نو‌ایده‌آلیسم اقتصادی

محمد‌باقر قالیباف نامزد چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری 27 خرداد با بیان اینکه حکمرانی در سیاست خارجی مبتنی‌بر تنظیم روابط است، از گفتمان سیاست خارجی خود تحت عنوان «آرمان‌گرایی واقع‌‌‌بینانه» رونمایی کرد و گفت: این گفتمان بهترین رویکرد برای تامین منافع ملی کشورمان است و مهم این است حداکثر منافع با حداقل هزینه تامین شود. تاکید قالیباف بر مولفه‌هایی چون نقش ایده‌ها و ارزش‌ها، مولفه اقتصاد، جایگاه ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک ایران و ضرورت جانمایی در عرصه بین‌المللی، باعث شده تا گفتمان او مسامحتا به نو‌ایده‌آلیسم اقتصادی نزدیک باشد. در این مکتب فکری، نقش اصول، ارزش‌ها و هنجارهای لیبرال در عرصه بین‌المللی منجر به همکاری، ائتلاف‌های اقتصادی و به حداکثر رساندن منافع می‌شود.

آنچه این گفتمان را قرین به واقعیت می‌کند حضور علی فکری معاون وزیر اقتصاد و رئیس کل سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌‌‌های اقتصادی و فنی ایران به عنوان مشاور در برنامه بود. قالیباف همچنین در این میزگرد از کاظم غریب‌‌‌آبادی معاون امور بین‌الملل قوه قضائیه و دبیر ستاد حقوق بشر ایران به عنوان وزیر خارجه خود رونمایی کرد که همزمان نشان‌دهنده تاکید بر ارزش‌ها، اصول و هنجارها در سیاست خارجی ایران در عرصه روابط بین‌الملل است. قالیباف در این میزگرد با جایگاه‌بخشی به دستگاه دیپلماسی تاکید کرد: سیاست خارجی و دستگاه دیپلماسی رکن رکین دولت چهاردهم خواهد بود، همه دستگاه‌های اجرایی در یک طرف، سیاست خارجی و دستگاه دیپلماسی در یک طرف قرار خواهد گرفت.

قالیباف با تاکید بر ضرورت جانمایی ایران در عرصه بین‌المللی، موقعیت جغرافیایی ایران را ظرفیت و قدرت بزرگ خدادادی دانست و گفت: اما متاسفانه در دیپلماسی در این بخش آن طور که باید و شاید این کار رخ نداده است. قالیباف با بیان اینکه در حوزه سیاست خارجی باید به اقتدار منطقه‌‌‌ای و انتفاع اقتصادی توجه کرد، یادآور شد: در اقتدار منطقه‌‌‌ای گسترش روابط با همسایگان مدنظر است و ما این سیاست را با قدرت پیش خواهیم برد. همچنین تقویت محور مقاومت و ثبات در منطقه به نحوی که منطقه تحت‌تاثیر قدرت‌‌‌های منطقه نباشد در برنامه ما هدف‌گذاری شده است. قالیباف در این برنامه به مساله تحریم نیز اشاره کرد و از ضرورت رفع آن سخن به میان آورد که نشان‌دهنده جایگاه دیپلماسی اقتصادی در برنامه سیاست خارجی وی است.

در این چارچوب کاظم غریب‌آبادی مشاور قالیباف درباره راهکارهای رفع تحریم‌‌‌ها در دولت این نامزد توضیح داد: در این حوزه باید از همه ظرفیت داخلی استفاده کرد و مذاکرات رفع تحریم را دنبال کنیم. البته در مذاکرات رفع تحریم هدف ما رفع واقعی تحریم‌‌‌هاست نه رفع آنها بر روی کاغذ. علی فکری مشاور قالیباف نیز درباره فرصت‌‌‌هایی که در بخش انتفاع اقتصادی می‌توان از آنها بهره برد، گفت: موضوع استفاده از سیاست خارجی با بهره‌گیری از ابزار دیپلماسی اقتصادی مورد نظر است. به‌ویژه اینکه بعد از طوفان‌الاقصی سرمایه اجتماعی جبهه مقاومت از نظر کیفی و کمی افزایش یافت و در این حوزه می‌توان پروژه‌‌‌هایی برای توانمندسازی محور مقاومت و رشد و توسعه کشور در نظر گرفت.

نهادگرایی نولیبرال

گفتمان مسعود پزشکیان دیگر نامزد انتخابات ریاست جمهوری را می‌توان در ذیل گفتمان لیبرالیسم و به طور دقیق‌تر نهادگرایی نولیبرال دسته‌بندی کرد. نهادگرایی نولیبرال یکی از رویکردهای مطرح برای ساخت رژیم‌های بین‌المللی است و در این راه بر نقش نهادهای بین‌المللی و همکاری میان آنها در ساخت رژیم‌های بین‌المللی تاکید می‌کند. یکی از تفاوت‌های جدی مکاتب نوواقع‌گرایی و نهادگرایی نولیبرال در روابط بین‌الملل به موضوع همکاری مربوط می‌شود. پیروان نهادگرایی نولیبرال برخلاف طرفداران نوواقع‌گرایی معتقدند که در روابط بین‌الملل، حتی در شرایط هرج‌ومرج و فقدان حاکمیت مرکزی در سطح جهان، می‌توان با کمک نهادهای بین‌المللی به همکاری‌های بین‌المللی دست یافت.

