در روزهای منتهی به نمایشگاه کتاب، قیمت کاغذ موجود در بازار به بندی حدود یک میلیون و دویست هزار تومان بود و در ماه‌های قبل این قیمت به یک میلیون و 66 هزار تومان هم رسیده بود و این درحالی است که هر بند کاغذ ایرانی بین 600 تا 900هزار تومان قیمت دارد و اگر بحث جایگزینی کاغذ تولید داخل با کاغذ خارجی با همین شتابی که دولت سیزدهم در سال‌های اخیر داشته پیگیری شود؛ می‌توان به کاهش چشمگیر قیمت کتاب هم امید داشت.
رشد 16 برابری در 3 سال
کاغذ به‌عنوان یک کالای استراتژیک طی سال‌های اخیر شاهد جهش قیمتی شدیدی بوده است، ضمن این‌که بخش بزرگی از کاغذ مصرفی کشور وارداتی است و دولت برای این‌که این کالا را از تکانه‌های ناشی از افزایش قیمت ارز، رها کند و صنعت نشر کشور را از نگرانی همیشگی درخصوص این کالای راهبردی برهاند، عزم خود را بر افزایش ظرفیت تولید کاغذ ایرانی قرار داده است.در سال ۹۹ فقط 5000 تن کاغذ در کشور تولید می‌شد ولی این میزان در پایان سال ۱۴۰۰ به ۱۲ هزار تن و در سال ۱۴۰۱ نیز به ۴۴ هزار تن رسید و گفته می‌شود این میزان در سال گذشته به حدود 80 هزار تن رسیده است. البته این میزان تا رسیدن به نیاز حداقل 200 هزار تنی کشور به کاغذ فاصله زیادی دارد و در حال حاضر تنها شامل کاغذ تحریر می‌شود اما دیدگاهی وجود دارد که معتقد است به‌جای تأکید صرف بر تناژ تولید، باید به ارتقای کیفی تولید و ایجاد زمینه تولید کاغذهای با گرماژ بالا مانند کاغذ گلاسه و مقوا هم توجه کرد. به همین دلیل واقعیت این است که صحبت کردن از خودکفایی در تولید کاغذ هنوز زودهنگام است اما دولت اقدامات خوبی در این زمینه کرده است ازجمله توجه به فراگیرتر شدن تولید کاغذ سنگی و کمک به ساخت یا افزایش ظرفیت تولید کارخانه‌های کاغذ ازجمله کارخانه کاغذ شیراز و چوب و کاغذ مازندران.
10 درصد کتاب‌های نمایشگاه با کاغذ ایرانی
با تغییر رویکرد دولت در زمینه کاغذ و توجه به افزایش ظرفیت تولید و رساندن کارخانه‌ها به ظرفیت قابل‌دسترسی خود، بخش قابل‌توجهی از نیاز بازار کتاب از طریق کاغذ ایرانی تأمین می‌شود. براساس اعلام علی رمضانی، مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب، 10درصد کتاب‌های منتشر شده درسال گذشته که در نمایشگاه امسال عرضه شدند با کاغذ ایرانی تولید شده بودند. البته در سیوپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، غرفه‌ای به نام«کاغذ تحریر ایرانی» برپاشده بود که نمونه محصولات و کاغذهای ایرانی شامل کاغذ چاپ و تحریر ۷۰ گرمی، کاغذ چاپ و تحریر۱۱۰گرمی و کاغذ روزنامه 48.8گرمی را به همراه کتاب‌های منتشر شده با این محصولات در معرض نمایش قرار داده بود. آنچه در این غرفه قابل توجه بود، استقبال بیشتر ناشران دولتی از این نوع محصولات بود. یکی از مهم‌ترین ناشرانی که بیش از80درصد محصولات خود را با کاغذ ایرانی تولید می‌کند، سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی(سمت) است که یکی از ناشران مرجع در انتشار کتاب‌های دانشگاهی است.
ابراهیم رضایی، معاون اجرایی سازمان سمت، با اشاره به این‌که این ناشر در برابر خودداری چاپخانه‌ها از قبول کاغذ ایرانی، مقاومت کرده است، گفت: این نهاد دیگر خرید کاغذ خارجی را دنبال نکرد و کاغذ ایرانی را جایگزین کاغذ خارجی کرد. با این کار، وضعیت چاپ کتب دانشگاهی نسبت به اوایل سال ۱۴۰۱ بسیار بهتر شده است و دانشجویان قدرت خرید بیشتری پیدا کرده‌اند.
وی با تأکید بر این‌که کیفیت کاغذ ایرانی در چاپ کتب دانشگاهی خوب است، تأکید می‌کند: به‌طور قطع دادن کاغذ ایرانی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌به سازمان سمت باعث کاهش قیمت ۴۰ درصدی کتب دانشگاهی شده است.به نظر می‌رسد اگر دیگر ناشران به خصوص ناشران خصوصی نیز درخصوص کیفیت کاغذ داخلی به خصوص تأثیر چشمگیر کاغذ داخلی بر قیمت تمام شده کتاب، مجاب شوند و دولت سیاست روشنی برای توزیع عادلانه تسهیلات برای خرید کاغذ ایرانی و حمایت از این انتخاب را تدوین و اجرا کند، می‌توان امید داشت که در سال آینده بیش از یک سوم بازار نشر از کتاب‌های با کاغذ ایرانی استفاده کنند و این میزان در سال‌های بعد به سمت خودکفایی کامل پیش برود.
توجه به کیفیت در کنار کمیت
توجه دولت سیزدهم به موضوع کاغذ ایرانی در جریان بازدید رهبر انقلاب از نمایشگاه کتاب سال گذشته مورد تأکید و تأیید ایشان قرار گرفت و رهبر انقلاب تولید «کاغذ داخلی مرغوب» را سیاستی برای کاهش نگرانی‌ها درباره قیمت کاغذو به تبع آن کتاب دانستند.این تأکید به‌خصوص با انتقاد برخی فعالان صنعت نشر که از کیفیت، رنگ و قطع کاغذهای تولید داخل انتقاد می‌کردند، نشان می‌دهد در کنار کمیت تولید باید همزمان به کیفیت نیز توجه کرد. امید نیک‌‌نژاد، مدیرعامل کارخانه چوب و کاغذ مازندران در گفتوگو با جام‌جم با تأیید برخی مشکلات کاغذ داخلی گفت: کاغذهایی با درجه روشنی بالاتر و گلاسه برای چاپ کتاب‌های عکس‌محور بچه‌ها نیاز می‌شود و ما اصلا مدعی این نیستیم که بتوانیم این کاغذها را تولید کنیم. می‌توانیم کل نیاز کاغذ تحریر و آموزش و پرورش کشور را با همین کاغذ تأمین کنیم اما بعضی کاغذها به طور طبیعی باید به شکل تکنولوژی شیمیایی برای استفاده قشر خاص تولید شوند. در همین کاغذ ما نیز گاهی مشکلاتی دیده می‌شود و بعضی گله‌مند بودند که پرز می‌دهد و لبه آن هنگام چاپ باد می‌کند اما بسیاری از مشکلات برطرف شده است.یکی ازمشکلات مهم کارخانه‌های تولید کاغذ در ایران که برخی از سابقه‌ای حدود شصت ساله دارند، به روزرسانی نشدن فناوری‌هاست به گونه‌ای که این کارخانه‌ها توان تولید کاغذ با گرماژ بالا را ندارند. ضمن این‌که بسیاری از چاپخانه‌های کشور، به کار با کاغذ خارجی عادت کرده‌اند و در این زمینه مقاومت‌هایی وجود دارد چرا که معقتدند پرز موجود در کاغذ ایرانی به دستگاه‌های چاپ آسیب وارد می‌کند. این امر وقتی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که به یاد داشته باشیم به دلیل تحریم، امکان نوسازی و تجهیز دوباره بسیاری از ماشین‌های چاپ درداخل کشور وجود ندارد.دولت سیزدهم از همان روزهای نخست سعی کرد در زمینه تولید کاغذ سرمایه گذاری کند و انتشار کتاب‌های درسی با کاغذهای داخلی، اقدامی در جهت کاهش فشار بر روی نیاز صنعت نشر به کاغذ خارجی بود. دولت حتی پیشاپیش وعده داد که سعی خواهد کرد کشور را به خودکفایی در زمینه کاغذ برساند.ایجاد این ظرفیت و نیاز در بازار باعث شده است کارخانه‌های داخلی نیز به سمت اصلاح و بهبود کیفیت محصولات خود و راه اندازی دستگاه‌های شیتر برای رفع مشکل رطوبت کاغذ پیش رفته‌اند که همین امر هم باعث افزایش تمایل ناشران داخلی به استفاده از کاغذ ایرانی خواهد شد اما هنوز تا رسیدن به آن نقطه راه درازی در پیش است.
