یکی از اتفاقات مهم در تاریخ معاصر کشور که در تقویم ملی هم تعطیل است، قیام پانزده خرداد است که در سال ۱۳۴۲ به وقوع پیوست. برخلاف تمام اتفاقات تاریخی مشابه، در این روز تعداد عکاسان حاضر در وقایع از تعداد انگشتان یک دست کمتر بوده است.
به گزارش جماران، در روز پانزدهم خردادماه سال ۱۳۴۲ بود که مردم در یک حرکت اعتراضی به خیابان‌ها آمدند تا با راهنمایی امام خمینی (ره) که رهبر جریان انقلاب محسوب می‌شد، اعتراض کنند. این اعتراض‌ها در تهران، قم، ورامین و برخی دیگر از شهر‌ها به خشونت کشیده شد و منجر به کشته و زخمی شدن تعدادای از معترضان شد.
ماجرای یک گروگان‌گیری تاریخی
دو روز پیش از قیام، یعنی در روز سیزدهم خردادماه امام خمینی راس ساعت ۱۸:۳۰ مصادف با عاشورای ۱۳۸۳ هجری قمری در مدرسه فیضیه قم روی منبر رفت و پس از روضه‌خوانی روز عاشورا برای امام حسین (علیه السلام) به ایراد سخنرانی پرداخت. او طی این صحبت‌های بی پرده‌اش، محمدرضا شاه را به صورت صریح مورد انتقاد قرار داد. ایشان همچنین در همان مقطع به هم پیمانی شاه با دولت اسرائیل اشاره کرده بود. در نهایت اینکه سخنرانی تاریخی رهبر انقلاب اسلامی دارای بخش‌هایی جدی بود که شاه و حکومت را هدف قرار داده بود.
این اتفاق آنقدر اهمیت داشت که به آماده باش نیرو‌های ارتش و ژاندارمری منجر شد و دو روز بعد بازداشت امام (ره) را در پی داشت.
ساعت ۳ بامداد ۱۵ خرداد، مأموران (شامل تعدادی کماندو و چترباز!) در تاریکی شب و پس از محاصره خانه امام خمینی (ره) به درون خانه می‌ریزند و ایشان را دستگیر می‌کنند. آن‌ها همان شب رهبر انقلاب را به باشگاه افسران می‌برند و غروب فردای همان روز ایشان را با انتقال به تهران، راهی زندان قصر می‌کنند.
اینکه ایشان طی سخنرانی خود، حکومت را به حکومت یزید تشبیه کرده بود که خشم شاه را در پی داشت. البته امام خمینی (ره) در آن روز به اتفاق دو روحانی دیگر با نام‌های سیدحسن قمی و بهاء‌الدین محلاتی بازداشت شده بود. پس از این اتفاق است که مردم به خیابان‌ها آمدند. در کمترین زمان ممکن بازار تعطیل شد و بازاریان هم به اعتراضات پیوستند. این تعطیلی و اعتصاب بازاریان دو هفته به طول انجامید که در نوع زمانی طولانی محسوب می‌شود.
در ادامه پس از حضور ماموران درگیری شکل می‌گیرد و کار به تیراندازی می‌کشد. این تظاهرات که با همراهی بازاریان مواجه شد، تا دور روز دیگر ادامه یافت و هر چه گذشت بر تعداد کشته‌ها و زخمی‌ها اضافه شد. بر اساس آمار ارائه شده، تعداد کشته‌ها طی روز‌های تظاهرات هشتاد و شش نفر و تعداد زخمی‌ها ۱۹۳ نفر بوده است. البته در همان مقطع رسانه‌های خارجی، من جمله روزنامه الاهرام مصر تعداد شهدا را صد‌ها تن اعلام کرده بود. واقعیت این است که تعداد کشته شدگان در روز پانزدهم خردادماه سال چهل و دو بیش از آن چیزی است که در آن مقطع اعلام شده است.
در این روز‌ها مردم مکان‌های عمومی و دولتی را تسخیر کردند. کاخ مرمر، اداره رادیو، اداره تسلیحات ارتش برخی از این اماکن بودند.
واقعه‌ای بزرگ بی حضور عکاسان
اما آنچه باعث ماندگاری واقعه پانزده خرداد شده وجود عکس‌های محدودی است که توسط عکاسان و مستندنگاران آن دوران با کمترین امکانات ثبت و ضبط شده و حال مدارک تاریخی محسوب می‌شوند. شاید اگر همان چند نفر عکاس گمنام هم نبودند حال جزییات ماجرا در هزارتوی تاریخ مدفون شده بود.
چرا تعداد عکس‌های واقعه پانزده خرداد کم است؟
موضوع این است که در آن مقطع عکاسی هنوز آنطور که باید دارای امکانات نبوده است. دوربین در آن دوران ابزاری بوده که هر کسی آن را نداشته است. علاوه بر اینکه چاپ آثار نیز برخلاف امروز روندی طولانی داشته و درنهایت در آن روز تعدادی از افراد گمنام که عکاس حرفه‌ای هم نبوده‌اند به خیابان‌ها رفته‌اند.
در این میان تعداد زیادی از عکس‌های باقیمانده شناسنامه‌ای ندارند و مشخص نیست توسط کدام عکاسان ثبت شده‌اند. تنها برخی از عکس‌ها هستند که هویت مشخصی دارند و نام عکاسشان مشخص است که تعداد آن‌ها کمتر از انگشتان دو دست است!
در چهل و هشتمین سالروز قیام پانزده خرداد بود که مرکز اسناد انقلاب اسلامی در پایگاه اینترنتی خود تصاویری از این قیام تاریخی را منتشر کرد که تا به حال کمتر دیده شده بودند. متاسفانه نام عکاسان این آثار معدود مشخص نیست.
سیدجواد تهامی نیز یکی از همین افراد است که علاقه شخصی او را در روز پانزدهم خردادماه به خیابان‌ها کشانده است. البته آثار او چهل و دو سال بعد یعنی در سال هشتاد و چهار توسط فرزندش در قالب کتاب منتشر شده است.
این مجموعه «گذری بر طهران» نام دارد و تعدادی از عکس‌های آن مربوط به قیام پانزدهم خردادماه است. سیدجواد تهامی در آن روز پرالتهاب حومه مجلس شورای اسلامی بوده و از این منطقه عکاسی کرده است.
یکی از عکس‌های سیزدهم خردادماه؛ یعنی همان روز سخنرانی در مدرسه فیضیه قم
سخنرانی امام خمینی در مدرسه علمیه فیضیه قم در روز سیزدهم خرداد، دو روزمانده به قیام
این عکس در کنار مجموعه آثار مربوط به سخنرانی در مدرسه فیضیه قرار داده شده با این توضیح که مشخص نیست عکاس چه کسی است/ به نظر می‌رسد در آن ایام افراد انقلابی دست به دوربین شده‌اند
تصویری از راهپیمایی قیام پانزدهم خردادماه سال ۱۳۴۲
عکسی دیگر از مجموعه مهجور قیام پانزدهم خردادماه/ البته شاید این اثر مربوط به آزادی رهبر انقلاب اسلامی امام خمینی (ره) یک سال پس از دستگیری مدرسه فیضیه باشد
این عکس توسط سیدجواد تهامی در روز قیام پانزده خرداد توسط دوربین شخصی او ثبت شده است.
نظر شما