بازار بزرگ تهران به عنوان قدیمی‌ترین مرکز اقتصادی پایتخت که از دوران صفویه بر جای مانده و در دوران قاجار به طرح‌های توسعه‌ای آن نگاه ویژه شده، اکنون در مسیری قرار گرفته که با سبقه‌ای کهن، به شرایطی بسیار ناایمن و نیازمند بازسازی و ساماندهی رسیده است
بازار بزرگ تهران به عنوان قدیمی‌ترین مرکز اقتصادی پایتخت که از دوران صفویه بر جای مانده و در دوران قاجار به طرح‌های توسعه‌ای آن نگاه ویژه شده، اکنون در مسیری قرار گرفته که با سبقه‌ای کهن، به شرایطی بسیار ناایمن و نیازمند بازسازی و ساماندهی رسیده است تا از بروز بسیاری از خطرات برای کاسبان و مالکان این مجموعه بزرگ اقتصادی جلوگیری شود.
بازار تهران بازار قدیمی تاریخی است که در منطقه ۱۲ در مرکز شهر تهران واقع شده است. این بازار به چندین راهرو به طول بیش از ۱۰ کیلومتر (۶.۲ مایل) تقسیم شده است که هر کدام در انواع کالاها تخصص دارند و همچنین دارای چندین ورودی است، که ورودی اصلی آن سبزه میدان است.بازار تهران علاوه بر مغازه‌ها، دارای مسجد، مهمان‌سرا و بانک نیز می‌باشد. از طریق ایستگاه‌های خیام و پانزده خرداد به سامانه ترانزیت سریع متروی تهران دسترسی دارد.
سر توماس هربرت، در سفرنامهٔ خود در سال ۱۱۰۸ قمری (دورهٔ صفویه) بازارهای تهران را فاقد سقف توصیف می‌کند.در میان اماکن بازار تهران، بازار بین‌الحرمین از ساخته‌های دورهٔ محمدشاه قاجار و بازار امیر، سرای امیر و بازار کفاش‌ها از ساخته‌های دورهٔ ناصرالدین‌شاه است.
بازار بزرگ تهران؛ انتقال یا ایمن‌سازی
ایرنا نوشت ، سالیان سال است که بسیاری از مسوولان اجرایی بر ناایمن بودن بزرگترین مرکز خرید پایتخت تاکید دارند اما کوچه پس کوچه‌ها و دالان‌های تودرتوی این بازار اجازه هیچ کاری را نمی‌دهد، نه می‌توان به یکباره آن را تخریب و نوسازی کرد و نه می‌شود مسیر انتقال آن به جایی دیگر از تهران فراهم کرد.
چنان کوچه‌های این بازار در هم تنیده است که انگار مانند طاق‌های پارچه اگر آنها را از هم باز کنیم، دیگر جمع کردن آن بسیار سخت‌تر می‌شود و آن طاق پارچه دیگر به مانند قبل نخواهد شد. تنیدگی بازار، فرسودگی مغازه‌ها، کهنه بودن سیستم احتراق، نداشتن مسیرهای دسترسی برای حضور عوامل اورژانس و آتش‌نشانی و هزاران مشکل دیگر باعث شده که فکری برای وضعیت کنونی بازار باید کرد.
اگر چه چندین دوره ایمن‌سازی بازار بزرگ انجام شده اما همچنان بافت فرسوده بازار پایتخت در منطقه ۱۲ مسیر رسیدگی بیشتر به وضعیت آن را مشکل‌تر کرده است، شاید اگر بازسازی و انتقال بازار به مکان دیگری امکانپذیر بود این اقدام انجام می‌شد، اما چندین هزار باب مغازه در دل قلب بازار ایران وجود دارد که مسیرهای مختلف آن را مسدوده کرده است.
