به گزارش خبرگزاری حوزه، هجدهم ذی‌الحجه بزرگترین و مهمترین عید اسلامی است، به همین مناسبت آداب اجتماعی، اخلاقی و سیاسی عید سعید غدیرخم به علاقه‌مندان تقدیم می‌شود.

آداب اجتماعی و اخلاقی

۱ـ جشن و عید گرفتن

در احادیث زیادی، غدیر، روز عید و بلکه بهترین عید اسلامی دانسته شده است و شایسته است که مردم آن روز را عید بگیرند و جشن بر پا نمایند.
امام صادق(ع) فرمود:
وهو عید اللّه الاکبر ومابعث اللّه ـ عزّوجلّ ـ نبیّاً قطّ إلاّ وتعیّد فی هذا الیوم وعرف حرمته.۱
و رسول خدا(ص) فرمود:
یوم غدیر خمّ افضل اَعیاد امّتی وهو الیوم الّذی اَمَرنی اللّه تعالی ذکره فیه بنصب اخی علی بن ابی طالب علماً لامّتی…۲

۲ـ تبریک و تهنیت

در روایات به سه نوع تبریک اشاره شده است:

الف ـ تبریک به امیرالمؤمنین(ع) در روز غدیر خم

علامه امینی می گوید:
وقال المورّخ غیاث الدین المستوفی ۹۴۲ فی «حبیب السیر»: ثمّ جلس امیرالمؤمنین بامر من النبی ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ فی خیمة تخصّ به یزوره الناس ویهنئونه وفیهم عمربن الخطّاب فقال: بخٍّ بخٍّ یا ابن ابی طالب، اصبحت مولای ومولی کل مؤمن ومؤمنة. ثم أمر النبی امّهات المؤمنین بالدخول علی امیرالمؤمنین والتهنئة له.۳

ب ـ تبریک به پیامبر اکرم(ص)

آن بزرگوار در این مورد چنین می گوید:
روی الحافظ ابوسعید الخرکوشی النیسابوری المتوفی ۴۰۷ فی تألیفه «شرف المصطفی» باسناده عن البراء بن عاذب بلفظ احمد بن حنبل، وباسناد آخر عن ابی سعید الخدری ولفظه: ثمّ قال النّبی ـ صلی اللّه علیه وآله ـ: هنِّئونی هنِّئونی ان اللّه تعالی خصّنی بالنبوة وخصّ اهل بیتی بالامامة، فلقی عمربن الخطاب أمیرالمؤمنین فقال: طوبی لک یا ابا الحسن اصبحت مولای ومولی کل مؤمن ومؤمنة.۴

ج ـ تبریک به یکدیگر

امیرالمؤمنین(ع) در ضمن خطبه غدیر که قبلاً هم بآن اشاره شد فرمود:
وتهانّوا نعمة اللّه کما هنّاکم اللّه بالثواب فیه علی اضعاف الاعیاد قبله وبعده الاّ فی مثله.۵
امام هشتم(ع) فرمود:
وهو یوم التهنئة یهنئ بعضکم بعضاً فاذا لقی المؤمن اخاه یقول: الحمد للّه الذی جعلنا من المتمسکین بولایة امیرالمؤمنین والائمة ـ علیهم السلام.۶

۳ـ دید و بازدید

شیخ طوسی می گوید:
و روی زیاد بن محمد قال: دخلت علی أبی عبداللّه ـ علیه السلام ـ فقلت: للمسلمین عید غیر یوم الجمعة والفطر والاضحی؟ قال: نعم، ألیوم الذی نصب فیه رسول اللّه ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ، فقلت: وأیّ یوم هو یا ابن رسول اللّه؟ فقال: وما تصنع بذلک الیوم والایّام تدور ولکنّه لثمانیة عشر من ذی الحجّة، ینبغی لکم أن تتقرّبوا الی اللّه تعالی بالبرّ والصوم والصلاة وصلة الرحم وصلة الاخوان، فان الانبیاء ـ علیهم السلام ـ کانوا اذا أقاموا اوصیائهم فعلوا ذلک وامروا به.۷
امام علی بن موسی الرضا(ع) در ضمن حدیث فضیلت غدیر فرمود:
ومن زار فیه مؤمناً أدخل اللّه قبره سبعین نوراً ووسّع فی قبره ویزور قبره کل یوم سبعون الف ملک ویبشرونه بالجنّة…۸

