به گزارش بازار، تاجیکستان به عنوان یکی از همسایگان جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی و با پیوندهای تاریخی و فرهنگی گسترده با کشورمان، دارای حدود ۱۴۳ هزار کیلومترمربع مساحت جغرافیایی است که در دل خود صدها رودخانه و دریاچه را جای داده است، در همین راستا جمهوری اسلامی ایران در صدد افزایش روابط خود به‌ویژه ارتقای مناسبات تجاری با این کشور است.
کشت فراسرزمینی ایران در تاجیکستان
تاجیکستان به لحاظ برخورداری از منابع آبی، رودخانه‌های خروشان فراوان و مزیت نزدیکی به ایران، در حال حاضر بهترین منطقه برای کشت فراسرزمینی و جبران کم‌آبی و توسعه بخش کشاورزی در ایران است، این در حالی است که ایران برای برون‌سپاری فعالیت‌های زراعی خود از ظرفیت کشورهایی چون غنا، اوکراین، برزیل یا ونزوئلا بهره گرفته که فاصله جغرافیایی زیادی با ایران دارند و ظرفیت قابل‌توجه تاجیکستان برای کشت فراسرزمینی از چشم ایران دور مانده است.
تاجیکستان از نظر جغرافیایی به‌عنوان کوچک‌ترین کشور در آسیای میانه شناخته می‌شود و به‌واسطه شرایط اقلیمی و آب‌وهوایی، مزارع و مناطق طبیعی گسترده به مهم‌ترین مرکز کشت پنبه، باغات انگور، میوه و غیره تبدیل شده است، به‌نحوی که هم‌اکنون حدود یک‌سوم جمعیت کشور تاجیکستان به کشاورزی و امور باغداری مشغول هستند و عمده مبادلات تجاری تاجیکستان صادرات پنبه، برنج و میوه به سایر کشورهاست.
رضایت تاجیکستان از نیروگاه برق‌آبی ایرانی
وفور منابع آبی تاجیکستان به حدی است که در میان کشورهای آسیای میانه در رتبه اول و در میان کشورهای جهان در رتبه ششم ایستاده است، همچنین بزرگ‌ترین دریاچه‌ی آب شیرین عمیق جهان موسوم به «آب‌بند سریز» در تاجیکستان واقع شده که با ۵۶ کیلومترمربع مساحت و با ژرفای حدود ۵۰۰ متر، خود به‌تنهایی قادر به تامین آب شرب و انرژی برق آسیای مرکزی و خاورمیانه است.
شرکت‌های صنعتی ایرانی با اجرای موفقیت‌آمیز پروژه‌های عمرانی و صنعتی همچون سد و نیروگاه برق‌آبی «سنگ‌توده ۲» خوش درخشیده‌اند، در همین راستا «عثمان‌علی عثمان‌زاده» وزیر آب و انرژی تاجیکستان با تاکید بر این‌که از فعالیت شرکت‌های فنی و مهندسی ایران در اجرای پروژه‌های کشورمان بسیار خرسند و راضی هستیم، گفت: «یکی از پروژه‌های بسیار موفقی که در چند سال اخیر توسط شرکت‌های ایرانی در تاجیکستان به نتیجه رسیده، مربوط به نیروگاه برق‌آبی «سنگ‌توده ۲» است که با ظرفیت ۲۲۰ مگاوات بهره‌برداری شده است و در فصل زمستان این نیروگاه نقش موثری در تامین برق موردنیاز مردم تاجیکستان دارد.»
مهندسان ایرانی مرتفع‌ترین سد جهان را می‌سازند
تاجیکستان علی‌رغم منابع سرشار آبی، همواره از کمبود شدید برق رنج می‌برد و ساکنان آن به‌خصوص در فصل زمستان با موارد متعدد قطعی جریان الکتریسیته مواجهند، در همین راستا ساخت سد بزرگی را برنامه‌ریزی کردند تا به‌واسطه احداث این سد بلند و تولید انرژی در نیروگاه عظیم آن، نه‌تنها نیاز داخلی را تامین کنند، بلکه قادر به صادرات برق به کشورهای همسایه نیز باشند.
این سد به نام «راغون» با ارتفاع ۳۳۵ متر مرتفع‌ترین سد دنیا است که دارای ظرفیت ذخیره ۱۴ میلیارد مترمکعب آب است. شرکت‌های ایرانی در مراحل مختلف طراحی و ساخت بدنه نیروگاه‌های برق‌آبی پروژه راغون حاضر هستند و توان فنی مهندسی کشورمان را در توسعه پروژه‌هایی از این‌دست به رخ تاجیک‌ها می‌کشند. نکته جالب این است که مهندسان ایرانی در سد راغون با شرکت‌های خارجی از جمله سلینی ایتالیا رقابت می‌کنند که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، این شرکت‌ها سد دز را برای ایران ساخته‌اند.
«علی‌اکبر محرابیان» وزیر نیرو دی‌ماه سال ۱۴۰۲ با اشاره به این‌که از ۵ شرکت ایرانی فعال در ساخت پروژه سد و نیروگاه راغون تاجیکستان حمایت می‌کنیم، گفت: «سد نیروگاه راغون تاجیکستان بلندترین سد جهان است که ۶ واحد نیروگاهی هر کدام به ظرفیت ۶۰۰ مگاوات دارد، تاکنون دو واحد این نیروگاه به بهره‌برداری رسیده و قرار است مجموعاً ۳۶۰۰ مگاوات تولید برق داشته باشد، این پروژه ۷۰ کیلومتر تونل زیرزمینی دارد و در دو فاز توسط صدها مهندس و نیروی کار ایرانی در حال ساخت است.»