امرار معاش تعداد زیادی از مردم از بازار بزرگ
این بازار حتی یک روز تعطیل شود بخش عمده‌ای از مردم کشور توان خرید انواع کالاهای موردنیاز خود را از این مسیر از دست خواهند داد، ناایمنی بازار مشکل دیگری است که اگر به آن توجه نشود ممکن است منجر به مشکلات ناگوار بیشتری شود
مغازه‌داران، کاسبان، فروشندگان و واسطه‌هایی که از این بازار بزرگ امرار معاش می‌کنند نه تنها زندگی خود را از این مسیر تامین می‌کنند بلکه بسیاری از مردم دیگر شهرهای کشور روزانه خریدهای سنگین خود را از این بازار بزرگ انجام می‌دهند بنابراین بازار بزرگ پایتخت تزریق‌کننده همه بازارایان و کاسبان در کشور به شمار می‌رود.
به نوعی اگر این بازار حتی یک روز تعطیل شود بخش عمده‌ای از مردم کشور توان خرید انواع کالاهای موردنیاز خود را از این مسیر از دست خواهند داد، اما این موضوع فقط بخشی از مشکلات بازار بزرگ تهران است، ناایمنی بازار مشکل دیگری است که اگر به آن توجه نشود ممکن است منجر به مشکلات ناگوار بیشتری شود که غیرقابل جبران خواهد شد.
بنابراین باید موضوع وضعیت کنونی بازار بزرگ تهران به شکل ویژه دیده شود تا علاوه بر جلوگیری از خسارت به وضعیت اقتصادی کشور و بازارایان، بر ایمنی این مکان پربازدید و پرتردد در کشور نیز افزوده شود تا در آینده خسارت جبران‌ناپذیری به مردم و اقتصاد کاسبان این بازار وارد نشود.
موضوع ایمنی بازار بزرگ تهران به حدی دارای اهمیت است که نخستین نشست کارگروه بررسی وضعیت ایمنی بازار بزرگ تهران در اردیبهشت سال ۱۴۰۲ با دستور معاون دادستان و رییس دادسرای ناحیه ۱۲ تهران برگزار شد. وضعیت ایمنی بازار بزرگ تهران در تداوم اجرای سیاست‌های دستگاه قضایی در زمینه حفظ حقوق عامه و پیگیری وضعیت ایمنی ساختمان مهم و پرخطر انجام شد.
رییس سازمان مدیریت بحران کشور نیز ۲۳ خرداد سال گذشته از تشکیل کمیته‌های ساماندهی بازار بزرگ تهران خبر داده و گفته بود: این کمیته‌ها بررسی‌های تخصصی خود را در زمینه‌های مختلف از وضعیت بازار انجام خواهند داد تا بتوانیم با استفاده از این طرح‌ها وارد عمل شویم.
محمدحسن نامی افزود: باید همه تلاش‌ها برای مقابله با مخاطرات طبیعی و انسان ساخت، ایمنی لازم در بازار بزرگ تهران انجام شود. مشکل عمده بازار بزرگ تهران کنار هم قرار گرفتن توزیع و تولید اجناس در محل بازار است، تولید باید از بازار دور و به شهرک‌های صنعتی منتقل شود اگر چه میراث فرهنگی مورد احترام همه است اما باید مدنظر داشت در مکانی که ایمنی در خطر است میراث فرهنگی و اوقاف نمی‌توانند مانع باشند.
خطرات فراوان بازار به دلیل کوچه‌های باریک
عرض کوچه‌های بازار به حدی باریک و کوچک است که حتی امکان حضور آتش‌نشانان و اورژانس در هنگام وقوع حادثه وجود ندارد همین مساله ساماندهی و مدیریت بازار بزرگ تهران را می‌طلبد زیرا در چندین سال گذشته به دلیل وجود کارگاه‌های تولیدی در این بازار اتفاقات و حوادث مختلفی به ویژه آتش‌سوزی را شاهد بودیم.
شاید یکی از دلایل اصلی جلوگیری از تخریب و خسارت فراوان به بازار بزرگ تهران همین موضوع ساماندهی بازار محسوب می‌شود که باید به صورت جدی از سوی مسئولان و متولیان امر انجام شود تا از خسارت بسیار سنگین در حوزه بازار بزرگ به عنوان یک منطقه قدیمی و فرسوده جلوگیری شود.