مردم کمتر خریدند، بیشتر پول دادند
اما در نمایشگاه امسال که با ثبت رکورد فروش ۵۹۲ میلیارد تومانی به کار خود پایان داد، مردم در بخش حضوری ۳۶۰ میلیارد تومان و در بخش مجازی۲۳۲ میلیارد تومان کتاب خریدند. این آمار در هر سه مورد نسبت به سال گذشته رشد نشان می‌دهد. در نمایشگاه امسال شاهد عرضه ۷۰ هزار عنوان کتاب چاپ نخست بودیم که آمار قابل‌توجهی است. همچنین امسال در کنار ناشران، کتابفروشی‌ها هم در بخش مجازی نمایشگاه فرصت حضور داشتند که بر این اساس ۳۰۱ کتابفروشی از مجموع ۳۶۰ کتابفروش متقاضی مشارکت توانستند امکان مشارکت را پیدا کنند که ۷۸ مورد از استان تهران و ۲۲۳ مورد از سایر استان‌ها بودند. استقبال بیشتر کتابفروشان استان‌ها دیگر برای حضور در نمایشگاه، نشان می‌دهد فرصت خوبی برای اجرای عدالت فرهنگی و بهره‌مندی کتابفروشان و مخاطبان مناطق مختلف کشور از این رویداد فرهنگی ایجاد شده است.ضمن این‌که براساس نظرسنجی‌های انجام‌شده، شرکت‌کنندگان دردوبخش حضوری ومجازی به نحوه برگزاری نمایشگاه، نمره ۷۵ از۱۰۰داده‌اند که نشان‌دهنده موفقیت برگزارکنندگان نمایشگاه در جلب رضایت نسبی مردم است. باید درباره آمار ارائه‌شده از رشد فروش نمایشگاه امسال، نکته‌ای را هم اضافه کرد؛ این که گرانی محسوس کتاب ردپای خود را در رفتار خریداران نشان داده است. اگر به آمار نمایشگاه امسال و نمایشگاه سال گذشته که به صورت اینفوگرافیک در کنار همین مطلب، به آن پرداخته‌ایم دقت کنید، سال گذشته به صورت دقیق سه میلیون و667 هزار و135نسخه کتاب در نمایشگاه در دو بخش حضوری و مجازی به فروش رفته است. این درحالی است که در نمایشگاه امسال این میزان به سه میلیون و479هزارنسخه رسیده است.این امرنشان‌دهنده افت5درصدی نسخه‌های کتاب به‌فروش‌رفته در نمایشگاه امسال است. این درحالی است که همزمان شاهد رشد 47درصدی فروش ریالی نمایشگاه هستیم. به عبارت دیگر با اذعان و احترام به حضور و مشارکت چشمگیر مردم در نمایشگاه، باید به این نکته هم توجه کرد که آنها نسبت به سال گذشته پول بیشتری برای کتاب خرج کردند اما کتاب‌های کمتری خریدند. این مسأله نشان‌دهنده این است که با وجود همه تلاش‌های دولت و اختصاص یارانه برای کتاب و نیز تلاش در جهت مهار قیمت کاغذ، همچنان کتاب گران و گران‌تر می‌شود و نباید تنها به اعداد فروش دل خوش کرد. ضمن این‌که تفاوت اندک میزان نسخه‌های خریداری‌شده نسبت به سال گذشته، نشان می‌دهد مردم همچنان با همه مشکلات ناشی از گرانی کتاب، تلاش کرده‌اند این کالای مهم فرهنگی را از سبد خانوار حذف نکنند ولی مشخص نیست درصورت ادامه روند موجود، همچنان بتوان به سرپا ماندن صنعت نشر و توانایی مردم برای خرید کتاب، در صورت ادامه روند چشمگیر گران شدن کتاب در سال آینده امیدوار بود. چنان که گفتیم، یکی از عوامل مؤثر در گران شدن کتاب،به جز تجهیزات چاپ وبسته‌بندی، کاغذ است که سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی برای رشد همزمان کیفیت و کمیت کاغذ تولید داخل، می‌تواند نتیجه ملموسی درکاهش فشار افزایش قیمت کتاب بر کتابخوانان داشته باشد.
همایشی برای تبلیغ فرهنگ ژاپن و کره
یک آمار قابل توجه دیگر درباره نمایشگاه این است که براساس مبلغ فروش، سه ناشر پرفروش در بخش حضوری، همگی از ناشران کودک و نوجوان هستند. این نشان می‌دهد که مردم برای تأمین خوراک فرهنگی خود و خانواده‌های‌شان همچنان کتاب را به عنوان یک منبع اصلی و مورد نیاز می‌نگرند و ناشران کودک و نوجوان، فرصت بزرگی برای صنعت نشر کشور برای سرپا ماندن و حفظ گردش مالی است اما این که مردم برای خرید کتاب کودک و نوجوان، وقت و هزینه می‌کنند، به این معنا نیست که آنچه در بازار کتاب به عنوان کالای فرهنگی در اختیار آنها قرار داده می‌شود با نیازهای فرهنگی و فکری کودکان و نوجوانان ایرانی همخوان و همراستاست. واقعیت این است که بخش قابل‌توجهی از نمایشگاه امسال در سالن‌های کودک و نوجوان، گردهمایی بزرگ و پرخرجی برای تبلیغ فرهنگ ژاپن و کره و فروش انبوه یامگاهایی بود که برخی ناشران تنها زحمت ترجمه‌ای ابتدایی برای آنها را کشیده بودند. در برخی غرفه‌های کودک و نوجوان، خط و زبان ژاپنی حتی شاید بیشتر از خط و زبان فارسی دیده می‌شد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمینه حفظ زبان و فرهنگ ایرانی و فارسی، وظیفه قانونی دارد و با تأکید سال گذشته رهبر انقلاب در زمینه تبلیغ و ترویج و انتشار آثار تألیفی در حوزه کودک و نوجوان و برنامه‌ریزی برای کاهش تسلط کتاب‌های ترجمه‌ای در این حوزه، این وظیفه سنگین‌تر هم شده است. در عمل آنچه دیده می‌شود این است که وزارت ارشاد برای اجرای این سیاست‌ها و وظایف، کار چندانی نمی‌کند وهرناشری باهر تعداد کتاب ترجمه حتی کتاب‌های ضعیف و بازاری می‌تواند، در نمایشگاه حضور پیدا و جیبش را پرکند. به نظر می‌رسد زمان آن رسیده است که وزارت ارشاد دراین زمینه شیوه‌نامه‌ای برای رتبه‌بندی کیفی ناشران کودک و نوجوان با مشورت از دست‌اندرکاران این حوزه، تهیه کند وبراین اساس به ناشرانی که با شرافت، تعهد و دلسوزی در حوزه کودک و نوجوان فعالیت می‌کنند، امتیازاتی بدهد تا در رقابت میان ناشران واقعی و کتاب‌ساز، دست بالا با ناشرانی باشد که کتاب‌های تألیفی یا ترجمه با کیفیت خوب و مروج ارزش‌های انسانی و اخلاقی را منتشر می‌کنند. یکی از این امتیازات می‌تواند در توزیع و بهره‌مندی از کاغذ دولتی باشد که با نرخ بسیار چشمگیری نسبت به کاغذ رایج در بازار بین ناشران توزیع می‌شود.
