«آقای خامنه‌ای! از نظر من مشکل در مقدمات انتخابات است... وگرنه من با نظر حضرت‌عالی موافقم که صندوق‌ها را ۲۰ بار هم بشمرند نتیجه آرا عوض نخواهد شد. اگر صندوق‌ها را بازشماری کنند خیلی اتفاقی رخ نمی‌دهد.» این روایتی است از دیدار ۲۶خرداد ۸۸؛ نمایندگان چهار نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری به دفتر رهبری آمده بودند تا درباره بعضی حواشی مربوط به انتخابات با رهبر انقلاب سخن بگویند.

عبارات ابتدای متن هم بخشی از صحبت‌های نماینده ستاد انتخاباتی یکی از دو نامزد اصلی معترض بود؛ انتخاباتی که در طول تاریخ سیاسی کشور از منظر اخلاق انتخاباتی قابل بررسی است. مصداقی تلخ در تاریخ معاصر که می‌تواند درس‌های عبرت‌آموز جدی برای همه داشته باشد. انتخابات عرصه رقابت میان کاندیدا‌ها و هواداران نامزد‌ها با یکدیگر است تا جریان‌های سیاسی از طریق تبلیغات، از فرصت مناسبی برای معرفی خود و برنامه‌های‌شان برخوردار باشند و آرای مردمی را کسب کنند. فرآیند زودهنگام انتخاب نهمین رئیس‌جمهور کشور، شرایطی را فراهم کرده است که فراز‌و‌نشیب‌های انتخاباتی نیز زودتر از موعد اعلامی آغاز شده، شاهد انتقاد‌های تند و تیز و مشاجرات حزبی باشیم تا حدی که تخریب رقبا از گعده‌های دوستانه و جلسات غیررسمی به شبکه‌های اجتماعی و مردم رسیده است؛ البته در بزنگاه‌های انتخاباتی و زد‌و‌خورد‌های تبلیغاتی برای حذف رقبا همواره توصیه‌کنندگانی برای یادآوری رعایت مسائل اخلاقی و وحدت جامعه بودند. رهبر معظم انقلاب این‌بار نیز مثل همیشه نامزد‌های حاضر در عرصه انتخابات ریاست‌جمهوری را مورد خطاب قرار داده و خاطرنشان کردند: «در این حرکت عظیمی که انجام می‌گیرد و در رقابت‌های پیش‌روی انتخابات بین نامزد‌ها باید اخلاق حاکم باشد. بدگویی کردن، تهمت‌زدن و لجن‌پراکنی کردن کمکی به پیشرفت کار‌ها نمی‌کند و به آبروی ملی هم لطمه می‌زند.»

آیت‌ا... خامنه‌ای با بیان این‌که صحنه انتخابات صحنه عزت، حماسه و رقابت برای خدمت است، نه صحنه کشاکش برای به‌دست آوردن قدرت، گفتند: برادرانی که وارد میدان رقابت انتخابات می‌شوند، این نکته را به‌عنوان یک وظیفه بدانند؛ خداوند نیز دل‌ها را هدایت خواهد کرد و به بهترین گزینه ان‌شاءا... رأی خواهند داد و یک رئیس‌جمهور شایسته برای ملت ایران تعیین خواهد شد.» تبیین فرمایشات معظم‌له دلالت بر این امر مهم دارد که رهبر معظم انقلاب کاندیدا‌ها و حامیان آنها را از بدگویی نهی کردند، اما شواهد موجود حکایت از این واقعیت تلخ دارد که این مطالبه بحق رهبر معظم انقلاب از سوی برخی جریان‌ها نادیده گرفته شده و شاهد سیاه‌نمایی و وارونه جلوه دادن برخی از حقایق هستیم.

