تنگناهای فعالیت در اقتصاد ایران

فعالیت اقتصادی در ایران طی سال‌های گذشته رفته‌رفته سخت‌تر شده است. سقوط ارزش پول که بازتاب سیاست‌های نادرست اقتصادی و مولود تورم بوده طی سال‌های اخیر، سبب شده تا فعالیت‌های تولیدی به سبب افزایش شدید تورم تولیدکننده با ریسک ورشکستگی روبه‌رو باشند و از طرفی سیر پیوسته افت قدرت خرید مردم، تولیدکنندگان را در ارائه تولیدات با کیفیت مطلوب با دشواری مواجه کند. این مسائل نه فقط در تجربه ایران از تورم بلکه در حافظه تاریخی تمامی کشورهایی که سابقه تورم‌های بالا را در کارنامه خود دارند وجود دارد. با این حال مشکل زمانی وخیم‌تر می‌شود که دریابیم تمامی آنچه گفته شد تا چه اندازه می‌تواند فعالان اقتصادی به‌خصوص تولیدکنندگان را در مواجهه با سیاست‌های اشتباه یا سلیقه‌ای با مشقت دوچندان روبه‌رو کند. این دقیقا همان مشکلی است که اقتصاد ایران و فعالان اقتصادی طی سال‌های گذشته با آن دست و پنجه نرم کرده‌اند. وجود نگاه دستوری در اقتصاد نسبت به قیمت‌ها و در کنار آن وجود تصمیمات غیرکارشناسی در حوزه‌های مختلف تصمیم‌گیری منجر به این شده تا گاه و بیگاه قوانین به‌خصوص در پایین‌دست و در سطح دستور‌العمل‌ها و آیین‌نامه‌ها بعضا آنچنان به سرعت تغییر کند که ماندن و فعالیت در یک حوزه یا صنعت خاص برای فعالان آن بخش بسیار دشوار یا حتی زیان‌ده باشد.

مسیری امن برای رسیدگی به مشکلات صنفی

یکی از صنایعی که طی سال‌های گذشته به شکل جدی با این مشکل مواجه شده است، صنعت ساختمان بوده که با چالش‌های گوناگونی دست به گریبان است؛ چالش‌هایی که بخشی از آنها مختص خود این صنعت بوده و تحلیل برخی دیگر در نگاهی کلان و واکاوی وضعیت امروزی فضای اقتصادی ایران قابل بررسی است.

چنین امری باعث شده تا رایزنی و تلاش سازمان‌یافته برای حل چالش‌های پیش روی صنعت ساختمان به یک دغدغه جمعی برای فعالان و توسعه‌گران بزرگ این بخش تبدیل شود و آنها را به یافتن و حتی ساختن راه‌حل‌های اساسی برای مشکلات مهم و مشترک موجود در میان فعالان حوزه وا‌دارد. این دیدگاه همچنین موجب شده تا طی یک سال اخیر فعالان صنعت مذکور به شکلی جدی‌تر ایده ایجاد یک تشکل کارآمد را در دستور کار خود قرار دهند. این نوع نگاه باعث شده تا فعالان یاد‌شده هم اکنون انجمن صنعت ساختمان را تشکیل دهند و به شکلی جدی سعی کنند تا با ایجاد یک چتر فراگیر در صنعت، دغدغه‌های غیر‌فردی و غیر‌انتفاعی را در چارچوب شنیدن نظر طیف فعالان زنجیره صنعت ساختمان و همچنین پیگیری از مجاری قانونی دنبال کنند. انجمن یاد‌شده در حال حاضر از سه نوع فعال صنعت ساختمان یعنی کارفرمایان، کارآفرینان و سرمایه‌گذاران، عضو فعال می‌پذیرد و بنا دارد تا در آینده با ایجاد انسجام بیشتر بر دامنه و عمق فعالیت‌های خود بیفزاید.

به همین منظور انجمن صنعت ساختمان در دومین گام از برگزاری نشست‌‌‌‌های دورهمی برای فعالان این صنعت به‌خصوص اعضا بر آن شد تا عملکرد انجمن و برنامه‌های آتی آن را به بررسی بگذارد. در این نشست که با حضور جمعی از سازندگان ساختمان، معماران و فعالان صنایع وابسته به این صنعت در مجموعه تجاری اداری فرشته۲۴ برگزار شد، زوایای مختلف فعالیت انجمن تاکنون و در آینده مورد واکاوی قرار گرفت و در خصوص همایش چشم‌انداز صنعت ساختمان که در روزهای ۲۱ و ۲۲ آبان ماه به میزبانی گروه رسانه‌‌‌ای «دنیای‌اقتصاد» برگزار خواهد شد، توضیحاتی به اعضای انجمن و حاضران در نشست ارائه شد.

