عصر ایران؛ مهرداد خدیر- در اولین مناظرۀ رویاروی دو نامزد راه یافته به مرحلۀ دوم انتخابات ریاست جمهوری سعید جلیلی همچون گذشته مدام کلماتی چون فرصت و ظرفیت و استعداد و جهش را به کار برد. در مقابل مسعود پزشکیان برای این که نشان دهد روی زمین واقعیت ها گام برمی‌دارد از برجام و اف‌ای‌تی‌اف گفت و مراد از این دومی گروه ویژۀ اقدام مالی است که پیوستن به آن برای تسهیل روابط بانکی و تجاری لازم است.
یک جا هم برای آن که اف‌ای‌تی‌اف را برای مخاطب مفهوم کند آن را به فیفا (فدرسیون بین المللی فوتبال) تشبیه کرد. یعنی همان گونه که بدون عضویت در فیفا نمی توانیم در مسابقات بین المللی فوتبال شرکت کنیم بدون پیوستن به اف‌ای‌تی‌اف هم نمی توانیم در رقابت های مالی و اقتصادی جهان شرکت داشته باشیم و آرام آرام سعید جلیلی را به گوشهٔ‌رینگ فرستاد و او را در معرض این پرسش مکرر قرار داد که اگر رییس جمهور شود با برجام و اف ای تی اف چه خواهد کرد؟
جلیلی از پاسخ صریح طفره می‌رفت اما سرانجام ناچار شد بگوید در برجام طلب کاری می‌کنیم و در اف‌ای‌ی‌اف هم ناچار از اجرای تمام ۴۱ بند آن نیستیم و برخی بندها را همین حالا هم داریم اجرا می‌کنیم.
هدف اصلی پزشکیان اما این بود که نشان دهد با دو رویکرد روبه رویند. یکی او و اصلاح طلبان و تحول خواهان که خواستار تعامل و ارتباط با دنیا هستند و بر آن اند که مشکلات را با قرارداد و تفاهم حل کنند و دیگری رویکردی از جنس راست رادیکال در ایران با نماد سعید جلیلی که اصرار دارد رابطه با کشورهای دیگر کاهش یا فقدان ارتباط با کشورهای بزرگ دنیا را جبران می کند و جهان تنها سه چهار کشور (آمریکا و سه کشور اروپایی)نیست. به اینجا که رسید پزشکیان پرسید: چرا چین قرارداد ۲۵ ساله با ما را اجرا نمی کند و چرا پول های ما را نمی دهد؟
با این همه مهم ترین و تأثیرگذارترین واژه که در بیان پزشکیان هر از گاهی تکرار می شد یک کلمه بود: قفس.
اگر یک بار دیگر مناظره را دیدید دقت کنید که چه با مهارت و در جاهای مختلف از قفس می گوید. به بیان دیگر هشدار داد تفکر جلیلی ایران را در قفس قرار می دهد. به لحاظ اقتصادی با قطع ارتباط با جهان و دیوار کشیدن دور خود. از حیث سیاسی با نگاه بسته و از جنبه فرهنگی با تحمیل یک نگاه و مهم ترین واژه همین قفس بود.
با این حال این جمله او بیشتر مورد توجه قرار گرفته که جلوی چشم مردم اعلام می کند اگر جلیلی تعهد دهد بدون برجام و اف ای تی اف می تواند رشد ۸ درصدی را محقق کند او همین امشب از رقابت ها کنار می رود به شرط آن که اگر محقق نکرد اعدامش کنند!
این جمله هم چه از قبل آماده شده و چه فی البداهه بسیار ماهرانه بود اگرچه حامیان جلیلی روی کلمه اعدام و تهدید مانور می دهند. در حالی که می خواست از اطمینان خود بگوید و تاکید کند جلیلی رویا می فروشد و در زمین واقعیت ها قدم برنمی دارد.
