در گفت‌وگو با آیت‌الله هاشمی علیا، استاد برجسته اخلاق و خطیب خوش سخن و مدرس حوزه علمیه از علت وجوب حج و برکات آن سخنانی شنیدیم که در ادامه می‌خوانید. 

بیان حکمت حج در مناظره امام صادق(ع) و ابن ابی العوجا
آیت‌الله هاشمی علیا با اشاره به روایتی از پیامبر عظیم‌الشأن اسلام(ص) که درباره مقصود از حج فرمودند «منظور از وجوب حج و طواف و دیگر مناسک به پا داشتن ذکر و یاد خداست» توضیح می‌دهد: حج، کنگره‌ای عظیم و بستری مناسب برای گفت‌وگو و مناظره با همه اقوام و ادیان است. فضل‌ بن یونس روایت كرده است كه ابن ابی‌العوجا، از شاگردان حسن بصری، از مسیر توحید منحرف شده بود و در همان حالت تردید و انكار، وارد مكه شد؛ اما علما از مجالست و مذاكره با او به خاطر بدزبانی و فساد ضمیرش كراهت داشتند. روزی خدمت امام صادق(ع) رسید و در مجلس آن حضرت كه جماعت از نظریات آن امام استفاده می‌كردند، نشست و گفت: ای ابوعبدالله، مجالس امانت هستند و به ناچار باید كسانی كه اهل سخن گفتن و سؤال هستند، مطلب خود را مطرح كنند. آیا به من اذن سخن گفتن می‌دهید؟ امام(ع) فرمود: هر چه می‌خواهی بگو. پرسید: تا كی این خرمن را با پاها می‌كوبید و به این سنگ پناه می‌آورید و این خانه افراشته از آجر و كلوخ را می‌پرستید و دور این خانه هروله می‌كنید؟ درواقع او از مسخره و غیرحكیمانه بودن حج و دور خانه خدا گشتن سخن می‌گفت. امام(ع) در پاسخ، پس از بیان حكمت حج، به خداوند كعبه اشاره کرد. ابن ابی‌العوجا پرسید: چرا خدا غایب است؟ امام(ع) جواب داد: چگونه غایب است كسی كه همراه خلق خود شاهد و گواه است و از رگ گردن به آن‌ها نزدیک‌تر است. ابن ابی‌العوجا كه خداوند را جسم تصور می‌كرد، پرسید چگونه خدا می‌تواند هم در آسمان باشد و هم در زمین. امام(ع) در پاسخ فرمود: تو او را مخلوق در نظر گرفتی كه چنین سؤالی می‌كنی، در حالی‌كه هیچ جا از خدا خالی نیست و هیچ جا او را فرا نگیرد و هیچ مكانی نزدیک‌تر از مكان دیگر نیست. بار دیگر درباره بی‌نیازی خداوند از امام(ع) سؤال كرد و امام پاسخ او را داد. امام(ع) حتی او را به نامش توجه داد و پرسید كریم كیست كه تو بنده او هستی؟