قدم برداشتن برای رضای خدا

انتخابات در یک جامعه اسلامی که نظام سیاسی آن بر مبنای ارزش‌های اسلامی بنا نهاده شده، تفاوت‌های جدی با انتخابات در سایر نظام‌های سیاسی دارد. جامعه دینی، تمام امور خود را زیر سایه عبودیت خداوند معنادار می‌کند. حتی امور شخصی انسان هم در این نگاه مقدمه‌ای برای عبودیت خداوند محسوب می‌شود. وقتی نیاز‌های عادی و امور شخصی انسان در چنین بستری تعریف می‌شود طبعا تکلیف اقدامات جمعی انسان مانند انتخابات روشن است. هدف نهایی در انتخابات هم تکمیل زنجیره بندگی خداوند و جلب رضایت اوست: «هم آحاد مردم، هم خود نامزدها، هم طرفداران‌شان، کاری کنند که هر حرکت‌شان حسنه‌ای باشد در نزد کرام الکاتبین الهی؛ کاری کنند که اعمال آنها، رفتار آنها، گفتار آنها پیش خدای متعال حسنه محسوب بشود و خدای متعال ثواب برای آن معین بکند.... تلاش کنند، مبارزه کنند، کار کنند، خوب است، اما نیت‌ها را نیت‌های خدایی بکنند.» (۱۳۹۶.۲.۲۷)

این موضوع محدود به نامزد‌ها نیست و طرفداران‌شان هم مشمول آن می‌شوند: «طرفدار‌ها اگر نیت‌شان را خدایی کنند در طرفداری از هرکدام از نامزد‌ها که انتخاب می‌کنند، اگر نیت‌شان را خدایی کنند، خدای متعال به کارشان برکت خواهد داد. حالا یا این است که آن کسی که مورد نظرشان هست موفق خواهد شد و پیروز خواهد شد یا اگر نشود، خدای متعال از آنها راضی است و این کار مبارک خواهد بود برای آنها.» (۱۴۰۰.۳.۶)

پس مقدمه فکری و نظری اخلاق انتخاباتی در نظر داشتن این فرض اصلی است که کنش سیاسی انتخاباتی قرار است مقدمه‌ای برای جلب رضایت خداوند باشد. در کتاب «فتنه تغلب» تذکر رهبر انقلاب خطاب به مسئول یکی از روزنامه‌ها که تیتر غیرمنصفانه‌ای در سال ۸۸ در رسانه‌اش درج شده بود، آمده است: «دقیق حرف بزنید، نیاز نیست که اغراق و حرف‌های دروغ زده شود. این کار‌ها بی‌برکتی می‌آورد.» در منطق اسلامی، عبور از خط قرمز اخلاق، حتی ما را به اهداف دنیایی نیز نزدیک نخواهد کرد.

اهانت، تهمت و تخریب ممنوع!

ماهیت انتخابات یک ماهیت رقابتی است. رقابت بستری است که در آن شرکت‌کنندگان سعی دارند ازسایررقبا پیشی بگیرند. اینجاست که اخلاق گاهی ممکن است مورد خدشه قرار گرفته و منافع ملی را قربانی منافع جناحی کند. اتفاقات سال ۸۸ اوج این وضعیت بود. انتخابات در نظام اسلامی بناست رضایت خداوند را فراهم کند، پس هرآنچه که با مقررات الهی در تناقض باشد مایه زیر سؤال بردن اخلاق انتخاباتی خواهد شد: «نگاه نکنید به آن چیزی که در آمریکا و بعضی کشور‌های اروپایی معمول است که برخورد‌های اهانت‌آمیز آبروی‌شان را برد. ما درگذشته هم هر وقتی که نامزد‌ها در مناظرات تلویزیونی و ... روش اهانت و توهین و تهمت و تخریب طرف مقابل و ترساندن مردم از رقیب رادنبال کردند، کشور به نحوی از انحا ضرر کرد.» (۱۴۰۰.۳.۶)

مرزبندی با دشمن کمرنگ نشود

علاوه بر اخلاق، نامزد‌ها و کنشگران سیاسی حامی آنها باید خط قرمز دیگری را هم رعایت کنند؛ این‌که رقابت‌های سیاسی در انتخابات موجب کمرنگ شدن مرزبندی بادشمن نشود: «انتخابات مال ملت ایران است، مال جمهوری اسلامی است، مال اسلام است؛ مرزهای‌شان را بادشمن مشخص ومتمایز کنند. من بار‌ها به بعضی ازافراد سیاسی که فعالیت‌هایی دارندوگاهی یک مخالف‌خوانی‌هایی می‌کنند، تذکر داده‌ام، نصیحت کرده‌ام؛ مواظب باشید مرز‌های میان شما و دشمن کمرنگ نشود؛ پاک نشود. مرز وقتی کمرنگ شد، احتمال این‌که کسانی از این مرز عبور کنند یا دشمن از این مرز عبور کند و بیاید این طرف یا دوست و خودی غافل شود و برود به دامن دشمن، زیاد خواهد بود. مرز‌ها را روشن کنید.» (۱۳۸۶.۱۰.۱۹)

