شفقنا- عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: امام خمینی (ره) قدم های بزرگی در زمینه «جایگاه مصلحت» برداشت و در فقه خود جایی که باید از نهاد مصلحت استفاده کرد.

به گزارش شفقنا، بزرگداشت سی و پنجمین سالگرد ارتحال امام خمینی از طرف موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) و مدیریت حوزه های علمیه در سالن اجتماعات مدرسه فیضیه قم برگزار شد.

در سومین نشست که شامگاه شنبه برگزار شد، آیت الله ابوالقاسم علیدوست، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به موضوع «جایگاه مصلحت در فقه از منظر امام خمینی»  پرداخت.

وی ابتدا به تعریف مفهوم «جایگاه» پرداخت و گفت: «جایگاه» به معنای موقعیت یک قاعده است. وقتی می گوئیم «جایگاه مصلحت در فقه» به این معناست که آیا مصلحت در فقه می تواند به عنوان یک قاعده باشد یا خیر. آیا مصلحت، عدالت، دفع مفسده در فقه شیعه می تواند یک قاعده باشد به گونه ای که فقیه به این قاعده مراجعه کند و حکم موارد خرد را بیان کند.

وی افزود: در معنای دوم، «جایگاه» ابزاری در خدمت نصوص دینی است. برخی نهادها قاعده نیست ولی ابزار تفسیر است. آیا عرف در فقه شیعه یک قاعده است یا عرف و فهم مردم و سیره عقلا ابزاری برای تفسیر نصوص دینی است؟ شکی نیست که همه قبول دارید «عرف» قاعده نیست اما ابزاری برای تفسیر آیات و روایات است. و لذا «عرف» به عنوان قاعده جایگاه ندارد اما به عنوان ابزار تفسیر در تراث شیعی ما جایگاه دارد.

رئیس انجمن علمی فقه و حقوق حوزه های علمیه ادامه داد: «جایگاه» گاهی پارادایم و دیدگاه یا گفتمان است و فقیه با توجه به این دیدگاه باید دین را بفهمد و استنباط کند.

وی گفت: اگر کارآیی سندی مصلحت را قبول نکنیم ولی کارآیی ابزاری به عنوان پارادایم یا لباس سرتاسری را قبول می کنیم.

وی در ادامه به مفهوم شناسی واژه «مصلحت» پرداخت و اظهار داشت: «مصلحت» به معنای مصلحت شرعی است بنابراین منفعت دنیوی محض، منفعت یا مصالحی که جایگاهی در تراث دینی ما ندارد، «مصلحت» مورد نظر ما نیست بلکه مصلحت شرعی برخاسته از قرآن، روایات و نصوص دینی و عقل قطعی مسلم است.

وی به مفهوم شناسی «فقه» اشاره کرد و گفت: فقه گاهی اوقات به معنای دانش فقه و عملیات استنباط است اما منظور بزرگانی که این موضوع را بیان کردند، شریعت است. فقه و شریعت یک مفهوم نیست بلکه ممکن است نهادی در فقه مورد بررسی قرار گیرد و یک نهادی در شریعت مورد بررسی قرار گیرد.

وی سپس به تبیین «جایگاه مصلحت در فقه» پرداخت و اظهار داشت: برخی از فقهای مسلمان و منسوب به اسلام برای مصلحت هیچ جایگاهی قائل نیستند و معتقدند احکام تابع مصالح و مفاسد نیست. اینها وقتی مصلحت را انکار می کنند، عدالت را هم انکار می کنند. اشاعره در زمره این دسته افراد هستند.

وی ادامه داد: اگر ما پذیرفتیم که احکام با شرایطی دارای مصالح و مفاسد است، این سئوال مطرح می شود که جایگاه مصلحت در فقه کجاست؟ اندیشه بزرگان ما قبل از شیخ انصاری روی محوریت مصلحت بوده است که نمونه بارز آن در احکام حکومی است جایی که فقیه مصلحت اندیشی می کند.

وی گفت: طیف وسیعی از اندیشمندان شیعه می گویند ما احکام را تابع مصالح و مفاسد می دانیم اما اگر جایی خود شارع تصریح کرده درست است ولی اگر جایی شارع تصریح نکرده، عقل ما به ملاکات احکام نمی رسد.

آقای علیدوست اظهار داشت: یکی از فقهایی که در این زمینه (جایگاه مصلحت در فقه) راه زیادی را رفته است، امام خمینی (ره) است. ایشان قدم های بزرگی برداشت و در فقه خود جایی که باید از نهاد مصلحت استفاده کرد.

وی گفت: بحث از مصلحت یک ضرورت خطرناک است یعنی اگر رها شود به جاهای خطرناک منتهی می شود. به این معناکه اگر فقیه آن را به کار بگیرد، ضرورت است اما اگر «مصلحت» رها شود سر از مصالح مرسله در می آورد. مرحوم امام بحث مصلحت را چه در بعد نظر و چه در بعد عمل پیش برد اما این نگاه رشد نکرد. آینده روشنی ما نمی بینیم یعنی گاهی فضاها دست کسانی است که برای این کارها مناسب نیستند، مکاسب، رسائل و کفایه را خوب می گویند اما برای این کارها مناسب نیستند.