به گزارش خبرنگار مهر، مدتی است که پاویون جمهوری اسلامی ایران با مشارکت حوزه هنری انقلاب اسلامی و مرکز هنرهای تجسمی وزارت ارشاد، کار خود را در شصتمین بینال هنر ونیز آغاز کرده است. اتفاقی مهم و قابل‌توجه که آگاهی از شیوه حضور هنرمندان و نحوه ارایه آثار هنری کشورمان در آن می‌تواند جذاب و شنیدنی باشد. اتفاقی که به گفته محمد زرویی مدیر مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری، از زمستان سال گذشته و با خلق ۵ تابلوی نقاشی آغاز شده و حالا در مرحله اکران است.

امیر عبدالحسینی کیوریتور ارشد پاویون ایران در این دوسالانه از اولین روزهای شروع رویداد به همراه شعیب حسینی‌مقدم دبیر هنری و جعفر واحدی دبیر اجرایی با حضور در ونیز مشغول آماده‌سازی غرفه ایران بوده است. شنیدن توصیف حال و هوای ونیز در این روزها و چالش‌ها و محدودیت‌های برپایی غرفه کشورمان در این رویداد جهانی، از زبان این هنرمند که اکنون به ایران بازگشته است، خالی از لطف نیست.

یکی از نکاتی که عبدالحسینی در گفت‌وگوی پیش‌رو به آن اشاره کرده، فضای اختصاص داده شده به غرفه ایران است؛ فضای نمایشگاهی که کشورهای دیگر در اختیار دارند سال‌هاست که در اختیارشان است و در آن مکان ها که در «آرسناله» و نجیاردینی» قرار دارند، تثبیت شده‌اند. غرفه ایران در شصتمین بینال هنر ونیز در منطقه «سن ساموئل» قرار دارد این در حالی است که در دوره پنجاه و هشتم که ایران حضور داشت، در میدان نسن مارکو» در اصلی‌ترین بخش شهر قرار داشت.

امیر عبدالحسینی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر در توصیف فضای بنیال ونیز، با اشاره به مشخصات شهر و شرایط برپایی دوسالانه‌ها توضیح داد: دوسالانه ونیز، هیچ‌گاه تمام نمی‌شود. به این معنا که در حال حاضر تا حدود هفت ماه دیگر، دوسالانه هنرهای تجسمی برپاست و همزمان با این رویداد در زمان‌های مشخصی دوسالانه موسیقی و نمایش نیز برگزار خواهد شد. پس از آن، بلافاصله بینال معماری و بعد سینما و بعد از آن، دوباره دوسالانه هنر برپا می‌شود. بنابراین شهر ونیز همیشه محل برگزاری دوسالانه‌های معتبر جهانی است مگر آن که در برخی از فصل‌ها، این فضا جهت آماده‌سازی رویداد بعدی، خالی از رویداد هنری باشد. این رویداد، چند منطقه اصلی دارد. یکی از آن مناطق که سالن‌های بزرگ و استانداردی دارد و پاویون‌های رسمی برخی از کشورها آنجا قرار گرفته، منطقه «جیاردینی» است. کشورهای حاضر در این منطقه محل ثابت و دایمی در اختیار دارند و از همین جهت با خیال راحت در هر دوره از دوسالانه حضور فعال و قابل توجهی دارند.

وی گفت: منطقه «آرسناله» کمی از «جیاردینی» فاصله دارد که بخش دیگری از تجمع کشورها برای دوسالانه آنجا شکل می‌گیرد. اگرچه تجمع کشورها و پاویون‌های بیشتر در ۲ منطقه نجیاردینیم و «آرسناله» است؛ با این‌حال در تمام شهر ونیز، به ویژه نزدیک ایستگاه‌های آبی نیز پاویون‌هایی وجود دارد. در این مناطق، معمولا ساختمان‌هایی قرار دارد که برای فضای نمایشگاهی استفاده می‌شود. بعضی از آن‌ها فضاهای نمایشگاهی مناسبی است و یا قابلیت مناسب‌سازی نمایشگاهی دارد و بعضی هم مثل غرفه ایران ساختمان مسکونی قدیمی است. متأسفانه در این دوره به دلیل عدم تحقق شرایط مالی و همچنین اقدام دیرهنگام نتوانستیم فضای شایسته و قابل قبولی را در اختیار داشته باشیم.

جایگاه غرفه ایران در ونیز نامناسب است

عبدالحسینی درباره اینکه پاویون ایران در کدام یک از این مناطق واقع شده است، بیان کرد: ایران در آن ۲ منطقه اصلی، پاویونی نداشته و غرفه فعلی داخل یک ساختمان مسکونی در ایستگاه سن‌ساموئل قرار دارد. این محل از نظر جغرافیایی منطقه پرترددی است اما به لحاظ امکان نمایشگاهی فضای مناسبی نیست.