انجمن، بستری برای اعتلای صنعت ساختمان

در این نشست مهندس پژمان جوزی رئیس انجمن صنعت ساختمان به سخنرانی پرداخت. او ضمن ابراز قدردانی و تشکر از حاضران در این جلسه، گفت: در روز نخستی که این انجمن شروع به کار کرد در گفت‌وگو با مهندس سیامک پیربابایی ایشان جمله‌ای مطرح کردند که همچنان در گوش من مانده است: «این انجمن به اندازه یک وزارتخانه کار خواهد داشت.» امروز پس از گذشت ۷ ماه از تاسیس انجمن به قدری کارهای انجام‌نشده داریم و به قدری کار انجام شده است که بابت حرکت در مسیر تحقق اهداف انجمن خوشحال هستم.

او افزود: در دهه‌های گذشته تا حدی در مورد مشاغلی نظیر ساخت‌وساز بدگویی و سیاه‌نمایی شده که نگاه منفی نسبت به فعالان اقتصادی این حوزه به وجود آمد. همین امر سبب شد تا زحماتی که فعالان این حوزه تاکنون کشیده‌اند به خوبی دیده نشود و تشکل یا اشخاصی هم نباشند که از حقوق این صنف دفاع کنند. ما در جریان گفت‌وگو و تعامل با بسیاری از فعالان این صنعت همواره دغدغه استیفای حقوق صنفی را داشتیم و در نهادهایی نظیر شهرداری‌ها یا شورای شهر حضور پیدا می‌کردیم و همیشه سعی بر این بود تا به دور از منافع فردی مسائل مربوط به صنف فعالان ساختمان مطرح شود.

جوزی ادامه داد: در گذشته در ذهن برخی از افراد این شائبه وجود داشت که برخی پیگیری‌ها و سخنان مطرح‌شده ناشی از وجود منافع شخصی است با این حال من خوشحالم که در شرایط کنونی چنین دیدگاهی نسبت به انجمن صنعت ساختمان وجود ندارد. چرا که سعی کردیم به صورت ریشه‌ای به مسائل نگاه کنیم.

او با تاکید برمشکلاتی که برای فعالان صنعت ساختمان در برخی از دستگاه‌ها نظیر نظام مهندسی وجود دارد گفت: در حال حاضر این بستر فراهم شده تا به عنوان فعالان یک حوزه اقتصادی و با درک اینکه زیان مشترکی در خصوص مشکلات موجود داریم، گام‌های اثر‌بخشی را برای گذر از موانع موجود که بر سر راه فعالان صنف قرار دارد برداریم. در همین راستا آنقدر به تلاش خود ادامه دادیم که در حال حاضر برای اولین بار در تاریخ این حوزه، عضو دائمی تدوین ضوابط نظام مهندسی شده‌ایم. این افتخاری برای صنف ماست.

جوزی با تاکید بر عملکرد مثبت انجمن ساختمان تاکید کرد: در این جلسات معاونان چند تن از وزرا به طور دائم حضور دارند و بنابراین می‌توان مشکلات صنفی را به شکل موثری حل کرد و از این جهت صدایی واحد را از صنعت ساختمان به سوی حاکمیت ارسال کرد. او با بیان اینکه حاکمیت بعد از ۴۵ سال امروز از ظرفیت‌های این صنف آگاه شده، افزود: امروزه سیستم تصمیم‌گیری و اجرایی کشور می‌‌‌داند که صنعت ساختمان متولی مشخص دارد و برای تصمیم‌گیری‌‌‌ها باید منافع ذی‌نفعان را در نظر بگیرد و انجمن صنعت ساختمان مشاوری امین در این حوزه است.

رئیس انجمن صنعت ساختمان در پایان با ابراز امیدواری در خصوص ادامه‌‌‌دار شدن روند ایجاد‌شده در پیگیری منافع صنعت ساختمان خاطرنشان کرد: این امید وجود دارد که در ادامه این مسیر از تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی که در زنجیره تامین این صنعت حضور دارند و حتی با معماران مطرح برای اعتلای عملکرد انجمن صنعت ساختمان همکاری شود.

