فرادید| اوایل قرن نوزدهم در هند، در مناظر خشک و صخره‌ای که پوشش گیاهیِ اندکی داشت، کت‌های قرمز سربازان ارتش بریتانیا کاملا به چشم می‌آمد و آن‌ها را آسیب‌پذیر میکرد. به همین دلیل، آنها برای نخستین بار، به این فکر افتادند که باید کمتر به چشم بیایند.

به گزارش فرادید، جِین تینان، مورخ فرهنگی و نویسنده کتاب «یونیفورم ارتش بریتانیا و جنگ جهانی اول: مردانی در لباس خاکی»، می‌گوید: «قرن نوزدهم دوره جنگ‌های استعماری کوچک بود و ارتش بریتانیا چیز‌های زیادی از این جنگ‌ها آموخت. آن‌ها چیز‌های زیادی در مورد یونیفورم آموختند و اینکه چگونه می‌توان استراتژیک‌تر بود و چگونه می‌توان از یونیفورم به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر برای عملیات میدان جنگ استفاده کرد.»

راه‌حل، رنگی بود که انگلیسی‌ها آن را «Khaki» نامیدند؛ یعنی نوعی قهوه‌ای روشن مایل به زرد که با محیطی که سربازان در هند دوره استعمار در آن رفت و آمد می‌کردند هماهنگی داشت. کلمۀ «Khaki» که انگلیسی‌ها برای این رنگ استفاده کردند، همان «خاکی» فارسی به معنای «رنگ گرد و خاک» بود. این کلمه از طریق فارسی‌زبانان یا اردوزبانان شبه‌قاره به زبان انگلیسی‌ها راه پیدا کرد.

تصویر اتوکروم مربوط به سال ۱۹۱۵ که سربازان فرانسوی را در سنگر در حالی نشان می‌دهد که لباس‌های آبی و خاکی پوشیده‌اند. عکس از ژان باپتیست تورناسود

رنگ خاکی نخستین مورد استفاده گسترده از فناوری استتار در لباس‌های نظامی بود. تیم نیوآرک، نویسنده کتاب یونیفرم‌های براسی، لباس «خاکی» را «بزرگ‌ترین تغییر در آینده لباس‌های نظامی» خواند.

رنگ خاکی هنوز در ۱۷۶ سالگی خود، همچنان یک رنگ یونیفرم نظامی رایج است، اما به رنگ لباس جوانان، تجار و ماجراجویان نیز تبدیل شده و مفاهیم استعماری خود را هم در طول تاریخ به همراه داشته است.

از میدان نبرد تا دانشگاه

نخستین استفاده از پارچه خاکی در لباس نظامی به سِر هَری لومزدن، بنیانگذار سپاه راهنما‌ها در هند و معاون فرمانده او ویلیام هادسون نسبت داده می‌شود. سپاه راهنما‌ها که سال ۱۸۴۶ زمان اشغال کمپانی هند شرقی بریتانیا تأسیس شد، از سربازان هندی تشکیل شده بود که به عنوان پیشاهنگ عمل می‌کردند و از طرف ارتش هند بریتانیا در نبرد شرکت می‌کردند. سال ۱۸۴۸، هادسون گفت با استفاده از این لباس، راهنماها را در سرزمینی پوشیده از غبار، «نامرئی» خواهد کرد.

لباس‌های خاکی اولیه با رنگ‌آمیزی پارچه‌های پنبه‌ای سفید با گل و لای منطقه درست شدند؛ یعنی آن‌ها واقعا «خاکی» بودند نه اینکه فقط رنگشان خاکی باشد. اما در اواخر قرن بیستم، سربازان شروع به تهیه پارچه‌های رنگ‌شده از انگلستان کردند. در این دوره، بریتانیا عمدتاً پنبه را از ایالات متحده و مستعمرات آن در هند و مصر وارد می‌کرد.