ساماندهی بازار بزرگ تهران به دلیل چند چالش
مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران نیز پیشتر درباره ساماندهی بازار بزرگ تهران گفت: بازار تهران چند مشکل و چالش عمده دارد و باید با نگاه بلندمدت و کوتاه‌مدت به آن رسیدگی شود، ساماندهی این بازار یک اقدام بین سازمانی است و اکنون، شرکت ساماندهی مشاغل، معاونت‌های شهرداری تهران و شهرداری منطقه ۱۲ در راستای ساماندهی بازار پایتخت با یکدیگر همکاری دارند.
سعید بیگی افزود: وجود دستفروشان خیابان ۱۵ خرداد به دلیل ایجاد معضل برای تردد شهروندان و کسبه از چالش‌هایی است که باید رفع شود که در همین راستا طرحی در این مورد با نگاه حمایتی تهیه شده است البته رویکرد مدیریت شهری در برخورد با دستفروشان در حال تغییر است و قرار نیست با دستفروشان خیابان ۱۵ خرداد برخورد سلبی انجام شود زیرا طرح‌های اجرایی در بازار تهران معمولا طرح‌های ایجابی است تا منافع دستفروشان نیز دیده شود.
مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران، وجود تولیدی‌ها و کارخانه طلا را از دیگر چالش‌های بازار بزرگ تهران دانست و گفت: بسیاری از تولیدی‌ها و کارخانجات طلا دارای آلودگی زیست محیطی و آلودگی ترافیکی هستند که طرحی در این مورد در دست تهیه است.
به گفته وی، در طرح ساماندهی تولیدی‌های فعال در بازار، باید نقاطی را در تهران مشخص کرد که اتحادیه پوشاک تولیدی‌ها را به آن اماکن منتقل کند و کالای ایرانی با برند ایرانی را تولید و در بازار تهران فقط دفتر کار تولیدی‌ها، فعالیت داشته باشد.
وی با اشاره به وضعیت ایمنی بازار تهران نیز تاکید کرد: موضوع ایمنی بازار بزرگ تهران یک اقدام بین دستگاهی است و هر هفته جلساتی در این رابطه برگزار و سازمان آتش نشانی نیز در این خصوص ورود جدی داشته است. بازاری‌ها در مورد ایمنی بازار دغدغه دارند، همکاری لازم را در این زمینه انجام می‌دهند و هزینه اجرای این طرح‌ها با سرمایه‌گذاری خود بازاریان انجام می‌شود و خودشان راغب هستند.
همچنین رییس کمیته ایمنی شورای شهر تهران در گفت وگو با خبرنگار ایرنا معتقد است که بیشتر علت بروز حوادث آتش‌سوزی در اماکن تجاری و مسکونی بدلیل ناایمن بودن و عدم توجه به هشدارهای کارشناسان آتش‌نشانی است.
مهدی بابایی افزود: در کلانشهر تهران انواع و اقسام ساختمان و اماکن تجاری ناایمن وجود دارد که برخی از این اماکن به دلیل آتش‌سوزی موجب خسارت جبران ناپذیری می‌شود بنابراین به همین منظور ایمن‌سازی بازار تهران در حال انجام است اما باید اقدامات بهتر و با سرعت بیشتری انجام شود.
انتقال بازار تهران ممکن است؟
انتقال بازار بزرگ به عنوان محله‌ای تاریخی در شرایط فعلی امکانپذیر نیست. نمی‌توانیم این مکان مهم را به نقطه دیگری از شهر انتقال دهیم و کار درست آن است که این مکان نوسازی شود
یکی از مسیرهایی که می‌تواند مشکلات مربوط به بازار بزرگ پایتخت را حل کند انتقال این بازار به مکان دیگری است که البته با وجود هزاران فعال اقتصادی در میان بازاریان و کسبه دور از تصور است که به همین منظور باید چاره‌ای دیگر برای این موضوع اندیشید.