با مردم صادق باشید

وجه دیگر اخلاق انتخاباتی، برخورد صادقانه با مردم است. نامزد‌ها نباید به گونه‌ای عمل کنند که با شرایط و اقتضائات اجرایی و واقعی کشور متناسب نباشد. این کارمصداق بی‌صداقتی بامردم، فریب دادن ودروغ گفتن به آنهاست: «بعضی از نامزدها، وعده‌هایی به مردم می‌دهند که خودشان هم می‌دانند از دست آنها ساخته نیست؛ شما که نمی‌توانی این وعده را عملی کنی، چرا به مردم وعده می‌دهی؟ چرا مردم را امیدوار می‌کنید به چیزی که می‌دانید نخواهد شد؟ گاهی وعده‌های غیر قانونی می‌دهند! [می‌گویند]فلان عمل را انجام می‌دهیم درحالی‌که می‌دانند آن عمل خلاف قانون است؛ یاخلاف قانون اساسی است، یا خلاف قانون عادی است... با مردم صادقانه باید برخورد کرد؛ همه ملت ما این‌جورهستند که صداقت رااحساس می‌کنند؛ وقتی ما غیرصادقانه برخورد کردیم، ممکن است کسانی یک‌لحظه‌ای به‌اشتباه دچارشوندلکن، بعدحقیقت معلوم خواهدشد؛ بایدصادقانه بامردم رفتار کرد.» (۱۳۹۴.۱۰.۳۰)

و، اما مناظرات...

از سال۸۸ با داغ شدن مناظرات این محور جنجال و حساسیت دوچندانی ایجاد کرد، تا جایی که واکنش رهبر انقلاب را برانگیخت: «در مواردی این مناظره‌ها... جنبه احساساتی و عصبی پیدا می‌کرد؛ جنبه تخریبی غلبه پیدا می‌کرد؛ سیاه‌نمایی وضع موجود به شکل افراطی در این مناظره‌ها دیده شد؛ سیاه‌نمایی دوره‌های گذشته هم در این مناظره‌ها مشاهده شد؛ هر دو بد بود. اتهاماتی مطرح شد که در جایی اثبات نشده است؛ به شایعات تکیه شد، بی‌انصافی‌هایی احیانا دیده شد.» (۱۳۸۸.۰۳.۲۹)

البته این تذکرات محدود به پس از مناظرات نبود و در همان ایام کوران رقابت‌های انتخاباتی ۸۸ هم طرح شده بود. روایت کتاب «فتنه تغلب» در این زمینه خواندنی است: «به گفته یکی از فرزندان رهبر انقلاب، ایشان که قبل از مناظرات احتمال داده بودند آقای احمدی‌نژاد بنا دارد از اشخاصی نام ببرد، به طور مشخص آقای احمدی‌نژاد را از این کار نهی کرده بودند.»

تاثیر درازمدت اجتماعی

درنهایت آن‌که مراعات اخلاق انتخاباتی صرفا یک تاکتیک برای کاهش هیجانات واحساسات نیست. به تعبیر رهبر انقلاب در ارتباط زنده تصویری با نمایندگان مجلس شورای اسلامی در ششم خرداد۱۴۰۰مراعات جوانب اخلاقی درانتخابات، تجسم نوعی از فرهنگ و اخلاق در جامعه اسلامی برای عموم مردم خواهد بود: «چنانچه نامزد‌های انتخابات در مناظرات، مصاحبه‌ها و سؤال و جواب‌هایی که می‌شود، اخلاق اسلامی را رعایت کنند، این سرریزمی‌شوددرجامعه، آحاد مردم ملاحظات اخلاقی رایادمی‌گیرندورعایت می‌کنند. این سرمشقی برای آنها خواهد شد.» ازاین منظر رعایت ملاحظات اخلاق انتخاباتی نه صرفا یک امر سیاسی بلکه الگو ونمونه‌ای از ساحت اخلاقی و دینی است که به ساحت فرهنگ عمومی سرریز شده و نقش عمده‌ای در اخلاقیات فردی و جمعی خواهدداشت.