لباس‌های نظامی خاکی نخستین استفاده گسترده از استتار تاکتیکی بودند و پارچه سبک برای نبرد در مناطق گرم مناسب‌تر بود. سال ۱۸۹۷، لباس رنگ خاکی لباس رسمی تمام نیرو‌های بریتانیایی خارج از کشور شد. ارتش‌های دیگر چندی بعد شروع به استفاده از یونیفورم‌های رنگ خاکی کردند، از جمله راف رایدر‌های ایالات متحده که در جنگ اسپانیا و آمریکا می‌جنگیدند و سربازان آفریقای جنوبی در جنگ بوئِر.

زنان بریتانیایی هنگام خدمت در مقر نیروی دریایی ایالات متحده در لندن در طول جنگ جهانی دوم، لباس‌های رنگ خاکی می‌پوشیدند. مواد سبک وزن، در طیفی از رنگ‌های ملایم، یونیفرم نظامی محبوب آن زمان بود. عکس از آرشیو روزانه هرالد، موزه علوم و رسانه ملی

رنگ خاکی برای توصیف طیفی از سایه‌های کرم، زردفام مایل به قهوه‌ای، قهوه‌ای روشن و سبز مایل به خاکستری استفاده شده است و استفاده از این سایه‌ها در لباس‌های نظامی در طول جنگ جهانی اول و دوم گسترش یافته است.

استفاده‌های غیرنظامی رایج از رنگ خاکی در این دوره رایج شد، از جمله لباس‌های خاکی برای کارگران معدن و کشاورزی و همچنین فعالیت‌های تفریحی مانند تنیس، گلف، پیاده روی و کمپینگ. اوایل قرن بیستم، تصویری رمانتیک از ماجراجویان با لباس خاکی در حال کاوش در سرزمین‌های جدید و مطالعه فرهنگ‌های «عجیب و غریب» در حال تسخیر حیات وحش شکل گرفت.

نزدیک راکسال، در ایالت بیهار هند، دانشمندان آمریکایی در حال شکار پرندگان سوار بر یک ماشین دستی هستند که توسط کارگر هل داده می‌شود. پس از جنگ جهانی دوم، کاوشگر‌هایی که طراح لباس خودشان بودند، بیشتر رنگ خاکی می‌پوشیدند. امروزه مورخان مد می‌گویند این استفاده از رنگ خاکی در واقع تکراری از لباس زمان استعمار بود.

این تصویر آرمان‌گرایانه از رنگ خاکی به جذابیت آن میان غیرنظامیان دامن زد که به دنبال تقلید از لباس کاشفان و ماجراجویان بودند. در ایالات متحده، رنگ خاکی بین طبقه کارگر و افرادی که مانند تدی روزولت خارج از منزل کاوش می‌کردند، محبوبیت بیشتری پیدا کرد.

به گفته ترِیسی پانک، مورخ Levi Strauss، این شرکت در دهه ۱۹۱۰ شروع به بازاریابی لباس‌های خاکی رنگی مناسب برای فعالیت در فضای باز کرد. لِوی استراوس به تولید محصولات رنگ خاکی ادامه داد که برای سربازانی که از جنگ بازگشته بودند، دانشجویان کالج و بعد‌ها برند Dockers شلوار‌های خاکی جذاب بود که انقلاب کژوآل تجاری را در دهه ۱۹۹۰ به راه انداخت.

مد‌های رنگ خاکی غیرنظامی در قرن بیستم رواج یافتند و میان کارگران، دانش‌آموزان پولدار، تاجران و بچه‌های مدرسه محبوبیت داشتند، اما رنگ خاکی همیشه ماهیت نظامی خود را حفظ کرده است.

سال ۱۹۵۳، دانش‌آموزان مرد در یک آزمایشگاه بزرگ شنوایی در واشنگتن دی سی در حال مطالعه زبان هستند. آن زمان، شرکت‌ها شروع به تولید انبوه شلوار‌های خاکی تن‌پوش و کاربردی کردند که در کلاس و دفتر کار آن‌ها را می‌پوشیدند.

مترجم: زهرا ذوالقدر