پزشکیان درصدد بیان محترمانه این موضوع بود که جلیلی و همراهان او اولا دچار توهم اند و ثانیا نه به ارتباط و تعامل که به قفس بها می دهند.
سعید جلیلی که با شعار یک ایران جهش یک جهان فرصت وارد انتخابات شده برای هر ایرانی یک نقش باشکوه در نظر گرفته و اتفاقا همین نگرانی را بیشتر می کند چرا که از نگاه بالا به پایین و کنترلی حکایت می کند.
رییس جمهوری کارگردان یک نمایش و فیلم نیست که برای مردم نقش تعریف کند. کارگزار مردم است و باید خواست آنان را با هدف کسب سعادت تعقیب کند اما آقای جلیلی از هر ایرانی یک نقش می گوید!
تلاش سعید جلیلی این بود که در قبال پزشکیان لحن محترمانه داشته باشد تا در آرامش و مانند مناظره ها همان حرف ها را تکرار کند و در ذهن مخاطب جا بیندازد که اولا پزشکیان برنامه ندارد و ناگهان وارد گود شده در حالی که او ۱۱ سال است در سایه نشسته و رصد می کند و صدها ساعت جلسه برگزار کرده است. ثانیا قادر نیست در قبال نظرات متنوع کارشناسان تصمیم نهایی را بگیرد. ثانیا می خواهد به دولت روحانی برگردد و این بازگشت به عقب است در حالی که باید به جلو رفت.
البته شبه رسانه های حامی او قبلا شایعه قصد گران کردن بنزین را مطرح کرده بودند که پزشکیان در همان شروع تکذیب کرد و گفت: هیچ تصمیم کلانی بدون جلب رضایت مردم اتخاذ نخواهد شد.
پزشکیان اما در مقابل گفت برنامه موجود است و نیاز به برنامه تازه نیست. مهم اجرا ست و وقتی اجرا نمی شود برنامه های روی کاغذ چه فایده دارند؟ جلیلی را در معرض این پرسش هم قرار داد اگر دولت رییسی را قبول داشته چرا باز در سایه نشسته و در این سه سال به آفتاب دولت و سیاست نیامده و اجرا نکرده و اگر قبول نداشته چرا از ادامه راه او می گوید و جاهایی جلیلی را گرفتار این تناقض گویی کرد تا از این هم طفره برود.
درباره تناقض نظرات کارشناسان هم تصریح کرد اصل برای او حق و عدالت است و در مقولاتی مانند آموزش و بهداشت و سلامت به بازار آزاد باور ندارد تا در قبال نظرات اقتصادی متناقض دچار مشکل تصمیم گیری شود و ادعای بازگشت به عقب را هم این گونه پاسخ داد که گذشته عملکرد او را که به تحمیل قطعنامه علیه ایران انجامید یادآور شد.
چنین به نظر می رسید که گفتار و رفتار جلیلی کاملا آنالیز شده و آرام آرام پزشکیان با دست گذاشتن بر روی نقاط حساس او را به خشم آورد و وقتی عصبانی می شود صدای او زیر و تیز می شود و هر جا که این اتفاق افتاد پزشکیان برنده بود.
مناظره دیشب عین بازی فوتبال بود. جلیلی سعی می کرد در زمین خودی دفاع کند ولی پزشکیان آرام آرام او را از تاری که به دور خود تنیده بیرون آورد و از اینجا دیگر نه زمین فوتبال که رینگ بوکس بود و در گوشه رینگ زیر این ضربات قرار گرفت: برجام را قبول داری یا نه؟با اف ای تی اف چه خواهی کرد؟ کدام بنگاه را تا به حال اداره کرده ای؟
پزشکیان به درستی می داند آنچه مانع ریاست جمهوری او در همان مرحله اول شد کاهش نرخ مشارکت و حاضر نشدن ۶۰ درصد از واجدین شرایط رای دادن بود. اگر ۱۰ درصد از این تعداد و نیمی از آرای قالیباف به جانب او روانه شود پیروز می شود. در حالی که سقف آرای جلیلی همین است و فقط با جلب و جذب نیمی از آرای قالیباف قابل افزایش است. به بیان دیگر هر قهر کرده که پای صندوق بیاید به پزشکیان رأی می دهد نه به جلیلی و به خاطر همین آنان را مخاطب قرار داد با این هشدار که آن قهر اگر تکرار شود بهایی سنگین در پی دارد و آن گرفتار شدن در قفسی است که آقای جلیلی ابعاد آن را با شعارهای ملال آور ترسیم می کرد و این که ناگهان گفت: اگر تعهد دهد می تواند محقق کند کنار می کشد برای این بود که از تقابل تعقل با توهم بگوید و آزادی در مقابل قفس.