۴ـ افطاری دادن

امیرمؤمنان(ع) در این باره فرمود:
ومن فطر مؤمناً فی لیلته فکانّما فطّر فئاماً وفئاماً یَعُدُّ بها بیده عشرة، فنهض ناهض فقال یا امیرالمؤمنین وما الفئام؟ قال مأة الف نبیّ وصدّیق وشهید…۹
شبیه این حدیث از امام صادق(ع) نیز در ذیل «نماز روز غدیر» گذشت. همچنین در ضمن احادیث آداب سیاسی نیز دیدیم که امام هشتم(ع) عدّه ای از خواص خود را که روز غدیر به حضورش رسیده بودند برای افطار در منزل خویش نگهداشت و به آنان افطاری داد و به منزل آنان نیز غذا و لباس و غیره فرستاد.

۵ـ صدقه دادن

یکی دیگر از آداب روز غدیر صدقه دادن به فقیراست. امام صادق(ع) در حدیثی که گذشت فرمود:
والدرهم فیه بالف الف درهم.۱۰
امیرمؤمنان(ع) نیز در ضمن خطبه غدیر فرمود:
وسائوا بکُم ضعفائکم فی مأکلکم وما تناله القدرة من استطاعتکم وعلی حب امکانکم فالدرهم فیه بمأة الف درهم والمزید من اللّه.۱۱

۶ ـ انجام کارهای شایسته روز عید

در احادیث، آداب و اعمال متعدد دیگریکه جنبه اخلاقی و اجتماعی دارد و مناسب روزهای عید و جشن است بیان شده که به آنها فقط اشاره می شود و سپس نمونه ای از روایات بیان می گردد.

این آداب و اعمال عبارتند از: هدیه دادن، زینت کردن، شادی کردن، دیگران را شاد و خرّم نمودن، لباس نو و پاکیزه پوشیدن، میهمانی دادن، گذشت و آشتی کردن، کارگشایی برای دیگران، نیکی کردن به دیگران، لباس و غذا و غیره به منزل خویشان و نزدیکان فرستادن، توسعه دادن به زندگی خانواده و برادران، بشارت دادن، استراحت کردن، وام دادن، دوستی کردن، اجتناب از گناه، عقد برادری بستن، مصافحه کردن، صله رحم، انجام عمل صالح و مهربانی و عطوفت به همدیگر.
شیخ طوسی می گوید:
و روی داود بن کثیر الرقی عن ابی هارون عماربن حریز العبدی قال: دخلت علی ابی عبداللّه ـ علیه السلام ـ فی یوم الثامن من ذی الحجّة فوجدته صائماً، فقال لی: هذا یوم عظیم، عظّم اللّه حرمته علی المؤمنین واکمل لهم فیه الدین وتمّم علیهم النعمة وجدّد لهم ما اخذ علیهم من العهد والمیثاق. فقیل له: ما ثواب صوم هذا الیوم قال: انه یوم عید و فرح وسرور و یوم صوم شکراً للّه تعالی، وان صومه یعدل ستین شهراً من اشهر الحرم….۱۲
و نیز شیخ طوسی درخطبه امیرالمؤمنین آورده است که فرمود:
عُودوا رَحمکُم اللّه بعد انقضاء مجمعکم بالتوسعة علی عیالکم والبرّ باخوانِکم والشکر للّه ـ عزّوجلّ ـ علی ما منحکم واجمعوا یجمع اللّه شملکم وتبّار واَیصِلِ اللّه اُلفتکم وتهادوا نِعَمَ اللّه کما منّأکم بالثّواب فیه علی اضعاف الاعیاد قبله وبعده الا من مثله والبرّ فیه یُثمر المال ویزید فی العمر والتعاطف فیه یقتضی رحمة اللّه وعَطفه وهیّوا لاخوانکم وعیالکم من فضله بالجهد من جودکم وبما تنالُهُ القدرة من استطاعتکم واظهروا البُشر فیما بینکم والسُرور فی ملاقاتکم والحمد للّه علی ما منحکم وعودوا بالمزید من الخیر علی اهل التأمل لکم سائوا بکم ضُعفاء کم فی مأکلکم وما تناله القدرة من استطاعتکم وعلی حسب امکانکم فالدرهم فیه بمأة الف درهمٍ والمزید من اللّه ـ عزّوجلّ ـ و صوم هذا الیوم مما ندب اللّه تعالی الیه وجعل الجزاء العظیم کفالة عنه حتی لو تعبّد له عبد من العبید فی الشبیبة مِن ابتداء الدنیا الی انقضائها صائماً نهارُها قائما لیلُها اذا اخلص المخلص فی صومه لقصرت الیه ایام الدنیا عن کفایةٍ و من اَسْعَفَ أخاهُ مبتدئاً وبرَّهُ راغباً فله کأجْرِ من صام هذا الیوم وقام لیلةُ ومن فطَّر مؤمناً فی لیلته فکانّما فطر فئاماً وفئاماً یعُدُّها بیده عشرةً فنهض ناهض فقال یا امیرالمؤمنین وما الفئام قال مأة الف نبیّ وصدّیق وشهید، فکیف بمن تکفّل عدداً من المؤمنین والمؤمنات وانا ضمینه علی اللّه تعالی الامان من الکفر والفقر وان مات فی لیلته او یومه او بعده الی مثله من غیر ارتکاب کبیرة فاجره علی اللّه تعالی ومن استدال لاخوانه واعانهم فانا الضامن علی اللّه ان بقّاه قضاه وان قبضه حمله عنه، واذا تلاقیتم فتصافحوا بالتسلیم وتهانوا النعمة فی هذا الیوم ولُیبلَّغ الحاضر الغائب والشاهد البائن ولیعد الغنّی علی الفقیر والقوی علی الضعیف امرنی رسول اللّه بذلک.۱۳

