خبرگزاری آریا- در ابتدا به بررسی ماهیت هیپوکلریت سدیم یا آب ژاول و کاربردهای آن میپردازیم تا به مزایا، معایب و پیچیدگی های استفاده از این ماده در درمان ریشه برسیم.

آب ژاول یا هیپوکلریت سدیم چیست؟

هیپوکلریت سدیم (NaOCl) یک ترکیب شیمیایی ضدعفونی‌کننده و آنتی‌باکتریال است که در صنایع مختلف کاربرد دارد. این ماده با فرمول شیمیایی NaOCl در آب حل شده و یون‌های هیپوکلریت و سدیم را تشکیل می‌دهد. به عنوان اکسیدانی قوی با ویژگی‌های ضدمیکروبی در صنایع مختلف استفاده می‌شود. از سال 1915 به عنوان محلول شستشوی زخم و در جنگ جهانی اول برای پاکسازی زخم‌های آلوده به کار رفته است.

کاربرد آب ژاول در دندانپزشکی

آب ژاول (هیپوکلریت سدیم) به عنوان یک ماده شستشو و ضدعفونی‌کننده در دندانپزشکی برای تمیز کردن پروتزها، درمان ریشه (عصب کشی)، شستشوی سطح دندان قبل از پر کردن و در جراحی‌های فک و دندان استفاده می‌شود.

کاربرد آب ژاول در درمان ریشه (عصب کشی)

آب ژاول (هیپوکلریت سدیم) در درمان ریشه به عنوان مایع شستشو و ضدعفونی‌کننده استفاده می‌شود. همچنین، آب ژاول به عنوان یک ماده ضد التهابی و بازسازی کننده نیز شناخته می‌شود که می‌تواند در فرآیند درمانی کمک کند.

درمان ریشه زمانی انجام می‌شود که بر اثر پوسیدگی شدید، شکستگی دندان، یا وجود عفونت در کانال‌های ریشه، بافت نرم (پالپ) دور ریشه دندان در معرض آلودگی میکروبی قرار گیرد. در این فرآیند درمانی، دندانپزشک با استفاده از ابزارهای خاص ریشه عصبی دندان را خارج می‌کند. سپس، کانال‌های ریشه دندان را با مایعات ضدعفونی کننده مانند آب ژاول (NaOCl) شستشو میدهند تا از باکتری‌ها و آلودگی‌ها پاک شوند. در مرحله بعدی، کانال‌های ریشه پس از تمیز شدن، با استفاده از مواد پرکننده مناسب پر می‌شوند.

این فرآیند باعث می‌شود که کانال‌های ریشه دندان به خوبی پر شده و از رشد باکتری‌ها و عفونت جلوگیری شود، همچنین دندان به عملکرد طبیعی خود باز می‌گردد و احتمال وقوع عفونت به حداقل ممکن می‌رسد.

با این همه، این ماده دارای اثراتی جانبی و احتمالی نیز هست که می‌تواند خطرناک باشد. بنابراین، بسیار مهم است که بدانیم چگونه از وقوع این حوادث خطرناک جلوگیری کنیم.

مزایا و معایب آب ژاول

مزایا:

ضد عفونی کنندگی قوی: NaOCl به خوبی باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌ها را از بین می‌برد.

توانایی حل کنندگی بافتی: قابلیت حل کردن بافت‌های نرم و چربی‌ها را دارد.

تجزیه‌پذیری سریع: به سرعت تجزیه می‌شود و در معرض نور مستقیم آفتاب پایدار است.

ارزان و استفاده آسان: قیمت پایین و ویسکوزیته کم، ورود آن به کانال دندان را آسان می‌کند.

معایب:

سمیت سلولی: می‌تواند به بافت‌های نرم مانند پری‌آپیکال آسیب بزند.

اثرات منفی بر مواد دندانی: خاصیت اکسیدانی می‌تواند به رزین‌های دندانی، مواد پرکننده مصنوعی، آسیب برساند.

نیاز به دقت در استفاده: استفاده نادرست می‌تواند باعث خوردگی دندان و آسیب به بافت‌های نرم شود.

پیچیدگی‌های ناشی از مدیریت نامناسب حادثه هیپوکلریت سدیم در طول درمان کانال ریشه

به دلیل نادر بودن حوادث هیپوکلریت، گزارش‌های دقیقی در ادبیات علمی وجود ندارد. غلظت مؤثر این ماده بین 2.6% تا 5.25% است و غلظت بالاتر از 0.5% سمی است. اکثر موارد ورود هیپوکلریت سدیم به ناحیه داخلی دهان به زمان‌بندی نادرست، گسترش بیش از حد سوراخ آپیکال، و گیر افتادن سوزن در کانال ریشه مرتبط است.

تزریق ناخواسته هیپوکلریت سدیم (NaOCl) به فراتر از سوراخ آپیکال میتواند عوارض زیر را دربر داشته باشد:

• درد حاد، تورم و قرمزی
• کبودی
• تورم پیش‌رونده که ناحیه زیرچشمی یا زاویه دهان را در بر می‌گیرد
• خونریزی شدید که اغلب به صورت داخل دهانی از سوراخ دندان ظاهر می‌شود
• بی‌حسی یا ضعف عصب صورت
• و عفونت ثانویه، سینوزیت و سلولیت

همچنین در اکثر موارد طی چند هفته را بهبود کامل در بیماران مشاهده شده است، در حالی که برخی از آنها با پارستزی یا جای زخم طولانی‌مدت همراه بوده‌اند.