به صراحت گفت دور خودمان قفس نکشیم و بدون تعامل خارجی در قفس زندگی می کنیم. قفسی که با فیلترینگ و احیا نشدن برجام و نپیوستن به اف ای تی اف ساخته یا تقویت می شود.
مراد پزشکیان از قفس محدودیت های روابط خارجی و اقتصادی و ارتباطات بود ولی چون در اوایل مناظره یک پرونده از پرینت اسکرین شات های توییت علیه خود آورده بود کاربران هشدار دادند از حالا دارند پرونده سازی می کنند و نگران قفس به معنی واقعی (زندان) بودند!
پزشکیان آرام آرام حریف را از منطقه امن خود بیرون آورد و به جای شخصی کردن بحث مدعاهای او را زیر سوال برد تا وقتی به فروش بیشتر نفت ببالد از او بپرسد: چند می فروشید و چند بار تکرار کرد تا ناچار بگوید:به قیمت جهانی و به اینجا که رسید این نکته را مطرح کرد که چرا وضع مردم با فروش روزانه دو میلیون بشکه نفت در روز و به قیمت جهانی بدتر از دورانی شده که تنها ۳۰۰ هزار بشکه می فروختند؟
به عبارت دیگر جلیلی آمده بود تا به افزایش فروش نفت در سه سال دولت مرحوم رییسی ببالد و به این حساب بگذارد مه بدون اف ای تی اف و برجام هم می توان نفت فروخت ولی پزشکیان این مفهوم را جا انداخت که بله فروخته اید اما بسیار ارزان تر. ثانیا همه پول ما را نداده اند ( به خاطر مشکلات بانکی و تحریم) و مهم تر از همه چگونه است که قیمت کالاها و خدمات با فروش دو میلیون بشکه بالاتر از روزگار ۳۰۰ هزار بشکه است؟
وقتی گفت در سه سال دولت رییسی پول چاپ شده هم جلیلی حرفی برای گفتن نداشت.
اگر پزشکیان توانسته باشد مفهوم قفس را توضیح داده باشد و اگر بخشی از قهر کرده ها را به این فکر واداشته باشد که وقتی جلیلی را برای دو ساعت مناظره نمی توان تحمل کرد چگونه در ۴ سال می توان به هدف خود رسیده است.
هواداران جلیلی ذوق کرده اند که یک جا پزشکیان کلمه ای از خطبه ای در نهج البلاغه را فراموش کرد و او یادآور شد اما حس و حال پزشکیان مهم تر بود.
جلیلی به هیچ یک از پرسش های مهم پاسخ نداد: این که برجام احیا می شود یا نه و به اف ای تی اف می پیوندیم یا نه و اگر نه رشد ۸ درصدی چگونه محقق خواهد شد و نفت در شرایط تحریم به چه قیمت فروخته می شود و چرا به رغم چرخش به شرق چینی ها از اجرای قرارداد ۲۵ ساله و سرمایه گذاری در ایران سرباز می زنند. هیچ یک از اینها را پاسخ نداد.
