شفقنا- حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمدجواد یاوری، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم و مدرس مراکز تخصصی حوزه علمیه قم بیان کرد: امام رضا(ع) با نگاه وحیانی در میان مردم حضور دارند و سعی می کنند الگوها و اصول اخلاقی لازم را در قالب رفتار یا سخن منتقل کنند. در قالب رفتار، ما شاهدیم که امام سعی می کنند خودشان در میان مردم باشند و رفتاری انجام دهند که مردم را به سمت دین و دینداری سوق دهند؛ امام براساس تکلیف شرعی که دارند، کنش گرانه عمل می کنند و واکنشی نسبت به جامعه دارند.

وی عنوان کرد: معرفی سیره و ابعاد زندگی امام رضا (ع) یک کار جمعی می طلبد؛ در وهله اول باید متون خوب آموزشی تولید شود که این متون آموزشی فارغ از تحریف باشد، خیلی از قصه ها و داستان هایی که بیان می کنند سندیت ندارند و بعد از اینکه مطرح می شوند چالش ایجاد می شود لذا به نظرم در ابتدا تولید متن ها، محتواها، فیلم ها و مستندهای خوب باید در دستور کار قرار گیرد. نکته دوم اینکه گروه ها، جریان ها و سازمان هایی که متولی انتقال سیره و آموزه های امام رضا(ع) به مردم هستند، باید منسجم، هدفمند و یکپارچه کار کنند و جزیره ای نباشد.

آقای یاوری تأکید کرد: باید توجه داشته باشیم که هر اقدامی که صورت می گیرد متناسب با نیاز جامعه باشد تا مردم با سیره رضوی آشنا شوند. در سیره سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیره بهداشتی و زیست محیطی امام رضا (ع) روایات بسیار خوبی داریم، ولی متأسفانه هیچ گاه از این روایات و بیانات در متن ها و منبرها استفاده نمی کنیم یا استفاده ما حداقلی است.

در ادامه متن گفت وگوی شفقنا با حجت الاسلام و المسلمین یاوری را می خوانید:

*  در سیره اجتماعی حضرت رضا(ع)، «مردم» دارای چه جایگاهی بودند و چرا امام رضا(ع) به مردم بسیار توجه داشتند

در بحث سیره اجتماعی چند نکته حائز اهمیت است. انسان به اضطرار سراغ زندگی اجتماعی می رود و طبیعتاً در زندگی اجتماعی نیازمند قوانین، هدایتگری و راهبری است، این یک ضرورتی است که برای انسان وجود دارد و خداوند هم به این مساله توجه کرده و در این زندگی اجتماعی کسانی را به عنوان راهبر و قانونگذار قرار داده که اهل بیت(ع) نیز یکی از رهبران و راهنمایان این نظام هدایت گری هستند.

نکته اول اینکه اراده خداوند بر این قرار گرفته که این جامعه و جمع را هدایت کند و به سر منزل مقصود و سعادت برساند. نکته دیگر اینکه خداوند انسان ها را به گونه ای خلق کرده که در این زیست اجتماعی در کنار هم به یکدیگر کمک کنند و سبب هدایت و روشنگری در جامعه شوند؛ اهل بیت(ع)، هم از باب رسالت انسانی و هم از باب رسالت دینی و الهی به این نکته توجه کردند.

در نهاد انسان قرار داده شده که به مساله اجتماع توجه کنند، امام رضا(ع) نیز از این قاعده مستثنی نبودند و برای هدایت و بیداری مردم در میان مردم ظهور و بروز داشتند و این نقش خود را به خوبی ایفا کردند.

نکته دیگر اینکه امام تنها به مساله ارتباط مردم به عنوان یک تکلیف و وظیفه نگاه نمی کنند بلکه فراتر از آن، خود امام مردم را دوست دارند و تکریم و احترام می گذارند، به جهت اینکه در نهاد انسان مساله دوست داشتن با نگاه الهی و قدسی وجود دارد. در واقع امام رضا(ع) مردم را دوست دارند و با مردم ارتباط برقرار می کنند از این جهت که در بین مردم و با مردم بودند.

نکته دیگر اینکه اگر انسان در بین مردم و با مردم باشد، فضائل و مناقبش به دیگران منتقل می شود و دیگران نقش هدایتگری و رهبری را می بینند و با امام خود ارتباط برقرار می کنند و زیست آنها متناسب با زیست امامشان می شود لذا یک ضرورت و اضطرار اجتماعی است که امام رضا(ع) هم مبتنی بر اضطرار اجتماعی و هم نگاه وحیانی در بین مردم حضور دارد و مردم هم نیازمند به چنین افرادی هستند و نظام امامت اساساً بر این قرار گرفته که در میان جمع و جامعه باشد و جمع و جامعه را هدایت کند. آنچه از آن به عنوان تأثیر فرد بر جامعه می گوییم یعنی همین نظام امامت الهی که براساس آن یک انسان متعالی از سوی خدا با نگاه وحیانی این جامعه را باید راهبری و هدایت کند و به سعادت برساند.

