عمارت پیرآباد از دیرباز مکانی برای تجمع و گردهمایی مردم بوده که اهالی ایلخچی و روستا‌های اطراف در اعیاد و مراسم و آئینی محلی بوده است و سوای اهمیت تاریخی و معماری اش از لحاظ آیینی و مذهبی در منطقه مورد توجه می‌باشد.

این بنا، یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین خانه‌های خشتیِ تاریخی شهر ایلخچی می‌باشد. این باغ و بنای آن، ملک خصوصی نجفعلی ویرانی، از معتمدان مردم ایلخچی بوده است که از دو قسمت حوض خانه و بخش مسکونی تشکیل شده است.

حوض خانه آن، علاوه بر حوض، سه فضای نشیمن در اطراف دارد. بخش مسکونی بنا، شامل یک انباری، آشپزخانه و دالان ورودی در طبقه همکف و یک اتاق نشیمن و پیش ورودی آن نیز در طبقه اول است.

قنات آب موجود در عمارت پیر آباد، از دیگر بخش‌های این بنا است. حوض سنگی هشت ضلعیِ این عمارت، بسیار زیبا و دارای آب همیشه روانی است که از قناتِ باغ منشعب می‌شود. این اثر، در تاریخ ۲۸ اسفند ۱۳۸۵، با شماره ثبت ۱۸۹۲۲، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

این باغ قدمتی بالغ به ۲۰۰ سال که احداث آن به اوایل حکومت قاجاریه میرسد در شهر ایلخچی جنب بخشداری ایلخچی واقع شده است.

معماری منحصر به فرد این عمارت بنا به روایت یوسف کشمند از نوع طراحی‌های شیخ بهایی است و همچنین داری شگفتی‌های بی نظیری همانند به علت معماری جالب عمارت، صدای آب درون آن پخش می‌شود و حس آرامش خاصی را به افراد می‌دهد. در زمان قدیم برای اینکه به آرامش برسند و روحی شاداب داشته باشند، چنین معماری جالبی را به کار برده‌اند.

یکی دیگر از نکات جذاب عمارت این است که وقتی به‌صورت ضرب‌در از گوشه‌ای به گوشه‌ای در حالت روبرو به‌آرامی صحبت می‌کنید، کسی که آن طرف سالن ایستاده است به‌راحتی می‌تواند صدای شما را بشنود. این درصورتی است که فرد نزدیک به شما، نمی‌تواند صدایتان را تشخیص دهد. این ویژگی از معماری هندسی شیخ بهایی محسوب می‌شود.

این انعکاس بطور باورنکردنی شخص دومی که شخص اولی در گوشه سردابه صدای جزئی مثل پچ پچ در گوشه‌ای از سردابه داشته باشد در گوشه ضربدری آن حتی هر دو گوش خود را با دست گرفته باشد باز هم صدایی واضح می‌شنود.

اسرار این انعکاس عجیب را از نقل یوسف کشتمند جویا شدم، او در پاسخ اشاره به امتحان کردن انعکاس صدا پرداخت.

خانواده‌ای برای امتحان انعکاس صدا دو نفر از خانواده در گوشه‌ای از سردابه که یکنفر آن‌ها مادرزادی کر بود در آن یکی از گوشه سردابه ایستاده ناگهان شخصی که کر بود صدای پچ پچ آن شخص را واضح می‌شنود؛ و خانواده مبحوت از این ماجرا از آقای یوسف کشتمند که چه رمز و رازی در این انعکاس وجود دارد.

وی بیان میکند که، چون صدا از بالای سردابه به مغز انسان نفوذ میکند حتی با گرفتن گوش‌ها هم صدای کم بصورت رسا شنیده می‌شود.

کشتمند از قدمت این باغ میگوید؛ که در قدیم وسعت باغ به ۱۲۰ هزار متربوده و در گذر زمان به ۱۷ هزار متر باقیمانده است؛ و حتی اصطبلی نیز در این باغ بود که برای نگهداری اسب‌های میهمانان بکار می‌آمد.

نجفعلی ویرانی مومن صاحب این خانه مردی از پاکان و اهل دیانت و عارف بود و از معتمدان مردم شهر ایلخچی که حتی نقل شده برای ساختن این عمارت کارگری، ریالی دستمزد گرفته نشده است.

نقل است آقای رضا خان طهماسب ویرانی بعد از فوت پدر و طبق وصیت آن مرحوم جانشینی و سرپرستی رضا خان طهماسب ویرانی به آقای نجفعلی ویرانی منصوب شد.

چون نجفعلی بسیار مهمان نواز بود از آلمان میهمان برایش آمد، چون در میهمان نوازی سنگ تمام گذاشت. آلمانی‌ها به رسم ادب رضا خان طهماسب ویرانی را که ۱۲ سال داشت برای تحصیل و قدردانی از نجفعلی ویرانی، به اروپا بردند تا اینکه رضا خان طهماسب بعد از اخذ دکتری به ایران برگرداندند.

رضاخان طهماسب ویرانی اولین پزشک متخصص اعصاب و داخلی با شماره پزشکی (یک) رئیس بیمارستان هلال احمر آن زمان و مدتی رئیس بیمارستان ژاندارمری بود.

یوسف کشتمند در پرورش ماهی‌های زینتی ید طولایی دارد و به نوعی از اساتید این عرصه در استان بشمار می‌رود و علاوه بر آن به پرورش و تکثیر درختان گرمسیری از نظیر ۸ نوع بلوبری، رازبری، بلکبری، گرگی بری، گوآرونیا بری، کرنبری، بری، لوگان بری، ۶ گونه موز، کاوندیش یا پاکوتاه، پابلند یا موز سومالی، موز قرمز، موز قول آسا، موز صورتی، موز سردسیری، فسالیس، انبه هندی، پاپایا و ماکادانیا، گرانترین میوه جهان، ۴ گونه درخت آناناس، بی بی آناناس، کوموسوس، آناناس قرمز، آناناس چینگ یا آناناس غول پیکر، گیلاس ستاره ای، بایرفروت سیب چوبی، چند گونه گل ساعتی، فلفل ژاپنی، و پنج نوع از مرکبات از جمله محصولات این باغ در عمارت پیرآباد ایلخچی واقع است.  

خبرنگار ناصر غلامی هوجقان