تاکید پزشکیان و مشاوران سیاست خارجی او بر احیای برجام و رفع تحریم‌ها به‌صورت بنیادین با مقوله همکاری گره خورده است. وی به بیان دیدگاه‌‌‌ها و اولویت‌‌‌های سیاسی خود پرداخت و گفت: امروز هیچ کسی تردید ندارد که سیاست خارجی نقشی تعیین‌کننده در شرایط زندگی مردم ایران دارد؛ اساس و هدف سیاست خارجی ما شامل منافع ملی، تضمین امنیت ملی و پاسداری از حیثیت ملی ایران و منزلت بین‌المللی ایران و بهبود کیفیت زندگی مردم خواهد بود. کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری با تاکید بر اینکه هدف سیاست خارجی ما تنها بقا نخواهد بود، گفت: در سیاست خارجی، توسعه کشور را پیگیری خواهم کرد و به زندگی شایسته‌ای برسیم که در آن همه مردم فرصت رشد، خلاقیت و بالندگی داشته باشند.

پزشکیان با تاکید چند‌باره بر مذاکرات و رفع تحریم تصریح کرد: برای من دیپلماسی، مذاکره و توافق ذلت نیست بلکه یک راه معقول و کم‌هزینه برای رسیدن به عزت است؛ ما دیگر فرصت نداریم در حالی که کشورهای منطقه با شتاب در حال توسعه هستند. وی با بیان اینکه با پشتوانه مردمی، احیای برجام، رفع تحریم‌ها و دیگر موانع بانکی مانند FATF  شدنی خواهد بود؛ گفت: ‌‌‌ در طول تاریخ دیپلماسی سازنده و تعامل گسترده با جهان همواره برگ برنده ایران بوده است. توسعه و پیشرفت اقتصادی درون‌زا و برون‌گرا بدون سیاست خارجی جهان‌گرا و تنش‌‌‌زدا ممکن نیست. این نامزد همچنین اظهار کرد: با برداشتن تحریم‌‌‌ها، همکاری‌‌‌ها در سازمان‌های اکو، شانگهای، بریکس و اوراسیا را گسترده‌‌‌تر و عملیاتی خواهیم کرد. ما خواهان روابط خوب با اروپا بر اساس احترام متقابل و از موضع برابر هستیم. این گزاره‌ها به خوبی نشان‌دهنده نقش و جایگاه مهم همکاری در سیاست خارجی دولت آینده پزشکیان با فرض پیروزی در انتخابات 8 تیر است.

آرمان‌گرایی مصلحت‌محور

سومین و آخرین نامزدی که در میزگرد سیاست خارجی شبکه سوم سیما حضور یافت و به طرح ایده‌ها و برنامه‌های خود پرداخت، امیرحسین قاضی‌زاده بود که از گفتمان خود تحت عنوان آرمان‌گرایی مصلحت‌محور رونمایی کرد. وی با اشاره به اینکه برخی رفتند با کدخدا به نتیجه برسند، اما خدا و اهالی ده را از دست دادند، گفت: وقتی می‌خواهیم رابطه‌ای با خارج برقرار کنیم باید هم منافع خود را حفظ کنیم و هم هویتمان را. خلق و ایجاد قدرت باید به گونه‌ای باشد که کشور دسته دوم یا سوم شناخته نشویم. تاکید همزمان ‌برمنافع و هویت نشان‌دهنده تلفیق دو مولفه ارزش‌ها و مصلحت است که ادامه راه دولت سیزدهم است و ریشه در گفتمان سیاست خارجی پس از انقلاب به‌ویژه در دوره شهید رجایی دارد.

عنصر مصلحت را قاضی‌زاده‌هاشمی به خوبی تصریح می‌کند و می‌گوید: درحال حاضر دستاورد سیاست خارجی باید در موضوعات اقتصادی و خنثی‌سازی تحریم‌ها باشد. بعد از روی کار آمدن شهید رئیسی با وجود اینکه نهادهای بین‌المللی ستمگر هستند اما واقعیت‌های صحنه‌های بین‌الملل هستند و باید در همین چارچوب کار کنیم تا کم‌کم بتوانیم با قدرتمند کردن ایران و توسعه اتحادیه‌ها این موازنه قوای بین‌المللی را تغییر دهیم. این کاندیدای انتخاباتی گفت: باید روابطمان را با قدرت‌های بین‌المللی عزتمندانه و قدرتمندانه پیش ببریم.

دیپلماسی مردمی حائز اهمیت است؛ البته دیپلماسی ایثار را در بنیاد شهید نیز شکل دادیم. یعنی جریان ایثار و شهادت را بین کشورهای هم‌زبان و هم‌فرهنگ گسترش دادیم. تاکید مجدد بر مصلحت‌گرایی در کنار ارزش‌ها و باورها بخش عمده‌ای از میزگرد سیاست خارجی قاضی‌زاده را به خود اختصاص داد. او در این راستا گفت: باید تبدیل به بازیگر اصلی اقتصادی در نظام جهانی شویم.  وی افزود : با این میزان تولید ناخالص داخلی نمی‌توانیم به جایگاه خوبی در جهان دست یابیم.