سید بن طاووس در ضمن حدیث مفصلی در اهمیت و فضیلت غدیر از امام رضا(ع) چنین آورده است:
وهو یوم تنفیس الکرب ویوم تحطیط الوزر و یوم الحباء والعطیة ویوم نشر العلم و یوم البشارة والعید الاکبر و یوم یستجاب فیه الدعا ویوم الموقف العظیم ویوم لیس الثیاب ونزع السواد ویوم الشرط المشروط ویوم نفی الغموم ویوم الصفح عن مذنبی شیعة امیرالمؤمنین وهو یوم السبقة ویوم اکثار الصلاة علی محمد وآل محمد ویوم الرضا ویوم عید اهل بیت محمد ویوم قبول الاعمال ویوم طلب الزیادة ویوم استراحة المؤمنین ویوم المتاجرة ویوم التودّد ویوم الوصول الی رحمة اللّه ویوم التزکیة و یوم ترک الکبائر والذنوب ویوم العبادة ویوم تفطیر الصائمین، الی ان قال، وهو یوم التبسّم فی وجهه الناس من اهل الایمان فمن تبسّم فی وجه اخیه یوم الغدیر نظر اللّه الیه یوم القیامة بالرحمة وقضی له ألف حاجة بنی له قصراً فی الجنة من درّة بیضاء ونظّر وجهه وهو یوم الزینة فمن تزیّن لیوم الغدیر غفر اللّه له کل خطیئة عملها صغیرة او کبیرة وبعث اللّه الیه ملائکته یکتبون له الحسنات ویرفعون له الدرجات الی قابل مثل ذلک الیوم.۱۴

آداب سیاسی غدیر

۱ ـ تبرّی جستن از ستمگر

در حدیثی که مرحوم کلینی و دیگران درباره روزه روز غدیر از امام صادق(ع) نقل کرده اند، چنین آمده است:
تصومه یا حسن و تکثر الصلاة علی محمد وآله وتبرّء الی اللّه ممن ظلمهم.۱۵

۲ ـ دیدار با رهبری و بیعت

مرحوم شیخ حرّ عاملی با سندهای مختلف چنین نقل می کند:
عن محمد بن اللیث المکی، عن أبی اسحاق بن عبداللّه العلوی العریض قال: وجد فی صدری ما الایّام الّتی تصام، فقصدت مولانا أبا الحسن علی بن محمد ـ علیه السلام ـ و هو بصریا ولم ابد ذلک لاحد من خلق اللّه، فدخلت علیه فلما بصر بی قال: یا ابا اسحاق جئت تسئلنی عن الایّام الّتی یصام فیهنّ وهی اربعة (الی ان قال) و یوم الغدیر فیه اقام النبی ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ أخاه علیّاً ـ علیه السلام ـ علماً للناس واماماً من بعده؛ قلت: صدقت جعلت فداک، لذلک قصدت اشهد انّک حجة اللّه علی خلقه.۱۶