اتصال شمال و جنوب تاجیکستان با تونل ایرانی «استقلال»
تونل «استقلال» یا تونل «انزاب» به طول پنج کیلومتر در سال ۲۰۰۶ توسط شرکت ایرانی «سابیر» ساخته شد، این تونل پایتخت کشور تاجیکستان(دوشنبه) را به دومین شهر بزرگ کشور(خُجند) متصل می‌کند، با ساخت این تونل نه‌تنها فاصله‌ی میان این دو شهر ۴ ساعت کاهش می‌یابد، بلکه نیاز به گذر از ازبکستان نیز از بین می‌رود.
تونل استقلال در حدود ۷۰ کیلومتری شمال دوشنبه قرار گرفته و ارتباط زمینی شمال و جنوب کشور تاجیکستان را تأمین می‌کند. این تونل شامل دو تونل موازی است که یکی به عنوان تونل اصلی با کاربری تردد وسایل نقلیه عمومی و دیگری به عنوان تونل تهویه و زهکش تونل اصلی در نظر گرفته شده‌است، مجموع طول این دو تونل به حدود ۱۱ کیلومتر می‌رسد.
هزینه‌ی ساخت تونل استقلال در ابتدا ۳۹ میلیون دلار بود که ۷.۸ میلیون دلار آن توسط دولت تاجیکستان تخصیص یافت و بقیه‌ی وجوه به‌صورت کمک بلاعوض (۱۰ میلیون دلار) و وام (۲۱.۲ میلیون دلار) توسط ایران تأمین شد. به گفته‌ی وزارت حمل‌ونقل تاجیکستان، ۱۱ میلیون دلار دیگر برای عملیات تکمیل اختصاص داده شده است تا شرکت ایرانی "فاروب" بخشی از تکمیل تونل شامل سیستم تهویه، روشنایی، نظارت ایمنی و اطفای حریق را نصب کند.
استخراج منابع معدنی و نفتی تاجیکستان به دست مهندسان ایرانی
اقتصاد تاجیکستان عمدتا بر پایه‌ی استخراج مواد معدنی، فرآوری فلزات، کشاورزی و حواله‌های ارسالی شهروندان خارجی آن‌ها استوار است، به‌نحوی که نقره، طلا، اورانیوم، آنتیموان، تنگستن و زغال‌سنگ بیشترین حجم مواد معدنی تاجیکستان را شامل می‌شود، بر همین اساس تشکیل بانک‌های اطلاعاتی زمین‌شناسی و اکتشاف در سیستم GIS در مقیاس‌های یک‌میلیونیوم و یک پانصد هزارم و عملیات برداشت ژئوشیمیایی، اکتشاف تخصصی طلا (BLEG) و کانی سنگین از منطقه ورزاب تاجیکستان، از جمله خدماتی است که در مرکز ژئومتیکس و اکتشاف از سوی متخصصان ایرانی در حال انجام است.
کشور تاجیکستان یکی از منابع اصلی نفت و گاز در جهان به شمار می‌رود. بر اساس آمار شرکت‌های نفتی، منابع نفت و گاز تاجیکستان بیشتر از کشورهای جمهوری آذربایجان، نروژ، مصر، الجزایر، عمان و ازبکستان تخمین زده می‌شود. در همین راستا، در طی سال‌های اخیر شرکت‌های بین‌المللی متعددی از جمله شرکت ملی نفت چین، شرکت پترولیوم و شرکت توتال فرانسه طی قراردادی آمادگی خود را به منظور توسعه زیرساخت‌ها و بهبود استخراج نفت و گاز در تاجیکستان اعلام کرده‌اند.
در همین راستا شهید رئیسی آبان سال گذشته(۱۴۰۲) در سفر به تاجیکستان با رئیس‌جمهور این کشور وارد مذاکره شد که صدور خدمات فنی و مهندسی ایران در زمینه اکتشاف، استخراج و بهره‌مندی از میدان‌های نفت و گاز تاجیکستان و احداث پالایشگاه‌های نفتی در این کشور، از جمله محورهای اصلی این مذاکرات بود.
با توجه به مطالب فوق، تاجیکستان با ظرفیت‌های کشاورزی و منابع آبی عظیم و منابع نفتی و گازی فراوان، گزینه‌ی مطلوبی برای کشت فراسرزمینی، تامین تجهیزات زراعی و اجرای پروژه‌های صنعتی از سوی ایران است که علاوه‌بر تقویت مناسبات همسایگی، نفع مالی دوجانبه را نیز به همراه خواهد داشت. به عنوان مثال، پروژه سد و نیروگاه سنگتودا ۲ و تونل استقلال که در سال ۲۰۲۱ انجام شد، حدود ۱۸۰ میلیون دلار برای ایران ارزآوری داشت. بنابراین استفاده از این ظرفیت‌ها نیازمند به‌کارگیری دیپلماسی اقتصادی فعال‌تر و تمرکز بر پتانسیل‌های اقتصادی دو کشور است که مستلزم اقداماتی از جمله برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی کالاهای ایرانی، اعزام رایزن‌های بازرگانی و افتتاح دفاتر تجاری در تاجیکستان است.