ضرورت توجه به نشر دیجیتال
یکی دیگر از گروه‌های ناشرانی که هرسال در نمایشگاه حضور دارند و باید برای حضور جدی، مفید و مؤثرآنها در نمایشگاه برنامه‌ریزی انجام شود، ناشران دیجیتال هستند که همیشه از نحوه تعامل وزارت ارشاد با خود گله‌مندند. امسال هم ناشران این بخش در رواق شرقی مصلای امام خمینی(ره) و در فضایی بالغ بر 1200 متر جانمایی شده بودند اما نبود اطلاع‌رسانی مناسب و قرارگرفتن آنها در حاشیه، باعث شد این بخش مانند سال‌های دیگر، نتواند گره‌گشایی چندانی از فعالان در بخش نشر دیجیتال داشته باشد. درخواست بسترهای نشر کتاب دیجیتال این بود که در شبستان اصلی در کنار ناشران عمومی‌حضور داشته باشند و چون این درخواست مورد قبول واقع نشد، آنها در نمایشگاه غایب بودند و غیبت آنها به معنی نبود بخش قابل توجهی از فعالان حوزه توزیع و نشر کتاب در مهم‌ترین رویداد کتابی سال بود. به نظر می‌رسد این خواسته، با توجه به تمرکز توجهات و حضور مهمان‌های متنوع در شبستان، چندان زیاده‌خواهانه نیست چرا که همه ناشران و فعالان کتاب و کتابخوانی دوست دارند از تمرکز رسانه‌ای بر نمایشگاه کتاب منتفع شوند و نباید این فرصت تنها در اختیار ناشران عمومی باشد. ضمن این‌که وزارت ارشاد خود باید در ایجاد نزدیکی و همکاری میان ناشران عمومی و دیجیتال پیشقدم باشد و زمینه‌های این همکاری را که به نفع صنعت نشر کشور است، فراهم کند.در بخش دیجیتال نمایشگاه کتاب امسال بیش از 1000 محصول عرضه شده بود که از این تعداد تقریبا یک‌سوم محصولات، جدید بود و در صورت اطلاع‌رسانی درست می‌توانست بر رونق نمایشگاه بیفزاید؛ به خصوص این‌که ناشران دیجیتال امسال، تولیدات قابل توجهی در حوزه‌های آموزشی و کودک و نوجوان به نمایشگاه آورده بودند. شاید اگر ناشران این بخش، در کنار ناشران آموزشی یا کودک و نوجوان، جانمایی می‌شدند، هم برای آنان و هم برای مخاطبان امکان دسترسی به این تولیدات بیشتر و بهتر بود.با توجه به گرانی روزافزون کاغذ و اقلام چاپی و مشکلات زیست‌محیطی ناشی از نشر کتاب به شکل کنونی، سیاست کشور باید به سمت تبلیغ و گسترش کتاب دیجیتال برود و هرچقدر در این زمینه سرمایه‌گذاری شود، بهتر است. اگرچه مرکز توسعه و فرهنگ و هنر وزارت ارشاد در سیاست‌گذاری‌های جدید وزارتخانه، حمایت‌هایی از این دسته از ناشران در قالب تسهیلات کم‌بهره اندیشیده است که گویا به‌زودی پرداخت آنها آغاز خواهد شد اما به نظر می‌رسد حمایت از این گروه از ناشران نیازمند بسته حمایتی جدی‌تری باشد، چرا که برای مثال مهم‌ترین و فوری‌ترین مشکلی که در کار این گروه از ناشران وجود دارد و باعث اختلال در عملکرد آنها شده، مشکل سرعت و کیفیت اینترنت است و تا زمانی که حمایت‌های وزارت ارشاد همه‌جانبه نباشد و تنها به اعطای وام محدود شود، مشکلات این حوزه ادامه خواهد داشت.