در حدیث دیگری از امام صادق(ع) این طور آمده است:
هذا یوم عظیم عظّم اللّه حرمته علی المؤمنین واکمل لهم فیه الدین و تمّم علیهم النعمة وجدّد لهم ما اخذ علیهم من العهد والمیثاق.۱۷
و نیز آمده است:
واسمه فی السماء یوم العهد والمعهود وفی الارض یوم المیثاق المأخوذ…۳۵
با ملاحظه احادیث مربوط به غدیر روشن می شود که برنامه دیدار با رهبری و پیشوای مسلمین و بیعت با او از زمان ائمه(ع) بویژه از زمان امام علی بن موسی الرضا(ع) مرسوم بوده و مردم از اطراف و اکناف برای دیدار با آنان و تجدید عهد به حضور آنان می رسیدند.

شیخ طوسی در حدیثی که درباره این موضوع است چنین می گوید:
اخبرنا جماعة، عن ابی محمد هارون بن موسی التلعکبری، قال: حدثنا ابوالحسن علی بن احمد الخراسانی الحاجب فی شهر رمضان ستة سبع وثلاثین وثلثمأة، قال: حدثنا سعید بن هارون أبی عمرو المروزی وقد زاد علی الثمانین سنة، قال: حدثنا الفیاض بن محمد بن عمر الطوسی بطوس سنة تسع وخمسین ومأتین وقد بلغ التسعین، انه شهد ابا الحسن علی بن موسی الرضا ـ علیهما السلام ـ فی یوم الغدیر وبحضرته جماعة من خاصته قد احتبسهم للافطار وقد قدم الی منازلهم الطعام والبرّ والصّلات والکسوة حتی الخواتیم والنّعال وقد غیّر من احوالهم واحوال حاشیته، وجدّدت له آلة غیر الآلة التی جری الرسم بابتذالها قبل یومه وهو یذکر فضل الیوم وقدمه….۱۸

۳ ـ اجتماع و اتحاد

در خطبه ای که از امیرالمؤمنین(ع) در روز غدیری که مصادف با روز جمعه بود چنین آمده است:
واجمَعوا یجمع اللّه شملکم….۱۹
امام صادق(ع) نیز در بیان فضیلت غدیر می فرماید:
واسمه فی السماء یوم العهد والمعهود وفی الارض یوم المیثاق المأخوذ والجمع المشهود.۲۰

پی‌نوشت:

۱. تهذیب الاحکام، ج۳، ص۱۴۳
۲. امالی صدوق، ص۱۲، ح۸
۲. الغدیر، ج۱، ص۲۷۱
۳. همان، ص۲۷۴ (کتاب «شرف المصطفی» با نام «شرف النبی» ترجمه و منتشر شده است).
۴. اقبال الاعمال، ص۷۷۶؛ مصباح المتهجد، ص۷۵۷؛ بحارالانوار، ج۹۷، ص۱۱۷
۵. اقبال الاعمال، ص۷۷۸
۶. مصباح المتهجد، ص۷۳۶
۷. اقبال الاعمال، ص۷۷۸
۸. مصباح المتهجد، ص۷۵۸
۹. تهذیب الاحکام، ج۳، ص۱۴۴
۱۰. مصباح المتهجد، ص۷۵۷
۱۱. همان.
۱۲. همان.
۱۳.اقبال الاعمال، ص۷۷۸
۱۴. الکافی، ج۴، ص۱۴۸ (ر.ک: نقل پاورقی شماره ۱۳)
۱۵. وسائل الشیعه، ج۷، ص۳۲۴، ح۳
۱۶. مصباح المتهجد، ص۷۳۷
۱۷. تهذیب الاحکام، ج۳، ص۱۴۳
۱۸. مصباح المتهجد، ص۷۵۲
۱۹. همان، ص۷۵۷
۲۰. تهذیب الأحکام، ج۳، ص

منبع: فصلنامه علوم حدیث، شماره ۷