همانطوری که عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای اسلامی شهر تهران در گفت وگو با خبرنگار ایرنا معتقد است انتقال بازار بزرگ به عنوان محله‌ای تاریخی در شرایط فعلی امکانپذیر نیست و نوسازی این محله هم نیازمند عزمی ملی است، نمی‌توانیم این مکان مهم را به نقطه دیگری از شهر انتقال دهیم و کار درست آن است که این مکان نوسازی شود.
ناصر امانی اظهار کرد: بازار تهران بسیار ناایمن است، در این زمینه بسیار نگرانیم، اما از یاد نبریم که مسایل و مشکلات بی‌شماری در موضوع انتقال وجود دارد که کسبه و مالکان در آن دخیل هستند بنابراین به راحتی نمی‌توان در این باره تصمیم گرفت البته نوسازی بازار از اولویت‌های اصلی کار شورا است و همواره یکی از نگرانی‌ها و دغدغه‌های جدی ما در شورای شهر تامین ایمنی بازار بوده و همچنان نیز هست.
وی یادآور شد: انتقال بازار تهران به مکان دیگر کار بسیار پیچیده‌ای است که نیاز به مطالعه جامع دارد. همچنین نوسازی بازار بزرگ تنها توسط ارگانی همچون شهرداری میسر نمی‌شود و همه دستگاه‌ها باید در این زمینه کمک کنند.
«بازار بزرگ تهران» که بنایی تاریخی است، یکی از معروف‌ترین مراکز خرید و جاهای دیدنی تهران به‌شمار می‌رود. این بازار در مرکز شهر قرار دارد و از چهار طرف به خیابان‌های «پانزده خرداد»، «مولوی»، «مصطفی خمینی» و «خیام» منتهی می‌شود.
دسترسی به بازار بزرگ تهران از هر چهار خیابان امکانپذیر است و می‌توان تمام لوازم مورد نیاز خود را از آنجا تهیه نمود. در این مقاله قصد داریم به شرح ویژگی‌های این بازار بزرگ بپردازیم.
دیرینگی شکل‌گیری بازار بزرگ تهران
این بازار از جمله بناهای تاریخی است که در مورد دیرینگی ساخت آن اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. عده‌ای از صاحب‌نظران، بنای مزبور را متعلق به دوره‌ی قاجار و زمان پادشاهی ناصرالدین شاه و عده‌ای دیگر، آن را مربوط به دوره‌ی «شاه طهماسب صفوی» می‌پندارند. مطابق سفرنامه‌ای از «توماس هربرت»، این بنا متعلق به دوره‌ی صفویان است. در آن دوران، سقف بنای مزبور، به صورت رو باز بوده است.
در این مورد، با اندکی کندوکاو در تاریخ دوره صفویان و زمان پادشاهی شاه طهماسب می‌توان دیرینگی ساخت بنا را مشخص کرد. در واقع، شاه طهماسب صفوی در ابتدای حکومت خود، نخستین‌بار «قزوین» را به علت نزدیکی به شهر ری و «حرم حضرت عبدالعظیم» به عنوان پایتخت انتخاب کرد.
سپس، به تدریج توجه او به شهر تهران جلب شد و دستور داد که اطراف آن حصاری ایجاد کنند. برای این کار، خاک زیادی از دو منطقه‌ی مشهور تهران جمع آوری شد که بعدها محله های حاصل گودبرداری در این مناطق، به «چاله میدان و چاله حصار» شهرت یافتند.
در آن دوران، شهر تهران ۴ منطقه بیشتر نداشت که نام یکی از آنها «بازار» بود. به تدریج، این منطقه توجه پادشاهان صفوی و زندیه را به خود جلب کرد. در نتیجه، این منطقه به یک محل و مکان تجاری تبدیل شد.
در دوره‌ی قاجار، این منطقه رونق زیادی پیدا کرد. «آقا محمد خان»، اولین پادشاه قاجار، دستور ساخت حجره‌ها و دالان‌هایی را در این منطقه صادر کرد که باعث رونق تجارت در آن شد.
