گروه بین‌الملل-رجانیوز: دولت شهید سید ابراهیم رئیسی از اولین روزهای انتخاب توسط مردم، گفتمان سیاست خارجی خود را، سیاست همسایگی معرفی کرد. این گفتمان باعث شد خیلی زود اثرات مثبتی در ارتباط با کشورهای همسایه مخصوصا کشورهای حوزه آسیای مرکزی پدید آید. حالا و پس از نزدیک شدن به روزهای پایانی دولت سیزدهم، رجانیوز در گفت‌وگو با مهدی خورسند، کارشناس مسائل بین‌الملل، به بررسی عملکرد سیاست خارجی دولت شهید رئیسی در حوزه آسیای مرکزی پرداخته است.
مشروح این گفت‌وگو بدین شرح است:
شما عملکرد سیاست خارجی دولت سیزدهم را در حوزه آسیای مرکزی و قفقاز و به‌طورکلی با همسایگان شمالی چگونه ارزیابی می‌کنید؟ بسیاری معتقدند که در دولت سیزدهم دروازه‌های آسیای مرکزی بر روی ایران باز شد و بسیاری از مناقشات با کشورهای منطقه برطرف شد. به نظر شما این گزاره صحیح است؟
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان دولت سیزدهم دروازه‌های آسیای مرکزی را به روی ایران باز کرد. من ابتدا یک سبقه تاریخی را مطرح کنم. آسیای مرکزی و قفقاز جزو حوزه تمدنی ایران باستان به‌حساب می‌آید. رهبر معظم انقلاب نیز به‌درستی در سال ۹۵ و در دیدار با رئیس‌جمهور ترکمنستان فرمودند که روابط ما همسایگی نیست؛ بلکه خویشاوندی است. تا قبل از دولت سیزدهم فضا به سمتی پیش رفته بود که ظرفیت‌ها مغفول مانده بود. ما جزو اولین کشورهایی بودیم که استقلال جمهوری‌های منطقه از شوروی سابق را پذیرفتیم و در طول ۲۰ سال گذشته تقریباً حدود ۲۵ هزار مهندس فنی در کشورهای حوزه آسیای مرکزی داشته‌ایم و کارهای فنی و مهندسی را به این کشورها صادر کردیم.
متأسفانه در طول سال‌های گذشته این اتفاقات دستخوش یک‌سری پارامترهای منفی قرار گرفته بود و باعث شد هم رقبای منطقه‌ای ما و هم دشمنان بین‌المللی ما در این منطقه حاضر شده و بازیگری کنند تا روابط را به سمت سردی و بعد از آن به‌سوی تیرگی بکشانند. تا جایی که سوءتفاهم‌های به وجود آمده در دولت‌هایی که هیچ توجهی به ظرفیت‌های موجود در روابط با این حوزه نداشتند، سبب شده بود تا با برخی از این کشورهای در مسیر تخاصم قرار بگیریم. به‌عنوان‌مثال کشور تاجیکستان از عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای جلوگیری می‌کرد. طبق قانون سازمان همکاری شانگهای کشورها باید این فضای عضویت کشور جدید را تأیید می‌کردند و تاجیکستان مخالف عضویت ایران بود. این مسئله برای عضویت دائم ما در سازمان همکاری شانگهای دردسرساز شده بود.
در سمت دیگر ترکمنستان به‌عنوان همسایه ما به این دلیل که پول گاز را پرداخت نکرده بودیم جلوی تردد کامیون‌های ما را گرفته بود و تجارت ما با این کشورها به‌شدت کاهش‌یافته بود. در دولت سیزدهم اولین سفر خارجی به حوزه آسیای مرکزی بود و به تاجیکستان هم بود که قلب تمدن فرهنگی ما در آسیای مرکزی به‌حساب می‌آید. به دلیل قرابت‌های فرهنگی که با این کشور داریم شهید رئیسی به این کشور رفت و قراردادهایی را امضا کرد که نظر تاجیکستان را جلب کرد و مسیر عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای هموار شد. از سمت دیگر ما شاهد آن بودیم که یک‌به‌یک موانع ارتباط ما با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز برچیده شد. در طول این مدت تجار و سیاسیون این کشورها رفت‌وآمد داشتند و ما شاهد بهبود روابط با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز بودیم.