سندی مهم برای کتابخوانی
یکی از رویدادهایی که در جریان برگزاری نمایشگاه اتفاق افتاد و در گرماگرم اخبار مربوط به نمایشگاه، مورد توجه زیادی قرار نگرفت اما دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای در سیاست‌گذاری کتاب و نشر در کشور است، ابلاغ سند ملی «ترویج مطالعه مفید» مصوب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی توسط رئیس‌جمهور شهید به دستگاه‌های ۲۳ گانه مسئول است. این سند به منظور دسترسی آسان و ارزان شهروندان به مواد خواندنی مناسب و توسعه مهارت‌های خواندن و رفع موانع عمومی‌سازی فرهنگ مطالعه تهیه و ابلاغ شده است. براساس ماده (۱) این سند، مفاهیمی چون خواندن، خواننده کتاب، مواد خواندنی، خواندن مفید و ترویج تعریف شده و در ماده (۲) سند برای آن چشم‌اندازی در نظر گرفته شده که همانا ترویج خواندن آگاهانه و مفید به‌عنوان زیربنای تفکر انتقادی و خلاق است که جامعه ایرانی ــ اسلامی طی آن علاوه بر افزایش سواد اطلاعات عمومی، تخصصی و اختصاصی در چارچوب سبک زندگی ایرانی ــ اسلامی در بهبود زیست فرهنگی اجتماعی و سیاسی خود مشارکت فعال و پویا و مؤثر داشته باشد و در ماده (۳) اهداف تعیین‌شده شرح داده شده‌است. براساس دیگر مواد این سند باید کارگروهی دائمی برای پیگیری ویژه مأموریت‌های مندرج در سند برای نظارت و ارزیابی مستمر عملکرد دستگاه‌های متولی ترویج مطالعه مفید با حضور معاونان یا نمایندگان تام‌الاختیار وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های حاکمیتی شود که ریاست کارگروه نظارت و ارزیابی با وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خواهد بود و دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور جانشین اوست و دبیرخانه دائمی کارگروه هم در همین نهاد مستقر خواهد بود. دبیر کارگروه نیز که توسط جانشین رئیس کارگروه تعیین می‌شود، مسئولیت پیگیری و اجرای مصوبات کارگروه را بر عهده دارد. همچنین معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری و وزارت علوم و تحقیقات و فناوری مکلف به الگوبرداری و بومی‌سازی فناوری‌های نوین سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در حوزه خواندن در قالب حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این حوزه هستند.ازجمله تکالیفی که این سند برعهده وزارت ارشاد و سایر دستگاه‌ها و نهادهای دولتی و عمومی فعال در حوزه نشر گذاشته، می‌توان به تولید مواد خواندنی مناسب، ساماندهی بازار نشر به‌منظور غلبه آثار تألیفی مناسب بر آثار ترجمه‌ای، نظارت نظام‌مند بر ترجمه آثار زبان‌های دیگر به زبان فارسی، تولید و توسعه مواد خواندنی برای گروه‌های سنی خردسال کودک و نوجوان، گسترش طرح اقتباس از آثار ادبی، ترویج خواندن در آثار سینمایی کشور، ترویج شخصیت‌های ایرانی ــ اسلامی مبتنی بر فرهنگ مکتوب و افزایش محسوس کتابخوانی برای گروه سنی کودک و نوجوان، تأمین سالانه یک میلیون نسخه کتاب کاغذی با اولویت گروه سنی کودک و نوجوان برای کتابخانه‌های عمومی کشور و رفع موانع زیرساختی، حقوقی و مالی برای گسترش و حمایت از بازار کتاب دیجیتال است.همچنین شهرداری‌های کشور، پیام‌رسان‌های داخلی، نشریات کثیرالانتشار یا محلی و خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری که از بودجه عمومی استفاده می‌کنند نیز مکلف هستند در ترویج و تبلیغ کتاب و کتابخوانی فعال شوند.تمامی ارائه‌کنندگان محتوای فراگیر فضای مجازی که با نمایش مواد خواندنی مختلف به ترویج خواندن می‌پردازند، از معافیت‌های قانونی بهره‌مند خواهند شد.همچنین وزارت راه و شهرسازی مکلف است مبتنی بر اولویت‌های آمایشی ضمن در نظر گرفتن اماکن ترویج خواندن، در سیاست‌ها و ضوابط شهرسازی و توسعه فضاهای شهری و شهرنشینی در فرودگاه‌ها، ایستگاه‌های راه‌آهن و پایانه‌های مسافربری، فضاهایی را به ترویج خواندن اختصاص دهد. نکته امیدوارکننده‌ای در این سند وجود دارد که مطالبه همیشگی فعالان حوزه کتاب بوده است و آن، الزام وزارت آموزش‌وپرورش به گنجاندن «زنگ خواندن» در برنامه درسی دانش‌آموزان مقطع تحصیلی ابتدایی به‌منظور ارائه آموزش مهارت‌های خواندن است. این وزارتخانه بر همین اساس ملزم شده است سالانه و براساس برنامه‌ای مدون به پایش دانش‌آموزان مدارس در همه مقاطع تحصیلی برای شناسایی انواع اختلالات خواندن بپردازد و برای بهبود وضعیت دانش‌آموزان مبتلا به اختلال خواندن، اقدام لازم را به‌عمل‌آورد.ضمن این‌که توجه به مفهوم «مطالعات خواندن» در برنامه‌ریزی‌های درسی وزارت علوم و هدایت پژوهش‌های کاربردی و نظری کشور به سمت موضوع خواندن و همه تقسیمات مختلف آن مانند «خواندن دیجیتال» از بندهای جالب این سند است. اجرایی‌شدن بندهای این سند خوب که یکی از اقدامات درخشان شورای عالی انقلاب فرهنگی در زمان ریاست شهید رئیسی خواهد بود، از این پس مطالبه جدی و پیگیر فعالان عرصه کتاب و کتابخوانی و رسانه‌ها خواهد بود.
آخرین توصیه‌های شهید خدمت برای کاغذ ایرانی
یکی از ویژگی‌های نمایشگاه امسال، این بود که ناشران، مخاطبان و دوستداران کتاب، بدون آن‌که بدانند آخرین دیدار خود را با رئیس‌جمهور و وزیر خارجه، به‌عنوان دو چهره دوستدار کتاب و فرهنگ، داشتند و از این جهت قاب‌های بازدید این دو شهید از نمایشگاه، جاودانه شد.شهید سیدابراهیم رئیسی روز ۲۲ اردیبهشت برای بازدیدی دوساعته از غرفه‌های مختلف نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در مصلای امام‌خمینی(ره) حضور یافت.رئیس‌جمهور شهید در جریان بازدید از تعدادی از غرفه‌ها و برخی بخش‌های سیوپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، حمایت از نویسندگان، ناشران و کتابخوانان را زنجیره‌ای توصیف کرد که باید همه حلقه‌های آن به‌خوبی مورد توجه و حمایت قرار گیرند و موضوع کاغذ ایرانی از تأکیدات ایشان بود. شهید رئیسی یکی از محورهای سیاست‌های فرهنگی دولت در زمینه انتشار و توزیع کتاب را تأمین کاغذ عنوان و اظهار کرد: امروز با رسیدن ظرفیت توزیع کاغذ از پنج به ۸۰هزار تن در سال می‌توانیم بخش قابل‌توجهی از نیاز کشور را در داخل تامین کنیم. البته این اتفاق می‌توانست در سال‌های گذشته حاصل شود، اما بالاخره با تلاش دولت مردمی حاصل شده و لذا برای گام‌های بعدی برنامه‌ریزی و اقدام خواهیم کرد. آیت‌ا... رئیسی در جریان این بازدید، با برخی ناشران گفتوگو کرد و این گفت‌وگوها خاطرات ماندگاری را به‌جای گذاشت. برای مثال در جریان دیدار او از غرفه فلسطین، یک خانواده پنج‌نفره اهل غزه حضور داشتند که شهید رئیسی یک تسبیح به رسم یادگار به دختر این خانواده اهدا کرد. در این دیدار پیامی از جانب مردم فلسطین به رئیس‌جمهور ابلاغ شد و در مقابل رئیس‌جمهور نیز پیامی برای مردم فلسطین داشت. یکی دیگر از نکات جالب بازدید رئیس‌جمهور شهید، تأکید وی در جریان بازدید از غرفه انتشارات کتابستان، بر ترجمه کتاب‌های منتشرشده به‌خصوص رمان‌ها به زبان عبری به‌منظور تحت تاثیر قراردادن مردمانی است که اکنون در سرزمین اشغالی به‌نام اسرائیل زندگی می‌کنند و مخالف سیاست‌های رژیم‌صهیونیستی هستند. همچنین رئیس‌جمهور در جریان بازدید از غرفه انتشارات بسیج دانشگاه امام‌صادق(ع) شوخی جالبی کردوخطاب به حجت‌ا...عبدالملکی، مشاورخودودبیرشورای عالی مناطق‌آزادکه نویسنده کتاب«اقتصادمقاومتی»است،همچنین عادل پیغامی،نویسنده کتاب «درسگفتارهای اقتصاد مقاومتی» گفت: به این دوستان بگوییدهمین موارد رااکنون درمسئولیت‌شان به کاربگیرند.شهید حسین امیرعبداللهیان نیز روز27اردیبهشت ازنمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران وغرفه ناشران داخلی وخارجی حاضر در نمایشگاه بازدید کرد.