همایش صنعت ساختمان، چرا و چگونه؟

بررسی گفته‌های رئیس انجمن صنعت ساختمان و شرح دستاوردهای انجمن از سوی وی نشان‌دهنده این مساله است که این تشکل صنفی توانسته در عمر کوتاه هفت ماهه خود تا حد مطلوبی در موقعیت تسهیلگر و مدافع حقوق صنفی با تاکید بر حل مشکلات و کاستی‌ها با استفاده از قوانین موجود در کشور، خودنمایی کند. اهمیت این امر اگرچه ممکن است در نگاه نخست صنفی به نظر برسد، اما با اندکی دقت بیشتر می‌توان فهمید که حل مسائل و مشکلات صنعت ساختمان به‌خصوص ایجاد یک گفتمان مشترک و درک متقابل میان سازندگان بخش خصوصی و دولت تا چه حد می‌تواند بر افزایش کیفیت و همچنین کمیت تولیدات ساختمانی به‌خصوص مسکن موثر باشد.

ساختمان به عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌‌‌هایی که به طور مستقیم با مشاغل گوناگونی همکاری دارد می‌تواند یکی از موتورهای رشد درون‌‌‌زا در اقتصاد ایران باشد. با توجه به اینکه یکی از مهم‌ترین بخش‌‌‌های جذب نیروی کارگر در اقتصاد همین بخش ساختمان است از طرفی می‌تواند با باز‌توزیع منابع موجود در کشور تا حد مطلوبی به بهبود وضعیت اقتصادی دهک‌‌‌های پایین نیز کمک کند؛ این در حالی است که عدم‌توازن کافی میان عرضه و تقاضا در سال‌های گذشته سبب شده تا با کمبود عرضه در بسیاری از بخش‌‌‌ها راه بر منطقی شدن قیمت مسکن به نفع دهک‌‌‌های میانی و کمتر برخوردار بسته شود.

از این رو می‌توان دریافت که موفقیت یک تشکل صنفی در صنعت ساختمان مانند انجمن یاد‌شده می‌تواند به بهبود وضعیت زندگی مردم در میان‌مدت کمک شایان توجهی کند، به‌خصوص آنکه وجود همگرایی میان سازندگان و دولتمردان قادر است این زمینه را فراهم کند تا گونه‌‌‌های جدیدی از مدیریت ساخت‌وساز مسکن‌‌‌های اقتصادی به وجود آید. این امر همچنین در صورت مدیریت صحیح و قانون‌گذاری درست می‌تواند کاهش قیمت تمام‌شده مسکن را به دنبال داشته باشد. چنین هدفی قاعدتا بدون ایجاد یک شرایط درست برای بهبود رایزنی‌‌‌ها و تبادل نظر میان فعالان صنعت ساختمان و تصمیم‌گیران میسر نخواهد بود؛ بستری که در آن بتوان از استعدادها و ظرفیت‌‌‌های موجود برای توسعه روابط و ایجاد یک فضای درک دوطرفه میان صنعتگران و سیاستگذاران استفاده کرد.

همین مساله سبب شده تا در ماه‌‌‌های اخیر از سوی انجمن صنعت ساختمان فعالیت‌‌‌های قابل‌توجه برای ایجاد فضای مذکور انجام شود که نخستین گام آن برگزاری همایش چشم‌انداز صنعت ساختمان در روزهای بیست و یکم و بیست و دوم آبان در محل هتل‌‌‌ اسپیناس پالاس تهران است. در جریان این نشست ارائه توضیحات در خصوص دلایل و ضرورت‌‌‌های برگزاری همایش یاد‌شده به عهده مهندس حمید‌رضا قاضی، عضو هیات‌مدیره انجمن صنعت ساختمان بود.

قاضی پس از خوشامدگویی به حاضرین نشست در خصوص تنوع اعضای انجمن ساختمان گفت: هم‌اکنون این انجمن به سه گونه افتخاری، پیوسته و وابسته عضو می‌پذیرد. این تشکل صنفی برای نیل به اهداف خود باید گستره وسیع‌‌‌تری از فعالان مستقیم و غیرمستقیم صنعت ساختمان را تحت پوشش بگیرد. بنابراین اعضای وابسته در تعریف انجمن عبارتند از تمامی اشخاصی که در زنجیره صنعت ساختمان فعال هستند ولی خود آنها مستقیما در ساخت ساختمان نقش‌آفرینی ندارند.