تنش امنیتی مهمی که در طول دولت سیزدهم در مرزهای شمال غربی کشور رخ داد، جنگ قره‌باغ بود. به نظر شما عملکرد دستگاه سیاست خارجی دولت سیزدهم در حفظ خط‌قرمز مقام معظم رهبری در مورد تغییر مرزها و کنترل تنش روابط تهران و باکو چگونه بود؟
این تنش در حوزه مدیریت سیاست خارجی ما که دوباره در تعامل بین میدان و دیپلماسی رخ‌داده بود در دولت سیزدهم مدیریت شد. در جنگ قره‌باغ که در سال ۲۰۲۰ میلادی رخ داد جمهوری اسلامی ایران به دلیل عدم توجه دولت دوازدهم به ظرفیت‌های این منطقه به‌طورکلی و تعلل بسیار از معادلات جنگ کنار گذاشته شده بود. بارها کارشناسان هشدار دادند نسبت به تحولات جبهه و دولت وقت توجهی به این هشدارها نداد. این اتفاقات در حالی رخ داد که طبق معاهدات بین‌المللی ما توانایی این را داشتیم که به تنش مرزی در همسایگی خود ورود کنیم. این ورود می‌توانست در راستای ایجاد صلح یا حفظ کیان و امنیت مرزی محقق شود؛ اما متأسفانه این اتفاق در دولت دوازدهم رخ نداد.
من حتی به‌خاطر دارم که آقای ظریف به بهانه اینکه قرار است در نشست لایحه بودجه در جلسه هیئت دولت شرکت کند، سفر خود را به قفقاز جنوبی کنسل کرد. تا جایی که من اطلاع دارم این سفر از سوی باکو کنسل شد و آنها اجازه سفر را نداده بودند و این نیز به دلیل کم‌کاری و انفعال دولت‌های یازدهم و دوازدهم در حوزه آسیای مرکزی بود. با ابتکاراتی که دولت سیزدهم در منطقه نشان داد فضای امنیتی کنارگذاشتن جمهوری اسلامی ایران دقیقاً برعکس شده و جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یکی از تعیین‌کنندگان معادلات این منطقه و تنش قره‌باغ تبدیل شد. پس از آن به‌سوی حل تنش و راهکار ۳+۳ پیش رفتیم و جمهوری اسلامی ایران به کانون معادلات منطقه بازگشت.
یکی از مسائل مطرح در انتهای دولت دوازدهم شکایت و محکومیت ایران در پرونده گازی با ترکمنستان بود که در دولت سیزدهم و با پیگیری رئیس‌جمهور شهید به توافق با دولت ترکمنستان منتهی شد. دولت شهید رئیسی چگونه ارتباط دو کشور را بهبود بخشیده و سطح همکاری را ارتقا داد؟
من پیش از نیز اشاره به این موضوع داشتم. همان‌طور که رهبر معظم انقلاب بیان کردند ما متأسفانه اصلاً توجهی به ظرفیت عظیمی در همگرایی فرهنگی کشورهای آسیای مرکزی در تعامل با ایران نداریم. حداقل در بیست سال گذشته این نگاه را نداشتیم. من معتقدم که تأکید بر اشتراکات فرهنگی و توسعه روابط می‌تواند سوءتفاهم سیاسی بین کشورهای این منطقه را برطرف کند. ترکمنستان که شما نیز در سؤال به آن اشاره کردید یک مثال است. روابط اقتصادی ما با این کشور به یک‌دهم قبل از دولت دوازدهم در ابتدای دولت سیزدهم رسیده بود. در دولت سیزدهم در ابتدای امر تلاش شهید رئیسی بر حل‌وفصل پرونده گازی با ترکمنستان بود و در شرایطی این اتفاق افتاد که تردد کامیون‌های ما از خاک ترکمنستان ممنوع شده بود که الحمدلله با پیگیری‌های دولت سیزدهم این مسئله ختم به خیر شد.