حضرت در برخورد و رفتار با مردم بر چه اصولی تأکید داشتند؟

امام رضا(ع) با نگاه وحیانی در میان مردم حضور دارند و سعی می کنند الگوها و اصول اخلاقی لازم را در قالب رفتار یا سخن منتقل کنند.  در قالب رفتار، ما شاهدیم که امام سعی می کنند خودشان باشند نه فقط مساله این باشد که یک رفتاری انجام دهند که مردم را به سمت دین و دینداری سوق دهند بلکه امام براساس تکلیف شرعی که دارند، کنش گرانه عمل می کنند و واکنشی نسبت به جامعه دارند مثلاً مدارای با مردم، حضور در میان مردم، معاشرت با مردم، همزیستی مسالمت آمیز با مردم، فعالیت های اجتماعی و حضور در اجتماعات مردم مثل تشییع جناره، مراسم شادی و عزاداری را حضرت به عنوان یک تکلیف شرعی انجام می دهند و کنشگرانه عمل می کنند و مردم را به این امر سفارش می کنند چون آثار و تبعات این اصول اخلاقی جامعه را می سازد.

مردم نیاز به راهبر و الگو دارند و امام این رفتارها را انجام می دهند و بر این مساله تأکید می کنند که این رفتارها و برخوردها شما را به سعادت می رساند. امام در میان مردم حضور دارند و به مسایل اجتماعی تأکید ویژه می کنند و خودشان هم این تکالیف را انجام می دهند به عنوان مثال در عرصه ارتباط با دیگران، برای آنها هدیه می فرستند و هدیه هایی که می فرستند در شأن و تراز و توجه آنهاست و در هدایای که می فرستند تربت امام حسین(ع) را می فرستند و یک علقه دینی هم برقرار می کند. در عین حال آنها را تکریم می کنند و به احترام آنها بلند می شوند و با ثروتمندترین مردم ارتباط یکسان دارند. این موارد از اصولی است که در سخن و رفتار امام(ع) دیده می شود. امام رضا(ع) یک حضور حداکثری در جامعه داشتند و فرمودند: «در میان مردم حضور داشتم، شرق و غرب عالم مرا می شناختند و حرف مرا گوش می کردند.» این امر نشان دهنده حضور حداکثری امام در میان مردم و شناخت مردم نسبت به امام(ع) است که سبب شد  مردم با امام ارتباط وثیقی پیدا کردند و اصول اخلاقی هم تجلی یافت.

 * حضرت نزدیکی مردم به کدام فضلیت های اخلاقی را سفارش و از کدام رذایل اخلاقی دور می کردند؟ ایشان در این زمینه از چه روشی استفاده می کردند؟

در سیره امام رضا(ع) مجموع افعال و فضایل اخلاقی را سفارش می کنند که شاید یکی از مسایلی که امام بسیار بر آن تأکید می کنند، مساله محوریت امام در جامعه و عرضه اعتقادات، فضایل و رذایل اخلاقی بر امام، بنیادی ترین کاری است که امام انجام می دهند یعنی اگر مردم نکته ای دارند به امام عرضه کنند و صحت و سقم آن را بپذیرند. این به نظرم بنیادی ترین کاری است که امام انجام می دهند، اما در دوره امام رضا(ع) ما به دلیل اینکه بخواهیم تمام رذایل و فضایل اخلاقی را سنجه کنیم می بینیم که انحراف از مسیر هدایت اهل بیت(ع) و جریان هایی مثل واقفیه و تمایل، گرایش، همراهی و تأیید آنها به عنوان یک رفتار ناپسند در حوزه اعتقادات و سیاسی مورد تأکید امام(ع) است چون وفتی می گوییم رذایل شامل همه رذایل سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی می شود و در این دوره این مشکل اساسی وجود دارد. از سوی دیگر فضیلت را در سعادتمندی به این می دانند که امام را بشناسند و اعتقاداتشان را بر امام عرضه کنند و در نهایت امام رضا (ع) یک جمله ای دارند که فرمودند: امر ما را احیا کنید، سوال کردند چگونه امر شما را احیا کنیم؟ امام فرمودند: روایت ما را برای مردم بخوانید و محاسن کلام ما را به مردم معرفی کنید که در این صورت مردم از ما پیروی می کنند.

در این روایت چند نکته وجود دارد، اول اینکه در جامعه امر امام، حضور امام و شناخت مردم نسبت به امامت ضروری است. نکته دیگر اینکه بیان سیره، رفتار و کلام امام برای مردم و پرداختن به محاسن رفتاری و کلامی در جهت بصیرت افزایی حائز اهمیت است و نتیجه آن گرایش مردم به اهل بیت(ع) خواهد بود.  امام به دنبال یک جامعه این چنینی بود که و به نظرم تا حدود بسیاری علی رغم شرایط سخت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به این نتیجه رسیدند اگرچه بنی عباس مانع کار ایشان می شد.