«فتحعلی شاه» نیز در زمان روی کار آمدن خود «مسجدی» را در مجاورت منطقه‌ی بازار بنا نمود که اهمیت آن را بسیار بیشتر کرد. در آن دوران، ورودی بازار در «دروازه شاه عبدالعظیم» قرار داشت و به «مسجد جامع» و «بازارچه احمد کور» می‌رسید.
سپس، بخش‌های دیگری نظیر چهارسوق، کوچک بازار و بازار مروی نیز به آن اضافه شدند. بدین ترتیب، بازار از قسمت غرب و شمال غربی، گسترده‌تر شد.
در دوره‌ی «ناصرالدین شاه» نیز ورودی اصلی بازار با نام «بازار بزرگ» شناخته می‌شد. سایر ورودی‌ها بعدها به آن اضافه شدند. زمان پادشاهی ناصرالدین شاه، جزو طلایی‌ترین زمان‌ها برای گسترش بازار به‌شمار می‌رود. چرا که در همین دوران، ساخت‌و‌سازهای مهمی از قبیل ایجاد سرای امیر، بازار امیر و… انجام شدند.
علاوه بر آن، در قسمت‌های خارجی بازار نیز بازارچه‌های ریز و درشتی مشاهده می‌شوند که نام‌های مختلفی به خود گرفته‌اند. نمونه‌ی آنها «بازار معیر» است. در این میان، بازارچه‌هایی نیز وجود داشتند که فقط نام آنها در خاطر سالخوردگان باقی مانده است، مانند: بازار کربلایی عباس علی کمرچگی.
در دوران قاجار، بخش‌هایی از بازار کنونی، مهم‌ترین قسمت بازار به‌شمار می‌رفتند که عبارتند از: بازار کفاشان، بازار فرش فروشان، بازار امیر، بازار زرگرها، بازار ساعت فروشان، بازار چهل تن، بازار آهنگران، مسگران، بازار پامنار و …
بخش‌های مختلف این بازار به تدریج به دلیل گرم بودن هوا در تابستان مسقف شدند. همچنین، راسته‌های مختلفی نیز به آن اضافه شدند و هر کدام به فروش کالاهای ویژه ای اختصاص یافتند.
بازار تهران
این بازار همانند سایر بازارهای قدیمی ایران، از ترکیب چندین راهروی پیچ در پیچ و طولانی تشکیل شده است که دارای «تاق‌های ضربی» هستند. بر بالای تاق این راهروها نیز «گنبدی» مشاهده می‌شود.
بازار مزبور، به تدریج معماری گذشته‌ی خود را از دست داده است. با این وجود، هنوز قسمت‌هایی هستند که معماری سنتی خود را حفظ کرده‌اند و می توانید از آنها دیدن کنید. این قسمت‌های قدیمی به صورت گنبدی بنا شده‌اند که در میان این گنبد، چندین منفذ بزرگ جهت تهویه‌ی هوا و تامین نور محیط مشاهده می‌شوند.
از آنجایی که این بازار به تدریج و در طی سه دوره‌ی مختلف (صفویان، قاجار و زندیه) بنا شده است، معماری آن «تلفیقی» است. بنابراین، نمی‌توان برای آن سبک خاصی قائل شد، اما می‌توان گفت که بخش‌هایی از آن، از «سبک معماری تهرانی» پیروی می‌کند.
در سال‌های اخیر، قسمت‌های مختلفی از بازار بزرگ تهران مرمت شده اند. متاسفانه، به دلیل غیر اصولی بودن این مرمت‌ها، قسمت‌های بازسازی شده، هویت و معماری اصلی خود را از دست داده‌اند.
با این وجود، قسمت‌هایی نیز هستند که دست نخورده باقی مانده‌اند. این قسمت‌ها عبارتند از: بازار امیر، سر در سبزه میدان، چهارسوق بزرگ و بخش‌هایی که با مسجد جامع ارتباط دارند. از این میان، چهارسوق، قدیمی‌ترین قسمت بازار محسوب می‌شود که دارای فضای «هشت ضلعی با تزیینات گچبری»
نظر شما