عضو هیات‌مدیره انجمن صنعت ساختمان در ادامه گفت: یکی از دلایلی که از بدو ایجاد انجمن به شکل جدی دنبال شد این بود که برخی از فعالان و دست‌‌‌اندرکاران صنعت ساختمان در سال‌های اخیر به این نتیجه رسیدند که روند موجود در حوزه تصمیم‌گیری مخاطرات جدی در بر خواهد داشت و حتی می‌تواند به توقف فعالیت بسیاری از افراد در این حوزه منتهی شود.

حمیدرضا قاضی در خصوص تبیین این وضعیت افزود: فضای کسب‌و‌کار نه فقط در صنعت ساختمان بلکه در کل اقتصاد تحت‌تاثیر ناترازی‌‌‌های متعددی قرار گرفته و همین امر باعث شده تا برخلاف گذشته که توجه چندانی به صنعت ساختمان نمی‌‌‌شد، این حوزه به عنوان یک منبع درآمد دیده شود. همین امر سبب شده تا برای مثال افزایش هزینه پروانه‌‌‌های ساختمانی بدون در نظر گرفتن عواقب و پیامدهای آن انجام شود. بنابراین در کل ریسک‌‌‌هایی بر سر راه فعالان صنعت ساختمان قرار دارد که اگر خود به طور فعالانه برای کاهش یا مقابله آنها اقدام نکنیم با تبعات جدی آنها روبه‌رو خواهیم شد.

قاضی خاطرنشان کرد: برای کسانی که قصد ندارند از ایران بروند و سرمایه خود را ببرند این مساله امر بسیار مهمی است چرا که تا زمانی که ما در این کشور کار می‌‌‌کنیم باید بتوانیم در یک فضای راحت و امن کار کنیم. بنابراین فلسفه وجودی انجمن کاهش ریسک‌‌‌ها و مقابله با خطرات به وجود آمده است.

عضو موسس انجمن صنعت ساختمان ادامه داد: بنابراین راهکار رفع مشکلات کشور در دو روش خلاصه می‌شود؛ یکی چالش‌‌‌هایی که بین صنعت و حاکمیت وجود دارد و دیگری مسائلی که در زنجیره ارزش صنعت خودنمایی می‌کند. در بُعد زنجیره مکانیزم دستیابی به اهداف اجماع است. در حل بسیاری از موضوعات تنها کافی است که بزرگان صنعت به یک نظر مشترک دست پیدا کنند. اما در حوزه گفت‌وگو با حاکمیت باید قدرت چانه‌زنی را افزایش دهیم. این هدف با افزایش تعداد افراد ذی‌‌‌نفوذ امکان‌پذیر است. برای نیل به این هدف سعی شده تا با همکاری گروه رسانه‌ای «دنیای‌اقتصاد» زمینه‌‌‌های لازم برای بهبود فضا به نفع صنعت ساختمان فراهم شود.

قاضی راهکار اتخاذ‌شده برای نیل به هدف شرح داده شده را این‌طور بیان کرد: به همین منظور انجمن در آبان ماه سال‌جاری همایشی را تحت عنوان چشم‌انداز صنعت ساختمان به میزبانی گروه رسانه‌‌‌ای «دنیای‌اقتصاد» برگزار می‌کند که از این برگزاری دو هدف پیگیری خواهد شد. نخست این پیام به حاکمیت ارسال شود که در مواردی که تصمیمات غیر‌اصولی مغایر با منافع صنعت ساختمان اتخاذ شود انجمن به شکل فعالانه مداخله خواهد کرد. هدف دوم این است که با طرح موضوعاتی که آثار وسیعی بر صنعت ساختمان دارند و با انتخاب شیوه درست بیان دغدغه‌‌‌ها سیاستگذار را به پای میز گفت‌وگو بکشانیم. البته همایش نمایشگاه جانبی دارد که در آن سعی شده تا افراد فعال در صنعت بتوانند با استفاده از ظرفیت‌‌‌های رسانه‌‌‌ای دلمشغولی‌‌‌های صنعت ساختمان را مطرح کنند. به گفته حمیدرضا قاضی، در این همایش از متخصصان سایر رشته‌‌‌ها نیز برای توضیح و تبیین چرایی مشکلات اقتصادی و راه‌‌‌های برون‌رفت از آنها دعوت شده است. گفتنی است در پایان این نشست به سه تن از فعالان با‌سابقه حوزه ساختمان ضمن قدردانی، عضویت افتخاری اعطا شد.