اخیراً لایحه‌ای تحت عنوان تجارت آزاد بین ایران و کشورهای منطقه اوراسیا به مجلس فرستاده شد. به نظر شما این لایحه که ثمره تلاش دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم است چه فرصت‌هایی را برای دولت بعد و کشومان محیا می‌کند؟
ما باید از لحاظ اقتصادی و تجاری نسبت به نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی واقع‌بین باشیم. من اعتقاد بر این دارم که صرف عضویت و امضای تجارت آزاد و روابطی که بتواند توسعه اقتصادی و تجاری را رقم بزند شرط لازم هست؛ اما کافی نیست. شرط لزوم آن را تا کنون رعایت کرده‌ایم و اکنون برای کفایت قضیه باید واقع‌بین باشیم. ما نباید از اتحادیه اقتصادی اوراسیا انتظار معجزه داشته باشیم. خود این اتحادیه از نظر اقتصادی ضعیف است و ما با اکثر کشورهای این اتحادیه ارتباط جداگانه داریم؛ اما باید به این نکته دقت کنیم که امضای تجارت آزاد با اعضای این اتحادیه سبب می‌شود که بتوانیم تحریم‌های اقتصادی را دور بزنیم. تحریم‌ها در مبادلات دوطرفه خیلی قابلیت پیگیری دارند؛ اما در مبادلات درون منطقه‌ای خیلی قابلیت پیگیری ندارد.
ایران با روسیه که کشور غالب این منطقه است اخیراً قراردادی را اجرایی کردند که اتصال شبکه شتاب به میر روسیه را به همراه دارد و بسیار در گسترش روابط با کشورهای حوزه اوراسیا مؤثر خواهد بود. پس ما می‌توانیم برای احیای اقتصاد خود با کشورهای آسیای مرکزی از فرصت امضای قرارداد تجارت آزاد استفاده کنیم اما نیاز به رعایت چندین نکته وجود دارد. نخست بایستی اتحادیه را بشناسیم. هنوز تجار ما این اتحادیه را نمی‌شناسند و اصلاً نمی‌دانند که تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا یعنی چه؟
سازمان توسعه تجارت ما و وزارت صمت و معاونت دیپلماسی اقتصادی کشور ما هنوز برای معرفی این اتحادیه و همچنین معاهده شانگهای و بریکس راه درازی در پیش دارند. ما شرط لازم در این سازمان‌ها را رعایت کردیم و تا رسیدن به‌شرط کافی راه درازی در پیش داریم. متأسفانه هنوز در معرفی و نشان‌دادن فرصتی که دولت سیزدهم از طریق عضویت در این معاهدات و سازمان‌ها برای تجار و مردم ما فراهم کرده است کوتاهی وجود دارد و به نظر من اصل این ماجرا را بایستی از سازمان تجارت و توسعه پیگیری کرد که تجار ما را با این ظرفیت‌های عظیم آشنا نکرده است. برای مثال ویزای گروهی برای سفر به روسیه اتفاق افتاده است. سازمان توسعه تجارت چند تور آشنایی با فرصت‌های اقتصادی را فراهم کرده است؟ این مطالبات را بایستی برای به ثمر رساندن ظرفیت‌هایی که دولت سیزدهم فراهم نموده، مطرح کرد.