*  از نظر امام رضا(ع) افراد در سطح جامعه تا چه حد می توانستند آزادی رفتار و گفتار داشته باشند؟

آزادی رفتار و گفتار یک امری است که در میان اهل بیت(ع) تحقق پیدا کرده بود و به شاگردانشان یاد داده بودند که ملاک و معیار سنجه رفتار و گفتار باید عرضه بر امام معصوم و مبتنی بر قرآن و سنت نبوی و علوی باشد و در نهایت در جایی که شک و شبهه داشتند، توقف کنند و آن را از امام بپرسند تا امام راهکار و راه حل بدهد و بتوانند از بحران ها عبور کنند.

* تا به امروز در معرفی سیره امام رضا(ع) و اهل بیت (ع) به مردم چه میزان موفق بودیم؟

معرفی سیره و ابعاد زندگی امام رضا (ع) یک کار جمعی می طلبد؛ در وهله اول باید متون خوب آموزشی تولید شود که این متون آموزشی فارغ از تحریف باشد، خیلی از قصه ها و داستان هایی که بیان می کنند سندیت ندارند و بعد از اینکه مطرح می شوند چالش ایجاد می شود لذا به نظرم در ابتدا تولید متن ها، محتواها، فیلم ها و مستندهای خوب باید در دستور کار قرار گیرد.

نکته دوم اینکه گروه ها، جریان ها و سازمان هایی که متولی انتقال سیره و آموزه های امام رضا(ع) به مردم هستند، باید منسجم، هدفمند و یکپارچه کار کنند و جزیره ای نباشد یعنی هر کسی کار خود را نکند بلکه یک تصمیم جمعی گرفته شود و مبتنی بر آن رسانه ها رویکرد مشخصی داشته باشند، یا حوزه علمیه مبلغان خود را در سیره رضوی درگیر کند، همچنین بخشی از متن های درسی دبستان مختص آشنایی با امام رضا(ع) باشد و ابعادی که متناسب با نیاز جامعه هست، تبیین گردد.

باید توجه داشته باشیم که هر اقدامی که صورت می گیرد باید متناسب با نیاز جامعه باشد تا مردم با سیره رضوی آشنا شوند. در سیره سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیره بهداشتی و زیست محیطی امام رضا (ع) روایات بسیار خوبی داریم، ولی متأسفانه هیچ گاه از این روایات و بیانات در متن ها و منبرها استفاده نمی کنیم یا استفاده ما حداقلی است.

* احادیث اجتماعی بسیاری از امام رضا(ع) روایت شده است، چرا حضرت به موضوعات اجتماعی توجه ویژه ای داشتند؟

امام رضا(ع) به دلیل اینکه در دوره ایشان شرایط سیاسی مناسبی رقم خورد و آزادی عمل داشتند و در میان مردم حضور حداکثری داشتند، فعالیت های بسیار زیادی داشتند و در مسجد مدینه مکانی برای ایشان بود و همه مردم به ایشان مراجعه می کردند. نکته دیگر اینکه مسایل اجتماعی دوران امام رضا(ع) هم بسیار زیاد شده بود، جریان هایی که رشد پیدا کردند یا وارداتی بودند یا از بطن آن جامعه برخواسته بود یا مورد حمایت بنی عباس بودند و امام با همه اینها مواجه می شوند و حضور حداکثری خود را نشان می دهند.

* با توجه به شرایط فعلی جامعه، ضروری است کدام یک از آموزه های حضرت بیش از پیش تبیین شود؟

امام رضا(ع) فرمودند: «محاسن کلام ما را برای مردم بیان کنید، مردم از ما پیروی می کنند.» این سخن به نظرم یکی از زیباترین و بهترین کلامی است که امام (ع) فرمودند. باید همگی دست به دست یکدیگر بدهیم و محاسن کلام امام رضا(ع) و اهل بیت(ع) را برای مردم بیان کنیم که در این صورت مردم خودشان شیفته و علاقه مند می شوند و تغییرات اساسی در جامعه اتفاق خواهد افتاد.

* آرمان شهری که امام رضا(ع) بر آن تأکید داشتند، دارای چه ویژگی هایی بود؟

در آرمان شهری که امام رضا(ع) بر آن توجه دارند، سلامت عقیده، سلامت فکر و سلامت باورها مورد تأکید است. وقتی این اصول تحقق یابد و با محوریت نظام ولایت و امامت و پیروی از امامت باشد، در این آرمان شهر تعیین وظایف و تکالیف و تقسیم امور اتفاق افتاده و هر کسی رسالت خود را انجام می دهد و به اهداف عالیه نزدیک خواهد شد.