آرش شفاعی - گروه فرهنگ وهنر
رشد 16 برابری در 3 سال
کاغذ به‌عنوان یک کالای استراتژیک طی سال‌های اخیر شاهد جهش قیمتی شدیدی بوده است، ضمن این‌که بخش بزرگی از کاغذ مصرفی کشور وارداتی است و دولت برای این‌که این کالا را از تکانه‌های ناشی از افزایش قیمت ارز، رها کند و صنعت نشر کشور را از نگرانی همیشگی درخصوص این کالای راهبردی برهاند، عزم خود را بر افزایش ظرفیت تولید کاغذ ایرانی قرار داده است.در سال ۹۹ فقط 5000 تن کاغذ در کشور تولید می‌شد ولی این میزان در پایان سال ۱۴۰۰ به ۱۲ هزار تن و در سال ۱۴۰۱ نیز به ۴۴ هزار تن رسید و گفته می‌شود این میزان در سال گذشته به حدود 80 هزار تن رسیده است. البته این میزان تا رسیدن به نیاز حداقل 200 هزار تنی کشور به کاغذ فاصله زیادی دارد و در حال حاضر تنها شامل کاغذ تحریر می‌شود اما دیدگاهی وجود دارد که معتقد است به‌جای تأکید صرف بر تناژ تولید، باید به ارتقای کیفی تولید و ایجاد زمینه تولید کاغذهای با گرماژ بالا مانند کاغذ گلاسه و مقوا هم توجه کرد. به همین دلیل واقعیت این است که صحبت کردن از خودکفایی در تولید کاغذ هنوز زودهنگام است اما دولت اقدامات خوبی در این زمینه کرده است ازجمله توجه به فراگیرتر شدن تولید کاغذ سنگی و کمک به ساخت یا افزایش ظرفیت تولید کارخانه‌های کاغذ ازجمله کارخانه کاغذ شیراز و چوب و کاغذ مازندران.
10 درصد کتاب‌های نمایشگاه با کاغذ ایرانی
با تغییر رویکرد دولت در زمینه کاغذ و توجه به افزایش ظرفیت تولید و رساندن کارخانه‌ها به ظرفیت قابل‌دسترسی خود، بخش قابل‌توجهی از نیاز بازار کتاب از طریق کاغذ ایرانی تأمین می‌شود. براساس اعلام علی رمضانی، مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب، 10درصد کتاب‌های منتشر شده درسال گذشته که در نمایشگاه امسال عرضه شدند با کاغذ ایرانی تولید شده بودند. البته در سیوپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، غرفه‌ای به نام«کاغذ تحریر ایرانی» برپاشده بود که نمونه محصولات و کاغذهای ایرانی شامل کاغذ چاپ و تحریر ۷۰ گرمی، کاغذ چاپ و تحریر۱۱۰گرمی و کاغذ روزنامه 48.8گرمی را به همراه کتاب‌های منتشر شده با این محصولات در معرض نمایش قرار داده بود. آنچه در این غرفه قابل توجه بود، استقبال بیشتر ناشران دولتی از این نوع محصولات بود. یکی از مهم‌ترین ناشرانی که بیش از80درصد محصولات خود را با کاغذ ایرانی تولید می‌کند، سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی(سمت) است که یکی از ناشران مرجع در انتشار کتاب‌های دانشگاهی است.
ابراهیم رضایی، معاون اجرایی سازمان سمت، با اشاره به این‌که این ناشر در برابر خودداری چاپخانه‌ها از قبول کاغذ ایرانی، مقاومت کرده است، گفت: این نهاد دیگر خرید کاغذ خارجی را دنبال نکرد و کاغذ ایرانی را جایگزین کاغذ خارجی کرد. با این کار، وضعیت چاپ کتب دانشگاهی نسبت به اوایل سال ۱۴۰۱ بسیار بهتر شده است و دانشجویان قدرت خرید بیشتری پیدا کرده‌اند.
وی با تأکید بر این‌که کیفیت کاغذ ایرانی در چاپ کتب دانشگاهی خوب است، تأکید می‌کند: به‌طور قطع دادن کاغذ ایرانی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌به سازمان سمت باعث کاهش قیمت ۴۰ درصدی کتب دانشگاهی شده است.به نظر می‌رسد اگر دیگر ناشران به خصوص ناشران خصوصی نیز درخصوص کیفیت کاغذ داخلی به خصوص تأثیر چشمگیر کاغذ داخلی بر قیمت تمام شده کتاب، مجاب شوند و دولت سیاست روشنی برای توزیع عادلانه تسهیلات برای خرید کاغذ ایرانی و حمایت از این انتخاب را تدوین و اجرا کند، می‌توان امید داشت که در سال آینده بیش از یک سوم بازار نشر از کتاب‌های با کاغذ ایرانی استفاده کنند و این میزان در سال‌های بعد به سمت خودکفایی کامل پیش برود.
توجه به کیفیت در کنار کمیت
توجه دولت سیزدهم به موضوع کاغذ ایرانی در جریان بازدید رهبر انقلاب از نمایشگاه کتاب سال گذشته مورد تأکید و تأیید ایشان قرار گرفت و رهبر انقلاب تولید «کاغذ داخلی مرغوب» را سیاستی برای کاهش نگرانی‌ها درباره قیمت کاغذو به تبع آن کتاب دانستند.این تأکید به‌خصوص با انتقاد برخی فعالان صنعت نشر که از کیفیت، رنگ و قطع کاغذهای تولید داخل انتقاد می‌کردند، نشان می‌دهد در کنار کمیت تولید باید همزمان به کیفیت نیز توجه کرد. امید نیک‌‌نژاد، مدیرعامل کارخانه چوب و کاغذ مازندران در گفتوگو با جام‌جم با تأیید برخی مشکلات کاغذ داخلی گفت: کاغذهایی با درجه روشنی بالاتر و گلاسه برای چاپ کتاب‌های عکس‌محور بچه‌ها نیاز می‌شود و ما اصلا مدعی این نیستیم که بتوانیم این کاغذها را تولید کنیم. می‌توانیم کل نیاز کاغذ تحریر و آموزش و پرورش کشور را با همین کاغذ تأمین کنیم اما بعضی کاغذها به طور طبیعی باید به شکل تکنولوژی شیمیایی برای استفاده قشر خاص تولید شوند. در همین کاغذ ما نیز گاهی مشکلاتی دیده می‌شود و بعضی گله‌مند بودند که پرز می‌دهد و لبه آن هنگام چاپ باد می‌کند اما بسیاری از مشکلات برطرف شده است.یکی ازمشکلات مهم کارخانه‌های تولید کاغذ در ایران که برخی از سابقه‌ای حدود شصت ساله دارند، به روزرسانی نشدن فناوری‌هاست به گونه‌ای که این کارخانه‌ها توان تولید کاغذ با گرماژ بالا را ندارند. ضمن این‌که بسیاری از چاپخانه‌های کشور، به کار با کاغذ خارجی عادت کرده‌اند و در این زمینه مقاومت‌هایی وجود دارد چرا که معقتدند پرز موجود در کاغذ ایرانی به دستگاه‌های چاپ آسیب وارد می‌کند. این امر وقتی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که به یاد داشته باشیم به دلیل تحریم، امکان نوسازی و تجهیز دوباره بسیاری از ماشین‌های چاپ درداخل کشور وجود ندارد.دولت سیزدهم از همان روزهای نخست سعی کرد در زمینه تولید کاغذ سرمایه گذاری کند و انتشار کتاب‌های درسی با کاغذهای داخلی، اقدامی در جهت کاهش فشار بر روی نیاز صنعت نشر به کاغذ خارجی بود. دولت حتی پیشاپیش وعده داد که سعی خواهد کرد کشور را به خودکفایی در زمینه کاغذ برساند.ایجاد این ظرفیت و نیاز در بازار باعث شده است کارخانه‌های داخلی نیز به سمت اصلاح و بهبود کیفیت محصولات خود و راه اندازی دستگاه‌های شیتر برای رفع مشکل رطوبت کاغذ پیش رفته‌اند که همین امر هم باعث افزایش تمایل ناشران داخلی به استفاده از کاغذ ایرانی خواهد شد اما هنوز تا رسیدن به آن نقطه راه درازی در پیش است.