اسرار حج در آموزه‌های امام رضا(ع)
این استاد برجسته اخلاق تأکید می‌کند: حج توحیدی، اجتماع عظیم همگانی است که در آن فضا دردها، گرفتاری‌ها و مشکلات امت اسلامی برطرف می‌شود و همین اجتماع منشأ عزت اسلام و شکوفایی زندگی مسلمین و استقلال و آزادی کشورهای اسلامی از شر اجانب است. از امام علی بن موسی‌الرضا(ع) روایتی در باب اسرار حج وارد شده که در عیون اخبارالرضا(ع) و امالی نقل شده است. امام(ع) در پاسخ پرسش‌هاى محمد بن سنان نوشت: علت حج، ورود به میهمانسراى خداوند و درخواست توبه و بیرون آمدن از گناهان و از سر گرفتن اعمال است. نیز در حج، خرج كردنِ ثروت‌ها، رنج و خستگى و بازداشتن بدن‌ها از خواسته‌ها و لذایذ، نزدیک شدن به خدا در عبادت، خضوع، فروتنى، كرنش و مذلت در پیشگاه حق، بیرون آمدن در گرما و سرما و ایمنى و ترس به صورت حركتى پیوسته است. به علاوه در حج، براى همه مردم منافعى است و شوق، كشش و بیم به سوى پروردگار سبحان و نیز رها كردن سنگدلى، خست، غفلت و ناامیدى است و تجدید حقوق و بازداشتن جان‌ها از فساد و سود بردن هر كه در شرق و غرب و خشكى و دریاست؛ چه حج‌گزار، چه تاجر و واردكننده كالا، فروشنده، خریدار، كاسب و بینوا كه حج نمى‌گزارند؛ همچنین رفع نیازهاى مردم اطراف و جاهایى كه مى‌توانند در آنجا گرد آیند تا منافع خویش را شاهد باشند. در خصوص یک‌مرتبه واجب بودن حج آمده است خدای متعال در واجبات، ضعیف‌ترین مردم را در نظر گرفته و از جمله این واجبات حج است؛ بدین ترتیب افراد توانا را تشویق كرده به‌قدر توانشان آن را انجام دهند.
آیت‌الله هاشمی علیا در توضیح بخش انتهایی روایت امام رضا(ع) و در ذیل آن می‌افزاید: در حج منافع دنیا و آخرت و مادی و معنوی وجود دارد؛ برقراری ارتباط‌ها، تبادل رأی‌ها و نظرها، جلب کمک‌های یکدیگر، سؤال از معارف دینی و... . بهترین منافع حج در زمان پیامبر اسلام(ص) غدیر بود. اگر حج نبود و مردم آن زمان در آن سرزمین حول پیامبر اکرم(ص) جمع نمی‌شدند، آن اجتماع غدیر محقق نمی‌شد و اگر غدیر آن‌گونه که پیغمبر اکرم(ص) فرمود واقع نمی‌شد، الان مبارزه مسلمانان با اسرائیل هم نبود. بزرگ‌ترین منفعتِ اتحاد همه مسلمانان در موسم حج در زمان کنونی و با وجود جریان‌های فلسطین و...، بررسی نیازها و ضررهایشان است. ضرر همان کفر، شرک، اختلافات و عدم اجتماع است و نیاز و منفعت، همان اتحاد و اتفاق میان مسلمانان و خدمت به اسلام و فوایدی که برای همه آنان باشد که یکی از مصادیق آن، برائت از مشرکان و اتحاد علیه دشمنان اسلام است.

امتحان و آزمایش الهی در حج
تولیت و مؤسس حوزه علمیه حضرت قائم(عج) چیذر ادامه می‌دهد: تقریب مذاهب اسلامی و وحدت مسلمانان، تبادل و رشد فرهنگی و اقتصادی و علمی، محافظت از مال و عیال، برآورده شدن حاجات دنیوی و اخروی، فقرزدایی، افزایش رزق و روزی، ترک گناه و محرمات، اخلاص، دوری از مال حرام و... بخشی از منافعی است که در اثر اجتماع حج‌گزاران نصیب مسلمانان می‌شود. ایشان تصریح کرد: ما در این عالم، پیوسته در حال آزمایش و امتحان هستیم. برخی از این امتحان‌ها زندگی انسان را به‌طور کامل دگرگون می‌کند که به آن آزمایش الهی گفته می‌شود. گاهی این آزمایش به وسیله عامل انسانی نیست بلكه به وسیله امور مادی، فیزیكی و طبیعی صورت می‌گیرد. از بارزترین نمونه این‌گونه آزمایش‌‌های الهی مراسم حج است. انسان برای عمل به دستور خداوند باید فرسنگ‌ها راه برود، ‌به‌خصوص در زمان‌های قدیم كه با شتر، کشتی و... مسافرت می‌‌كردند تا به سرزمینی برسند كه نه آبی دارد، نه علفی، نه غذایی و نه محل استراحتی. اگر خداوند صلاح می‌دانست، می‌توانست خانه خود را در جایی خوش آب و هوا قرار دهد اما چنین نکرد تا امتحان کند و این‌گونه، روح تكبر و خودبزرگ‌بینی در انسان از میان برود.
آیت‌الله هاشمی‌علیا در پایان با بیان اینکه تمام عاشقان حج و دلدادگان بیت عتیق آرزو دارند در آن سرزمین حضور داشته باشند، اما برای همه مقدور نیست، می‌گوید: اگر دل و فكر كسی با حجاج باشد، ولو اینکه در سرزمین وحی هم حضور نداشته باشد، از ثواب‌ها و برکاتی كه حاجیان می‌برند، بهره‌مند خواهند شد. در حکمت 154 نهج‌البلاغه داریم امام علی(ع) فرموده است: «هر كه به كردار عده‌اى راضى باشد، مانند كسى است كه همراه آنان، آن كار را انجام داده باشد».

خبرنگار: مریم احمدی شیروان