حادثه هیپوکلریت معمولاً با واکنش اولیه بیمار مشخص می‌شود. درد شدید، ورم یا کبودی چشمگیر که از سمت زخمی شدن صورت، گونه یا لب‌ها گسترش می‌یابد.

این واکنش ممکن است به صورت فوری یا با تأخیر برای چند دقیقه یا ساعت اتفاق بیفتد. خونریزی خودجوش و فراوان از کانال ریشه نیز میتواند رخ دهد و علائمی نظیر درد در ناحیه پیراپلیتال، طعم کلر یا تحریک گلو در دندان‌های پس‌زمینه فک بالایی ممکن است احساس شود.

عوارض جدی‌تر مانند اختلالات موقت یا دائمی حسی (پارستزی)، نقص عصب حرکتی یا گسترش مایع شستشو دهنده به مناطق زیر‌فکی، زیر‌دنده، یا زیر‌زبانی می‌تواند به خطر انداختن راه تنفسی و نیازمندی به بستری فوری برای جلوگیری از وقوع وقایع خطرناک تبدیل شود.

پیشگیری بهتر از درمان

هیپوکلریت سدیم (NaOCl) یک ماده شستشودهنده بسیار مؤثر برای درمان کانال ریشه است. با این حال، این ماده دارای عوارض جانبی بالقوه‌ای است که می‌تواند کشنده باشد. بنابراین، آگاهی از نحوه جلوگیری از این حوادث خطرناک، بسیار حیاتی است.

• ارزیابی دقیق طول و یکپارچگی کانال‌های دندان بیمار ضروری است.
• برای جلوگیری از حوادث NaOCl، تصویربرداری رادیوگرافی باید قبل از هر درمان ریشه انجام شود.
• بیمار و دندانپزشک معالج باید از چشمان و لباس‌های خود در برابر هیپوکلریت سدیم به‌خوبی محافظت کنند.
• استفاده از لاستیک دندانپزشکی (رابر دم) برای جلوگیری از نشت یا تماس محلول با بافت نرم توصیه می‌شود.
• سایر اقدامات پیشگیرانه شامل قرار دادن سوزن شستشو 1-3 میلی‌متر کوتاه‌تر از طول کانال، اجازه حرکت آزادانه سوزن در کانال و استفاده از فشار کم و ثابت در حین تزریق محلول است. استفاده از سوزن‌های لوئر لاک با دهانه جانبی نیز می‌تواند به جلوگیری از حوادث NaOCl کمک کند.

درمان اولیه زودهنگام

در مدیریت حوادث NaOCl، استفاده از تکنیک‌های استاندارد و ابزارهای مناسب شستشو حیاتی است.

تشخیص زودهنگام علائم و نشانه‌های آن بسیار مهم است. پس از وقوع حادثه، علائم اولیه (شامل درد حاد، تورم و قرمزی) باید به‌موقع شناسایی شوند تا از تأثیرات مخرب بیشتر NaOCl و عوارض ثانویه جلوگیری شود. در اینجا زمان یک عامل بسیار مهم و حیاتی در کاهش اثر تخریبی NaOCl است.

اولویت اول: اِدِم یا تورم ثانویه میتواند راه های هوایی را مسدود کند که خطری بسیار کشنده است با مشاهده تورم با شستشوی مناسب میتوان خطر چنین حوادثی را کاهش داد. پس می بایست با مشاهده اولین علائم مشکلات تنفسی در مراحل اولیه مداخله و اقدام به درمان کرد.

اقدامات اولیه پس از وقوع حادثه/مشکل:

• شستشوی فوری با سالین نرمال به منظور کاهش تماس بیشتر هیپوکلریت سدیم با بافت نرم و همچنین خروج محلول و ترشحات از سوراخ های کانال ریشه
• استفاده از کمپرس های سرد برای کاهش ناراحتی و ادم و پس از حدود 6 ساعت جایگزین آن با پک سرد و استفاده از آن به مدت چندین روز
• مصرف داروهای مسکن و ضدالتهابی به منظور کاهش تورم، کنترل درد و جلوگیری از عفونت ثانویه
• استفاده از استروئیدها نیز میتواند به حداقل رساندن ادم کمک کند.
• آنتی‌بیوتیک‌ها میتوانند برای جلوگیری از عفونت ثانویه لازم باشند.

در موارد جدی‌تر، ارجاع به مرکز پزشکی یا حتی مداخله جراحی ممکن است ضروری باشد.

نتایج نشان داده اند که استفاده از یک روش استاندارد برای مستندسازی هر حادثه هیپوکلریت به محققان این امکان را می‌دهد تا داده‌های دقیق‌تر و جزئی‌تری جمع‌آوری کنند که متعاقباً می‌تواند برای شناسایی عوامل خطر بالقوه و مدیریت بهتر علائم حوادث هیپوکلریت مورد استفاده قرار گیرد.

نویسنده: پریسا پرویزی از شرکت آب‌رو پالایش پایدار
منابع: 

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5109866/#:~:text=Sodium%20Hypochlorite%20(NaOCl)%20is%20a,antibacterial%20and%20tissue%20dissolving%20properties.
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5585644/#:~:text=Irrigation%2C%20disinfectants%2C%20rinses%2C%20and,restorative%20materials%20to%20treated%20dentin.
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9859704/#:~:text=Go%20to:,%2Ddissolving%20capabilities%20%5B3%5D.
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5109866/
• https://www.mdpi.com/2076-3417/12/17/8525