مردم کمتر خریدند، بیشتر پول دادند
اما در نمایشگاه امسال که با ثبت رکورد فروش ۵۹۲ میلیارد تومانی به کار خود پایان داد، مردم در بخش حضوری ۳۶۰ میلیارد تومان و در بخش مجازی۲۳۲ میلیارد تومان کتاب خریدند. این آمار در هر سه مورد نسبت به سال گذشته رشد نشان می‌دهد. در نمایشگاه امسال شاهد عرضه ۷۰ هزار عنوان کتاب چاپ نخست بودیم که آمار قابل‌توجهی است. همچنین امسال در کنار ناشران، کتابفروشی‌ها هم در بخش مجازی نمایشگاه فرصت حضور داشتند که بر این اساس ۳۰۱ کتابفروشی از مجموع ۳۶۰ کتابفروش متقاضی مشارکت توانستند امکان مشارکت را پیدا کنند که ۷۸ مورد از استان تهران و ۲۲۳ مورد از سایر استان‌ها بودند. استقبال بیشتر کتابفروشان استان‌ها دیگر برای حضور در نمایشگاه، نشان می‌دهد فرصت خوبی برای اجرای عدالت فرهنگی و بهره‌مندی کتابفروشان و مخاطبان مناطق مختلف کشور از این رویداد فرهنگی ایجاد شده است.ضمن این‌که براساس نظرسنجی‌های انجام‌شده، شرکت‌کنندگان دردوبخش حضوری ومجازی به نحوه برگزاری نمایشگاه، نمره ۷۵ از۱۰۰داده‌اند که نشان‌دهنده موفقیت برگزارکنندگان نمایشگاه در جلب رضایت نسبی مردم است. باید درباره آمار ارائه‌شده از رشد فروش نمایشگاه امسال، نکته‌ای را هم اضافه کرد؛ این که گرانی محسوس کتاب ردپای خود را در رفتار خریداران نشان داده است. اگر به آمار نمایشگاه امسال و نمایشگاه سال گذشته که به صورت اینفوگرافیک در کنار همین مطلب، به آن پرداخته‌ایم دقت کنید، سال گذشته به صورت دقیق سه میلیون و667 هزار و135نسخه کتاب در نمایشگاه در دو بخش حضوری و مجازی به فروش رفته است. این درحالی است که در نمایشگاه امسال این میزان به سه میلیون و479هزارنسخه رسیده است.این امرنشان‌دهنده افت5درصدی نسخه‌های کتاب به‌فروش‌رفته در نمایشگاه امسال است. این درحالی است که همزمان شاهد رشد 47درصدی فروش ریالی نمایشگاه هستیم. به عبارت دیگر با اذعان و احترام به حضور و مشارکت چشمگیر مردم در نمایشگاه، باید به این نکته هم توجه کرد که آنها نسبت به سال گذشته پول بیشتری برای کتاب خرج کردند اما کتاب‌های کمتری خریدند. این مسأله نشان‌دهنده این است که با وجود همه تلاش‌های دولت و اختصاص یارانه برای کتاب و نیز تلاش در جهت مهار قیمت کاغذ، همچنان کتاب گران و گران‌تر می‌شود و نباید تنها به اعداد فروش دل خوش کرد. ضمن این‌که تفاوت اندک میزان نسخه‌های خریداری‌شده نسبت به سال گذشته، نشان می‌دهد مردم همچنان با همه مشکلات ناشی از گرانی کتاب، تلاش کرده‌اند این کالای مهم فرهنگی را از سبد خانوار حذف نکنند ولی مشخص نیست درصورت ادامه روند موجود، همچنان بتوان به سرپا ماندن صنعت نشر و توانایی مردم برای خرید کتاب، در صورت ادامه روند چشمگیر گران شدن کتاب در سال آینده امیدوار بود. چنان که گفتیم، یکی از عوامل مؤثر در گران شدن کتاب،به جز تجهیزات چاپ وبسته‌بندی، کاغذ است که سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی برای رشد همزمان کیفیت و کمیت کاغذ تولید داخل، می‌تواند نتیجه ملموسی درکاهش فشار افزایش قیمت کتاب بر کتابخوانان داشته باشد.
همایشی برای تبلیغ فرهنگ ژاپن و کره
یک آمار قابل توجه دیگر درباره نمایشگاه این است که براساس مبلغ فروش، سه ناشر پرفروش در بخش حضوری، همگی از ناشران کودک و نوجوان هستند. این نشان می‌دهد که مردم برای تأمین خوراک فرهنگی خود و خانواده‌های‌شان همچنان کتاب را به عنوان یک منبع اصلی و مورد نیاز می‌نگرند و ناشران کودک و نوجوان، فرصت بزرگی برای صنعت نشر کشور برای سرپا ماندن و حفظ گردش مالی است اما این که مردم برای خرید کتاب کودک و نوجوان، وقت و هزینه می‌کنند، به این معنا نیست که آنچه در بازار کتاب به عنوان کالای فرهنگی در اختیار آنها قرار داده می‌شود با نیازهای فرهنگی و فکری کودکان و نوجوانان ایرانی همخوان و همراستاست. واقعیت این است که بخش قابل‌توجهی از نمایشگاه امسال در سالن‌های کودک و نوجوان، گردهمایی بزرگ و پرخرجی برای تبلیغ فرهنگ ژاپن و کره و فروش انبوه یامگاهایی بود که برخی ناشران تنها زحمت ترجمه‌ای ابتدایی برای آنها را کشیده بودند. در برخی غرفه‌های کودک و نوجوان، خط و زبان ژاپنی حتی شاید بیشتر از خط و زبان فارسی دیده می‌شد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمینه حفظ زبان و فرهنگ ایرانی و فارسی، وظیفه قانونی دارد و با تأکید سال گذشته رهبر انقلاب در زمینه تبلیغ و ترویج و انتشار آثار تألیفی در حوزه کودک و نوجوان و برنامه‌ریزی برای کاهش تسلط کتاب‌های ترجمه‌ای در این حوزه، این وظیفه سنگین‌تر هم شده است. در عمل آنچه دیده می‌شود این است که وزارت ارشاد برای اجرای این سیاست‌ها و وظایف، کار چندانی نمی‌کند وهرناشری باهر تعداد کتاب ترجمه حتی کتاب‌های ضعیف و بازاری می‌تواند، در نمایشگاه حضور پیدا و جیبش را پرکند. به نظر می‌رسد زمان آن رسیده است که وزارت ارشاد دراین زمینه شیوه‌نامه‌ای برای رتبه‌بندی کیفی ناشران کودک و نوجوان با مشورت از دست‌اندرکاران این حوزه، تهیه کند وبراین اساس به ناشرانی که با شرافت، تعهد و دلسوزی در حوزه کودک و نوجوان فعالیت می‌کنند، امتیازاتی بدهد تا در رقابت میان ناشران واقعی و کتاب‌ساز، دست بالا با ناشرانی باشد که کتاب‌های تألیفی یا ترجمه با کیفیت خوب و مروج ارزش‌های انسانی و اخلاقی را منتشر می‌کنند. یکی از این امتیازات می‌تواند در توزیع و بهره‌مندی از کاغذ دولتی باشد که با نرخ بسیار چشمگیری نسبت به کاغذ رایج در بازار بین ناشران توزیع می‌شود.