یکی از گشایش‌های دولت سیزدهم افزایش روابط با کشور روسیه به‌عنوان ابرقدرت جهانی است که از نظر تکنولوژی، نظامی، امنیتی، بین‌المللی و سیاسی و اقتصادی ثمرات فراوانی برای کشور دارد. به نظر شما سیاست خارجی دولت چهاردهم در مواجهه با ثمرات ایجاد شده در روابط تهران و مسکو باید چگونه باشد؟
رویکرد دولت چهاردهم و نگاهش به مسائل داخلی و بین‌الملل هنوز مشخص نیست. من معتقدم که رویکرد دولت چهاردهم ممکن است که برخلاف دولت سیزدهم باشد که البته مردم رای دادند و باید احترام گذاشت به این رویکرد و قطعاً به حاکمیت جمهوری اسلامی لطمه‌ای وارد نمی‌شود و قطعاً دولت چهاردهم در مسیر دست‌یافتن به بهترین‌ها برای مردم عزیز ما حرکت خواهد کرد. در حوزه روسیه اما من معتقدم که در رویکرد نگاه به شرق در دولت سیزدهم روابط ما با روسیه دارای چارچوب و معنای خاصی شد. ما توانستیم جذب سرمایه خوب و حتی تجارت تسلیحات خوبی داشته باشیم. من معتقدم برای دولت چهاردهم ظرفیت خوبی فراهم شده است که از آن استفاده کامل ببرد و تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا از جمله آنهاست. روسیه به دلیل تنشی که با غرب دارد وضعیتی را سپری می‌کند که ما در روابط با آنها دست برتر را داریم و علت آن را نیز می‌توان تسلیحاتی دانست که قبل از جنگ اوکراین در اختیار روسیه قرار دادیم و معادلات جنگ را به نفع آنها تغییر داد. از لحاظ تجاری و اقتصادی به کریدور امنی از چه لحاظ انرژی و چه ترانزیت نیاز دارند. این امر نیز به دلیل جغرافیای ایران عزیز ماست و می‌توانیم این جایگاه را تثبیت کنیم. این تثبیت می‌تواند از طریق سایر نهادها همچون بریکس و شانگهای ادامه یابد و این استفاده‌کردن از فاکتورها و بازی‌کردن با تمامی ظرفیت‌های تعاملی که جمهوری اسلامی ایران می‌تواند داشته باشد مؤثر است. از جمله این ظرفیت‌ها هند و چین و حضور آنها در بریکس کنار روسیه است که می‌تواند ظرفیت ما را حداکثری کند. به نظر من در دولت چهاردهم باستی به گفتمان اصیل جمهوری اسلامی ایران که همان نه شرقی و نه غربی، جمهوری اسلامی است توجه کنیم و هم شرق و هم غرب را در نظر بگیریم و از افراط در شرق‌گرایی پرهیز کنیم. در همین چارچوب به نظر بنده کارشناس ارتباط با روسیه بایستی ادامه یابد. با چین بایستی به یک چارچوب متناسبی دست پیدا کنیم و با هند نیز بایستی تکلیف خود را مشخص کنیم. با غرب نیز به اعتقاد بنده بایستی از موضع قدرت و از موضع کسب منافع وارد مذاکرات شویم.
بسیاری از کشورهای منطقه نسبت به ریاست‌جمهوری آقای پزشکیان واکنش نشان داده و بر ترک‌زبان بودن رئیس‌جمهور بعدی ایران مانور دادند. به نظر شما مواجهه سیاست خارجی دولت چهاردهم با منطقه آسیای مرکزی و قفقاز چگونه خواهد بود؟
نظام جمهوری اسلامی ایران یک نظام سیاسی متکثر از اقوام و زبان‌های متعدد است که در این جغرافیا در حال زندگی هستند و همواره قومیت‌ها و حتی اقلیت‌های مذهبی جایگاه ویژه‌ای در جمهوری اسلامی ایران داشته‌اند. با انتخاب جناب آقای پزشکیان در ساعات اولیه مواضعی از سوی برخی کشورهای منطقه گرفته شد که شیطنت‌آمیز بود؛ اما مواضع قاطعی که رئیس‌جمهور منتخب ما در گفتگو با نخست‌وزیر ارمنستان داشتند و تأکید مجددی که بر مواضع اصولی جمهوری اسلامی ایران در مورد مرزهای بین‌المللی داشتند آب سردی بر پیکره این شیطنت‌ها بود. سیاست خارجی و مواضع جمهوری اسلامی ایران چیزی نیست که با این مواضع سطحی و نابخردانه دستخوش تغییر یا مشکلاتی شود که منافع ما دچار مشکلاتی شود.
انتهای پیام/
نظر شما