فارسی پشتیبانی می‌کنند و روز به روز در حال بهبود هستند و این نیز کمک می‌کند از مواهب فناوری در زبان فارسی بهره‌مند شویم.

 

اما تا زمانی که ما دچار تحریم هستیم و در داخل نیز با سیاست‌های سلبی با‌ایده‌های ایران اکسس کردن و فیلترینگ مواجه هستیم، نمی‌توان‌امید داشت در رقابت پرشتاب جهانی که نوعی رقابت تمدنی محسوب می‌شود، حرفی برای گفتن داشته باشیم.

 

 

مجید کثیری، بنیان‌گذار پلتفرم اخبار رسمی درباره سهم زبان فارسی در اینترنت به آمار تازه‌ای استناد کرد و گفت: بسیاری موفقیت زبان فارسی را با تعداد مقالات آن در ویکی‌پدیا می‌سنجند. سال گذشته تعداد مقالات به زبان فارسی به عدد یک میلیون رسید و معتقدم این موفقیت چشم‌گیری برای زبان فارسی است اما گفتنی است که این موفقیت، نتیجه‌ تلاش داوطلبانه و بدون مزد برخی دوست‌داران این زبان است و این موفقیت هیچ‌گونه اثر بلندمدتی بر جایگاه اقتصادی و اجتماعی زبان فارسی ندارد.

 

زبان فارسی با بیش از ۷۰ میلیون متکلم داخلی و ۶۰ میلیون جمعیت فارسی‌زبان به عنوان زبان اول و دوم در کشور‌های دیگر، یکی از ۲۰ زبان برتر دنیاست، اما جایگاه آن در اقتصاد جهانی محتوا و سایر شاخصه‌های اثرگذاری فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جهانی بسیار ناچیز است.

 

 

کثیری بیان کرد: تا زمانی که اینترنت ایران به صورت یک‌پارچه در اینترنت جهانی درآمیخته نشود و مسائل اقتصادی و تحریمی آن نیز حل نشود، مهجوریت زبان فارسی بیشتر و بیشتر شده و نباید انتظار موفقیت یا اثرگذاری بزرگی از آن را داشت. دسترسی مخاطب ایرانی به محتوای با کیفیت فارسی اصل اولی است که تعیین‌کننده‌ی سرنوشت این زبان است.

 

کثیری درباره ضربه‌های فیلترینگ به سهم زبان فارسی در وب گفت: اثرات فیلترینگ اینترنت در ایران را نباید به محدودسازی مخاطب ایرانی در دسترسی به محتوای جهانی دید بلکه از زاویه‌ دیگر، نقش ایران به عنوان حافظ و نگهدارنده‌ میراث زبان فارسی «و حتی سایر زبان‌ها و گویش‌های محلی در ایران» در عرصه‌ جهانی هم به چالش کشیده است.

 

موفقیت پلتفرم‌های جهانی در جذب مخاطب از سراسر دنیا و فرای مرزها، فرصتی بود که در اختیار شهروندان ایرانی و در نتیجه تولیدکنندگان محتوای فارسی برای تعامل و ارتباط قرار گرفته بود و در نهایت این جامعه‌ فارسی‌زبانان در پلتفرم‌های مختلف، ارتباط فرهنگی را به قدرت فرهنگی کشور در فضای مجازی تبدیل می‌کردند.

 

اما تصمیم‌گیران داخلی، به جای استفاده از این فرصت، به وسوسه‌ی پلتفرم‌سازی موازی دچار شدند. پلتفرم‌هایی که محدود به مرز است و مثلا یک تاجیکستانی یا ایرانی ساکن آن سوی دنیا نمی‌تواند از آن استفاده کند. در اینترنتی که فرض در آن نامحدود بودن ارتباط است، اولین صدمه به محتوای فارسی از همین بسته بودن اکوسیستم آن ناشی می‌شود.

 

کثیری ادامه داد: دومین اثر فیلترینگ بر محتوا در زبان فارسی از دید من نوآوری و خلاقیت در محتواست. چیزی که باعث رشد یک صنعت می‌شود، مصرف آن است. بدون خریدار یا داشتن یک بازار محدود یا niche، نمی‌توان انتظار رشد و نوآوری و تحول از آن کالا را داشت. وقتی ما در ایران بازار محتوا را با شعارهایی همچون اینترنت ملی محدود به داخل کشور می‌کنیم در واقع زبان فارسی را از بازار جهانی جدا می‌کنیم. این به معنی از بین بردن پتانسیل بزرگی از نوآوری است که زبان فارسی می‌توانست در تعامل با جهان از آن بهره ببرد.

 

کثیری گفت: سومین و مهم‌ترین اثر فیلترینگ نیز، اثر اقتصادی آن است. محتوا از بیشتر دیده شدن، پول در می‌آورد و اقتصاد محتوا بر اساس بازار بزرگ‌تر و درآمدزاتر ساخته شده است. اینکه ما در ایران، از بخش بزرگی از اقتصاد جهانی محتوا در پلتفرم‌هایی مثل یوتیوب محرومیم، باعث شده انگیزه‌ تولیدکنندگان محتوا کاهش یابد و همین‌طور از حجم و کیفیت محتوای تولیدی کاسته شده است.

 

درحالیکه فعالیت تولیدکنندگان محتوای ایرانی در پلتفرم‌های جهانی هم می‌توانست اقتصاد این حوزه را در ایران شکوفا کند، هم با تولید محتوای باکیفیت و فاخر، اثر مثبتی بر اجتماع فارسی‌زبانان جهان و حتی بر جوامع دیگر بگذارد. حتی اگر این را بپذیریم، فعالان این حوزه با هزینه‌ زیادی از جمله دور زدن VPN‌ گرفته تا نقدکردن درآمدها، با چالش‌های مختلفی مواجهند که عملا مزایای آن را برای بسیاری از مردم غیرقابل استفاده کرده است.

 

اگر این نرخ دسترسی به درآمدزایی از تولیدمحتوا در بازار جهانی را با کشورهای دیگر در منطقه مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم چه فرصت‌های درآمدزایی دلاری را برای کشور از دست داده‌ایم. البته این مساله به تحریم‌ها هم مرتبط است و اقتصاد محتوا از آنجا که با صنعت تبلیغات تعامل مستقیمی دارد، باید پلتفرم‌های جهانی و همین‌طور برندها برای دیده شدن توسط مخاطب فارسی زبان هزینه کنند که در حال حاضر این مساله به دلیل تحریم‌ها امکان‌پذیر نیست.

 

او در پایان اضافه کرد: مهاجرت دیجیتال تولیدکنندگان محتوا نیز آسیب جبران‌ناپذیر دیگر بر سهم زبان فارسی در وب است. در نتیجه‌ بخشی از جامعه‌ تولیدمحتوای ایران ترجیح داده است در کشورهای دیگر فعالیت کند که این مساله باعث قطع منفعت مستقیم اقتصادی داخل از جریان اقتصاد محتواست.