ضرورت توجه به نشر دیجیتال
یکی دیگر از گروه‌های ناشرانی که هرسال در نمایشگاه حضور دارند و باید برای حضور جدی، مفید و مؤثرآنها در نمایشگاه برنامه‌ریزی انجام شود، ناشران دیجیتال هستند که همیشه از نحوه تعامل وزارت ارشاد با خود گله‌مندند. امسال هم ناشران این بخش در رواق شرقی مصلای امام خمینی(ره) و در فضایی بالغ بر 1200 متر جانمایی شده بودند اما نبود اطلاع‌رسانی مناسب و قرارگرفتن آنها در حاشیه، باعث شد این بخش مانند سال‌های دیگر، نتواند گره‌گشایی چندانی از فعالان در بخش نشر دیجیتال داشته باشد. درخواست بسترهای نشر کتاب دیجیتال این بود که در شبستان اصلی در کنار ناشران عمومی‌حضور داشته باشند و چون این درخواست مورد قبول واقع نشد، آنها در نمایشگاه غایب بودند و غیبت آنها به معنی نبود بخش قابل توجهی از فعالان حوزه توزیع و نشر کتاب در مهم‌ترین رویداد کتابی سال بود. به نظر می‌رسد این خواسته، با توجه به تمرکز توجهات و حضور مهمان‌های متنوع در شبستان، چندان زیاده‌خواهانه نیست چرا که همه ناشران و فعالان کتاب و کتابخوانی دوست دارند از تمرکز رسانه‌ای بر نمایشگاه کتاب منتفع شوند و نباید این فرصت تنها در اختیار ناشران عمومی باشد. ضمن این‌که وزارت ارشاد خود باید در ایجاد نزدیکی و همکاری میان ناشران عمومی و دیجیتال پیشقدم باشد و زمینه‌های این همکاری را که به نفع صنعت نشر کشور است، فراهم کند.در بخش دیجیتال نمایشگاه کتاب امسال بیش از 1000 محصول عرضه شده بود که از این تعداد تقریبا یک‌سوم محصولات، جدید بود و در صورت اطلاع‌رسانی درست می‌توانست بر رونق نمایشگاه بیفزاید؛ به خصوص این‌که ناشران دیجیتال امسال، تولیدات قابل توجهی در حوزه‌های آموزشی و کودک و نوجوان به نمایشگاه آورده بودند. شاید اگر ناشران این بخش، در کنار ناشران آموزشی یا کودک و نوجوان، جانمایی می‌شدند، هم برای آنان و هم برای مخاطبان امکان دسترسی به این تولیدات بیشتر و بهتر بود.با توجه به گرانی روزافزون کاغذ و اقلام چاپی و مشکلات زیست‌محیطی ناشی از نشر کتاب به شکل کنونی، سیاست کشور باید به سمت تبلیغ و گسترش کتاب دیجیتال برود و هرچقدر در این زمینه سرمایه‌گذاری شود، بهتر است. اگرچه مرکز توسعه و فرهنگ و هنر وزارت ارشاد در سیاست‌گذاری‌های جدید وزارتخانه، حمایت‌هایی از این دسته از ناشران در قالب تسهیلات کم‌بهره اندیشیده است که گویا به‌زودی پرداخت آنها آغاز خواهد شد اما به نظر می‌رسد حمایت از این گروه از ناشران نیازمند بسته حمایتی جدی‌تری باشد، چرا که برای مثال مهم‌ترین و فوری‌ترین مشکلی که در کار این گروه از ناشران وجود دارد و باعث اختلال در عملکرد آنها شده، مشکل سرعت و کیفیت اینترنت است و تا زمانی که حمایت‌های وزارت ارشاد همه‌جانبه نباشد و تنها به اعطای وام محدود شود، مشکلات این حوزه ادامه خواهد داشت.
سندی مهم برای کتابخوانی
یکی از رویدادهایی که در جریان برگزاری نمایشگاه اتفاق افتاد و در گرماگرم اخبار مربوط به نمایشگاه، مورد توجه زیادی قرار نگرفت اما دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای در سیاست‌گذاری کتاب و نشر در کشور است، ابلاغ سند ملی «ترویج مطالعه مفید» مصوب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی توسط رئیس‌جمهور شهید به دستگاه‌های ۲۳ گانه مسئول است. این سند به منظور دسترسی آسان و ارزان شهروندان به مواد خواندنی مناسب و توسعه مهارت‌های خواندن و رفع موانع عمومی‌سازی فرهنگ مطالعه تهیه و ابلاغ شده است. براساس ماده (۱) این سند، مفاهیمی چون خواندن، خواننده کتاب، مواد خواندنی، خواندن مفید و ترویج تعریف شده و در ماده (۲) سند برای آن چشم‌اندازی در نظر گرفته شده که همانا ترویج خواندن آگاهانه و مفید به‌عنوان زیربنای تفکر انتقادی و خلاق است که جامعه ایرانی ــ اسلامی طی آن علاوه بر افزایش سواد اطلاعات عمومی، تخصصی و اختصاصی در چارچوب سبک زندگی ایرانی ــ اسلامی در بهبود زیست فرهنگی اجتماعی و سیاسی خود مشارکت فعال و پویا و مؤثر داشته باشد و در ماده (۳) اهداف تعیین‌شده شرح داده شده‌است. براساس دیگر مواد این سند باید کارگروهی دائمی برای پیگیری ویژه مأموریت‌های مندرج در سند برای نظارت و ارزیابی مستمر عملکرد دستگاه‌های متولی ترویج مطالعه مفید با حضور معاونان یا نمایندگان تام‌الاختیار وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های حاکمیتی شود که ریاست کارگروه نظارت و ارزیابی با وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خواهد بود و دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور جانشین اوست و دبیرخانه دائمی کارگروه هم در همین نهاد مستقر خواهد بود. دبیر کارگروه نیز که توسط جانشین رئیس کارگروه تعیین می‌شود، مسئولیت پیگیری و اجرای مصوبات کارگروه را بر عهده دارد. همچنین معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری و وزارت علوم و تحقیقات و فناوری مکلف به الگوبرداری و بومی‌سازی فناوری‌های نوین سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در حوزه خواندن در قالب حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این حوزه هستند.