سرپرست کاوش‌ در تپه سیلک گفت: دو هدف پژوهش و نمایش را در فصل سوم کاوش پیگیری می‌کنیم؛ دلایل متروکه شدن سیلک مهم‌ترین پرسش ماست و می‌خواهیم آثار قابل نمایش برای بازدیدکنندگان را حفظ کنیم و در آینده به‌صورت پلکانی برای همه به‌ نمایش درآوریم.

این فصل از کاوش‌های سیلک، سومین مرحله از طرح بازنگری در این تپه باستانی است که از سال ۱۴۰۱ به سرپرستی دو باستان‌شناس، جبرئیل نوکنده (از موزه ملی ایران) و جواد حسین‌زاده (از دانشگاه کاشان و مدیر پایگاه میراث فرهنگی سیلک) آغاز شده است. طرح بازنگری در سیلک نخستین‌بار به پیشنهاد و بنیانگذاری روان‌شاد دکتر صادق ملک شهمیرزادی ـ باستان‌شناس پیشکسوت و استاد دانشگاه تهران ـ مطرح شد تا این محوطه که پس از کاوش‌های رومن گیریشمن ـ باستان‌شناس فرانسوی ـ رها شده بود، سر و سامان بگیرد.

گریشمن سه فصل کاوش در سال‌های ۱۹۳۳، ۱۹۳۴ و ۱۹۳۷ میلادی در سیلک انجام داد و طرح بازنگری دکتر ملک شهمیرزادی به‌دنبال پاسخ به پرسش‌های پژوهشی است که با رویکردهای جدیدتر نسبت به ۷۰ سال پیش مطرح شده‌اند.

دکتر ملک شهرمیرزادی مرحله نخست این طرح را از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۴ انجام داد و مرحله دوم آن به سرپرستی حسن فاضلی نشلی در سال‌های ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸ ادامه یافت و حالا مرحله سوم این طرح اجرا می‌شود.

نمایی از کارگاه کاوش تیه سیلک

جواد حسین‌زاده، که مشترک با جبرئیل نوکنده سرپرستی کاوش‌های سیلک را به عهده دارد، درباره مرحله سوم طرح بازنگری که با حضور گروهی در حدود ۲۰ نفر از دانشگاه‌های کاشان، تهران، تربیت مدرس، شهید بهشتی، هنر اصفهان و دانشگاه نیشابور این روزها درحال انجام است، به خبرنگار ایسنا توضیح داد: پارسال و امسال روی دوره ششم سیلک (حدود ۲۸۰۰ تا ۲۶۰۰ سال پیش) که آخرین دوره استقرار در این محوطه است، کار کرده‌ایم و امیدواریم کار در سه سال آینده در این قسمت ادامه یابد.

او با اشاره به اینکه آثاری که از این دوره از زیر خاک بیرون آورده می‌شوند، برای بازدید عموم نگهداری خواهند شد، ادامه داد: آثار قابل نمایش، از باد و باران حفاظت خواهند شد و بعدها با ایجاد یک سقف ثابت، نورپردازی و تابلوهای راهنما، آماده‌سازی می‌شوند تا بازدید عمومی از آنها انجام شود.

آثار یافت‌شده در کاوش سیلک

او بیان کرد: پیوستگی خوبی از ۸۰۰۰ سال پیش تا ۲۵۰۰ سال پیش در سیلک وجود دارد و ما یافته‌های خود را برای پاسخ به برخی پرسش‌های تازه با کمک روش‌ها و آزمایش‌هایی که قبلاً نبودند، برای بازسازی شرایط اقتصادی، معیشتی، تکنولوژی و صنعت و همچنین بازسازی شرایط بازرگانی و تجارت و نیز ساختارهای سیاسی و اجتماعی بررسی می‌کنیم. اگر شد به بازسازی باورها، جهان‌بینی‌ها و آنچه به‌عنوان فرهنگ از گذشته مردم می‌شناسیم، می‌پردازیم. امیدواریم به دو هدف (پژوهش و نمایش) که در مرحله سوم طرح بازنگری داریم، دست یابیم.

حسین‌زاده در پاسخ به این پرسش که آیا دلایل متروکه شدن و مهاجرت ساکنان سیلک در این کاوش‌ها بررسی خواهد شد؟ گفت: مهمترین پرسش ما وقتی در دوره ششم سیلک کار می‌کنیم، این است که چرا سیلک متروک شد؟ دلایل مختلفی از اقلیمی و طبیعی تا مسائل فرهنگی در این‌باره مطرح است. البته ما در سیلک آثاری از زوال و اینکه شرایط اقتصادی مردم بد شده باشد، نمی‌بینیم. از سوی دیگر،  شواهد اقلیمی نشان می‌دهد بحران خاصی در منطقه نبوده است، چون ۱۰۰ سال بعد، هخامنشیان ظهور و حدود ۲۰۰ سال در اوج زیست کردند. سیلک در دوره ششم خیلی شکوفا بود؛ کارگاه داشتند، وضعیت قبرها و سفال‌ها خوب است و به‌نظر نمی‌آید مردم در مضیقه بوده باشند حتی کارهای عام‌المنفعه انجام می‌دادند.