نویسنده این سطور انکار نمی کند که این گزارش بازی فوتبال نیست تا گزارش گر بی طرف باشد. از گفتمان توسعه و آزادی جانب داری می کنم و نماینده این گفتمان مسعود پزشکیان بود اما آنچه نقل شد با هدف القا نبود عین واقعیت بود.
شاید درخشان ترین فراز در سخنان پزشکیان آنجا بود که این حدیث مشهور و محبوب را بیان کرد: الملک یبقی مع الکفر ولا یبقی مع الظلم. با کفر می توان ادامه داد اما با ظلم نه. صداقت در مقابل دروغ و عدالت در برابر ظلم مهم ترین نکته هایی بود که از زبان پزشکیان شنیدیم.
وقتی گفت: الملک یبقی مع الکفر ولا یبقی مع الظلم در ذهن نسل ما و قبل ما که انقلاب ۵۷ را درک کرده و در هوای آزاد ۱۳۵۸ با ویژگی های استثنایی آن نفس کشیده ترانه مشهور فرهاد مهراد در یادها زنده شد که نام اصلی آن «وحدت»است ولی با عنوان «والا پیام دار»مشهور است و جان مایه آن همین است که با کفر باقی می ماند اما با ظلم نه!
بله. گاهی پزشکیان تپق می زد اما به حساب این گذاشته می شد که در محیط های غیر فارسی زبان بزرگ شده و اتفاقا دایره لغات او گسترده تر است. گنجینه ای از واژگان ترکی و کردی به اضافه عربی به خاطر تسلط به نهج البلاغه و انگلیسی به دلیل تحصیل در پزشکی. جدای اینها هر چه گذشته مردم او را شبیه تر به خود دیدند.
درست است که سعید جلیلی به نسبت آن دو نفر که در مناظره ها لاف گزاف می زدند و از هیچ اتهامی مضایقه نکردند و دست آخر با اتلاف وقت مردم کنار کشیدند معقول تر و مودب تر ظاهر شد اما فراموش نکنیم آن دو حامی جلیلی اند نه پزشکیان و صحبت بر سر سلوک شخصی نیست. مخاطراتی است که این نوع تفکر بسته و منجمد برای ایران متنوع در بر دارد.
مناظره اول تمام شد و امشب نوبت مناظره دوم است و می توان در ساعات پیش رو به نکات اصلی مناظره اول اندیشید. این که به خاطر برجام و اف ای تی اف روزانه ۱۰ هزار میلیارد تومان ضرر می کنیم. این که چرا هم نتانیاهو با برجام مخالف است اما مدعیانی در داخل. این که چرا به خاطر نبود فناوری مدرن تنها ۱۸ درصد نفت درون چاه ها را می توانیم استخراج کنیم و نه ۴۸ درصد را؟
هر قدر ۵ مناظرهٔ بلی به مسابقهٔ هفته شبیه بود اگرچه مجری آدم را به یاد منوچهر نوذری فقید هم نمی‌انداخت این یکی اما واقعا مناظره بود خاصه وقتی با نام بردن از سعید حجاریان بدون اتهام افکنی های معمول در صدا و سیما سوال او را با جلیلی در میان نهاد و او هم اهانت نکرد.
مناظرهٔ یاروی اول به رینگ بوکس شبیه شد که یکی هشدار می‌داد حریف خواسته یا ناخواسته ما را گرفتار قفس می‌کند.
اشاره کردم که جایی صدای فرهاد را می‌شد شنید ولی من دوست دارم به خاطر واژهٔ یار کلیدی «قفس» این نوشته را با شعر سهراب سپهری به پایان ببرم و اعتراف کنم این تنها یک روایت نیست. دعوت به مشارکت است:
به تماشا سوگند
و به آغاز کلام
و به پرواز کبوتر از ذهن
واژه‌ای در قفس است
حرف‌هایم مثل یک تکه چمن روشن بود
من به آنان گفتم
آفتابی لب درگاه شماست
که اگر در بگشایید
به رفتار شما می‌تابد...