ازجمله تکالیفی که این سند برعهده وزارت ارشاد و سایر دستگاه‌ها و نهادهای دولتی و عمومی فعال در حوزه نشر گذاشته، می‌توان به تولید مواد خواندنی مناسب، ساماندهی بازار نشر به‌منظور غلبه آثار تألیفی مناسب بر آثار ترجمه‌ای، نظارت نظام‌مند بر ترجمه آثار زبان‌های دیگر به زبان فارسی، تولید و توسعه مواد خواندنی برای گروه‌های سنی خردسال کودک و نوجوان، گسترش طرح اقتباس از آثار ادبی، ترویج خواندن در آثار سینمایی کشور، ترویج شخصیت‌های ایرانی ــ اسلامی مبتنی بر فرهنگ مکتوب و افزایش محسوس کتابخوانی برای گروه سنی کودک و نوجوان، تأمین سالانه یک میلیون نسخه کتاب کاغذی با اولویت گروه سنی کودک و نوجوان برای کتابخانه‌های عمومی کشور و رفع موانع زیرساختی، حقوقی و مالی برای گسترش و حمایت از بازار کتاب دیجیتال است.همچنین شهرداری‌های کشور، پیام‌رسان‌های داخلی، نشریات کثیرالانتشار یا محلی و خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری که از بودجه عمومی استفاده می‌کنند نیز مکلف هستند در ترویج و تبلیغ کتاب و کتابخوانی فعال شوند.تمامی ارائه‌کنندگان محتوای فراگیر فضای مجازی که با نمایش مواد خواندنی مختلف به ترویج خواندن می‌پردازند، از معافیت‌های قانونی بهره‌مند خواهند شد.همچنین وزارت راه و شهرسازی مکلف است مبتنی بر اولویت‌های آمایشی ضمن در نظر گرفتن اماکن ترویج خواندن، در سیاست‌ها و ضوابط شهرسازی و توسعه فضاهای شهری و شهرنشینی در فرودگاه‌ها، ایستگاه‌های راه‌آهن و پایانه‌های مسافربری، فضاهایی را به ترویج خواندن اختصاص دهد. نکته امیدوارکننده‌ای در این سند وجود دارد که مطالبه همیشگی فعالان حوزه کتاب بوده است و آن، الزام وزارت آموزش‌وپرورش به گنجاندن «زنگ خواندن» در برنامه درسی دانش‌آموزان مقطع تحصیلی ابتدایی به‌منظور ارائه آموزش مهارت‌های خواندن است. این وزارتخانه بر همین اساس ملزم شده است سالانه و براساس برنامه‌ای مدون به پایش دانش‌آموزان مدارس در همه مقاطع تحصیلی برای شناسایی انواع اختلالات خواندن بپردازد و برای بهبود وضعیت دانش‌آموزان مبتلا به اختلال خواندن، اقدام لازم را به‌عمل‌آورد.ضمن این‌که توجه به مفهوم «مطالعات خواندن» در برنامه‌ریزی‌های درسی وزارت علوم و هدایت پژوهش‌های کاربردی و نظری کشور به سمت موضوع خواندن و همه تقسیمات مختلف آن مانند «خواندن دیجیتال» از بندهای جالب این سند است. اجرایی‌شدن بندهای این سند خوب که یکی از اقدامات درخشان شورای عالی انقلاب فرهنگی در زمان ریاست شهید رئیسی خواهد بود، از این پس مطالبه جدی و پیگیر فعالان عرصه کتاب و کتابخوانی و رسانه‌ها خواهد بود.
آخرین توصیه‌های شهید خدمت برای کاغذ ایرانی
یکی از ویژگی‌های نمایشگاه امسال، این بود که ناشران، مخاطبان و دوستداران کتاب، بدون آن‌که بدانند آخرین دیدار خود را با رئیس‌جمهور و وزیر خارجه، به‌عنوان دو چهره دوستدار کتاب و فرهنگ، داشتند و از این جهت قاب‌های بازدید این دو شهید از نمایشگاه، جاودانه شد.شهید سیدابراهیم رئیسی روز ۲۲ اردیبهشت برای بازدیدی دوساعته از غرفه‌های مختلف نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در مصلای امام‌خمینی(ره) حضور یافت.رئیس‌جمهور شهید در جریان بازدید از تعدادی از غرفه‌ها و برخی بخش‌های سیوپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، حمایت از نویسندگان، ناشران و کتابخوانان را زنجیره‌ای توصیف کرد که باید همه حلقه‌های آن به‌خوبی مورد توجه و حمایت قرار گیرند و موضوع کاغذ ایرانی از تأکیدات ایشان بود. شهید رئیسی یکی از محورهای سیاست‌های فرهنگی دولت در زمینه انتشار و توزیع کتاب را تأمین کاغذ عنوان و اظهار کرد: امروز با رسیدن ظرفیت توزیع کاغذ از پنج به ۸۰هزار تن در سال می‌توانیم بخش قابل‌توجهی از نیاز کشور را در داخل تامین کنیم. البته این اتفاق می‌توانست در سال‌های گذشته حاصل شود، اما بالاخره با تلاش دولت مردمی حاصل شده و لذا برای گام‌های بعدی برنامه‌ریزی و اقدام خواهیم کرد. آیت‌ا... رئیسی در جریان این بازدید، با برخی ناشران گفتوگو کرد و این گفت‌وگوها خاطرات ماندگاری را به‌جای گذاشت. برای مثال در جریان دیدار او از غرفه فلسطین، یک خانواده پنج‌نفره اهل غزه حضور داشتند که شهید رئیسی یک تسبیح به رسم یادگار به دختر این خانواده اهدا کرد. در این دیدار پیامی از جانب مردم فلسطین به رئیس‌جمهور ابلاغ شد و در مقابل رئیس‌جمهور نیز پیامی برای مردم فلسطین داشت. یکی دیگر از نکات جالب بازدید رئیس‌جمهور شهید، تأکید وی در جریان بازدید از غرفه انتشارات کتابستان، بر ترجمه کتاب‌های منتشرشده به‌خصوص رمان‌ها به زبان عبری به‌منظور تحت تاثیر قراردادن مردمانی است که اکنون در سرزمین اشغالی به‌نام اسرائیل زندگی می‌کنند و مخالف سیاست‌های رژیم‌صهیونیستی هستند. همچنین رئیس‌جمهور در جریان بازدید از غرفه انتشارات بسیج دانشگاه امام‌صادق(ع) شوخی جالبی کردوخطاب به حجت‌ا...عبدالملکی، مشاورخودودبیرشورای عالی مناطق‌آزادکه نویسنده کتاب«اقتصادمقاومتی»است،همچنین عادل پیغامی،نویسنده کتاب «درسگفتارهای اقتصاد مقاومتی» گفت: به این دوستان بگوییدهمین موارد رااکنون درمسئولیت‌شان به کاربگیرند.شهید حسین امیرعبداللهیان نیز روز27اردیبهشت ازنمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران وغرفه ناشران داخلی وخارجی حاضر در نمایشگاه بازدید کرد.
آرش شفاعی - گروه فرهنگ وهنر