او ادامه داد: تصور ما این است که شاید برخی مسائل سیاسی و اجتماعی باعث متروک شدن سیلک شده یا این منطقه به‌عنوان استقرارگاه، ظرفیت ادامه دادن نداشته است. فعلاً نمی‌توان با دقت به این پرسش پاسخ داد تا همه اطلاعات را جمع‌آوری کنیم. نظر من این است که در این دوره یک اتفاق سیاسی ممکن است باعث متروک شدن سیلک شده باشد.

آثار یافت‌شده در کاوش سیلک

این باستان‌شناس در پاسخ به این پرسش که نشانه‌های رویدادهای سیاسی را چطور می‌توان در یافته‌های کاوش جست‌وجو کرد؟ گفت: این نشانه‌ها را به‌شکل مستقیم در کاوش نمی‌توان پیدا کرد اما می‌توان به کمک یافته‌ها به استنباط رسید، مثلاً می‌بینید شکوفایی منطقه تا حدود ۲۵۰۰ سال پیش ادامه داشته است، یعنی دوره‌ای که کشور دچار تلاطم‌های سیاسی شد، زمانی که پادشاهی آشور از بین‌النهرین به ایران حمله کرد و کوروش و خاندان هخامنشی به فکر توسعه قلمروی خود بودند. شاید بتوان بین متروک شدن بسیاری از محوطه‌ها در این دوره با قلمروگشایی‌ها ارتباط برقرار کرد.

بقایای کارگاه صنعتی 

پارسال و امسال در کاوش‌های سیلک، مجموعه‌ای از کارگاه‌های صنعتی متعلق به دوره ششم سیلک (حدود ۲۸۰۰ تا ۲۶۰۰ سال پیش) شامل محل دفن دورریز کارگاه‌ها، ابزار و وسایل مرتبط با فعالیت‌های صنعتی پیدا شده است. صنعت فلزگری در این دوره تاریخی در ایران بسیار شکوفا بوده است و در کشور، آثاری از خنجر تا تزئینات و زیورآلات، ابزار و یراق حیوانات در سکونتگاه‌ها و گورها پیدا شده است.

حسین‌زاده درباره اهمیت آثاری که در تازه‌ترین کاوش‌های سیلک پیدا شده است، گفت: تا پیش از این، آثار مرتبط با فعالیت‌های صنعتی که به تولید آثار منجر می‌شد، کم داشتیم. پارسال و امسال برای نخستین‌بار در سیلک مکان‌هایی را پیدا کردیم که فعالیت‌های صنعتی در آنها انجام می‌شد که شگفت‌انگیزند.  

او ادامه داد: امسال دو کارگاه صنعتی را پیدا کردیم که کوره یا اجاق در آنها وجود دارد. ابزارهای سنگی مرتبط با فعالیت فلزگری، لوله دمیدن در کوره و تفاله‌هایی که از این فعالیت باقی مانده، مهمترین یافته‌های ما در این فصل است. بعد از ثبت و ضبط این یافته‌های میدانی و تهیه گزارش، به سراغ متون و تولیدات فکری می‌رویم که از قبل مانده است و این یافته‌ها را به روایت‌هایی که از تاریخ ایران در آن برهه وجود دارد، تزریق می کنیم تا نگاهی عمیق‌تر و جدیدتر از این دوره داشته باشیم.  

بقایای کارگاه صنعتی

سرپرست کاوش‌های سیلک درباره اینکه آیا قرار است مانند بخشی از تپه که گریشمن در آن کاوش کرده است، لایه‌های تاریخی بعد از بررسی تخریب شوند یا هر لایه حفظ خواهد شد؟ گفت: ما این کارگاه فلزگری را نگه می‌داریم و در بخش کناری پایین می‌رویم. می‌خواهیم به‌صورت پلکانی از بالا به پایین برویم. در تپه‌ای که روی آن کار می‌کنیم لایه‌های بالایی به ۲۵۰۰ سال پیش تعلق دارند و اگر پله‌ای پایین برویم به ۶۳۰۰ سال پیش می‌رسیم. در نهایت، یکی از اهداف ما این است که سیر تطور معماری و آثار را برای نمایش عمومی همان‌طور که در تپه بوده است، حفظ کنیم.

به گفته باستان‌شناسان، محوطه باستانی سیلک با داشتن لایه‌های فرهنگی متعلق به دوران پیش از تاریخ، آغاز عیلامی و عصر آهن، میراثی گران‌بها و خزانه اطلاعاتی است که می‌تواند در ردیابی و پیگیری تحولات رخ‌داده در جوامع انسانی برای باستان‌شناسان راهگشا باشد. با وجود کاوش‌های انجام‌شده همچنان اطلاعات پژوهشگران درباره این بازه زمانی اندک و ناقص است. باستان‌شناسان همچنان درپی آن هستند تا شواهدی از وضعیت سیلک در دوره‌های پنجم و ششم (آخرین مراحل استقراری این تپه) را پیدا کنند.

تپه سیلک در کاشان استان اصفهان واقع و ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شماره ۳۸ در فهرست آثار ملی ثبت شده است. این محوطه از دو تپه شمالی و جنوبی و چند محوطه گورستانی تشکیل شده است که تاکنون آثاری از هزاره هفتم پیش از میلاد تا آغاز دوره هخامنشی به‌جز دوره مفرغ در آن کشف و در بسیاری از موزه‌های بزرگ به‌نمایش گذاشته شده است.  

منبع: ایسنا