وی درباره شرایط غرفه ایران گفت: اینکه غرفه ایران در یک ساختمان مسکونی قدیمی واقع شده، زیبنده نیست. اگرچه این فضا در ۲ دوره از بینال به عنوان غرفه رسمی ایران معرفی شده بود اما شاید در آن زمان تصوری وجود داشته که تنها چند اثر روی دیوارها نصب خواهد شد. ولی در رویکردهای نمایشگاهی معاصر، نصب چند اثر روی دیوار، معنای چندانی را متبادر نمی‌کند و چگونگی ارایه آثار و روایت نمایشگاهی اهمیت مضاعفی دارد. در پاویون‌ کشورهای دیگر هم علاوه بر طرح و ایده و روند آثار، جنبه‌های روایتی نمایشگاه اهمیت داشت و نصب و ارایه آثار با روایت مفهومی که در اطراف آن‌ها شکل می‌گرفت، معنا پیدا می‌کرد. از همین منظر به امکانات صوتی، تصویری، نورپردازی و بهره‌مندی از رسانه‌های هنری جدید در کنار قابلیت‌های نمایشگاهی توجه شده بود. اگرچه سناریو و روایت مفهومی ارایه شده در پاویون ایران قابل توجه بود اما فضای محدود و نامناسب غرفه، سبب شد که در اجرای روایت با چالش مواجه شویم.

مانیتورهایی که به شش زبان با مخاطبان حرف می‌زنند

کیوریتور ارشد پاویون ایران در بینال ونیز در بخش دیگری از گفت‌وگو به محدودیت‌های که در اجرای ایده‌ها در غرفه ایران وجود داشته‌، اشاره کرد و درباره نحوه چیدمان و ارایه آثار در غرفه کشورمان توضیح داد: در ورودی پاویون ایران بیانیه رسمی ایران به قلم مدیرکل هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ به عنوان رییس پاویون با عنوان «هنر بدون مرز» و متن مربوط به اینجانب با عنوان «والایی» قابل مشاهده است و با استفاده از QRcode می‌توان متن کامل آن را در سایت مطالعه کرد. همچنین کاتالوگ آثار در این قسمت قرار دارد که با QRcode هم امکان تورق و مشاهده و هم امکان دانلود فایل وجود دارد. از فضای اول که محیط کوچکی دارد، وارد فضای بعدی می‌شویم که در آن روی یک دیوار قرمز رنگ، قالب اثرِ دست هنرمندانی وجود دارد که آثارشان در این رویداد ارایه شده است. زیر هر کدام از قالب دست‌ها، اسم هنرمند آورده شده و باز هم با QRcode مربوطه می‌توان وارد سایت شد و بیوگرافی هنرمند و اثر ارایه شده را به زبان انگلیسی مشاهده کرد.

وی متذکر شد: روبه‌روی این قالب دست‌ها که به معرفی هنرمندان می‌پردازد، با استفاده از یک نمایش ویدیویی اثر مرتضی اسدی ارایه شده است. «جز قلبش چیزی نیافتند» عنوان اثری است که این هنرمند خلق کرده و با الهام از همین عنوان، در یک نمایشگر عمودی، تصویر اثر به صورت موشن و با جلوه تصویری مرتبط ارایه شده است. صدای قلب و صدای آتشی که تداعی‌گر خاکستر و دود پایین اثر است در این فضا شنیده می‌شود.

این هنرمند در توصیف بخش پراستقبال غرفه نیز اظهار کرد: در اطراف این مانیتور عمودی، ۶ مانیتور افقی کوچک‌تر قرار دارد که روی صفحه آن‌ها تصاویری از افراد مختلف به نمایش درآمده و بازدیدکنندگان می‌توانند با استفاده از هدفون‌هایی که زیر هر مانیتور قرار دارد، شعر محمود درویش که این اثر را روایت می‌کند به زبان‌های فرانسوی، انگلیسی، ایتالیایی، عربی، اسپانیایی و فارسی بشنوند. در نمای بعدی، یک یپروژکشن در حال پخش تصاویری از شادی کودکان غزه است. این تصاویر از میان قاب‌های خالی که از سقف معلق شده به نمایش درآمده است. در قسمت پایین آن هم چیدمانی از تخریب و سنگ و آجر دیده می‌شود.

جایی که تجربه دیداری با تجربه شنیداری و بویایی همراه می‌شود

یکی از خلاقیت‌ها برای ارایه آثار هنرمندان کشورمان در این رویداد، ملموس کردن هرچه بیشتر این آثار، با افزودن تجربه‌های صوتی و تصویری است که عبدالحسینی درباره آن‌ها گفت: پس از این قسمت، با ورود به فضای نمایشگاهی، ۵ اثر ارایه‌ شده در پاویون ایران به نمایش درآمده است. زیر هر نقاشی، چیدمان مفهومی متناسب با حس و حال همان اثر انجام شده است. مثلا در اثر کاظم چلیپا با عنوان «خانه‌ای که یک در دارد و دو پنجره»، چیدمانی از همان خرابی‌ها و ویرانی‌هایی که در اثر نقش بسته، روی زمین و زیر تابلو آورده شده است یا زیر اثر مرتضی اسدی، چیدمانی از قلب‌ها و پرنده‌های کاغذی اجرا شده که توسط همسر ایشان ساخته شده است.

وی بیان کرد: برای فضاسازی بهتر، زیر تابلوی غلامعلی طاهری نیز بخشی از آن شن و صحرایی را که در تصویر نمایش داده شده، می‌توان دید و ۲ پنجره کناری اثر مصطفی گودرزی با پرده‌ای پوشانده شده که روی آن بافت و پس‌زمینه اثر نقش بسته است. در این قسمت، صدای نفس‌زدن با پس‌زمینه موسیقی پخش می‌شود و احساس اضطراب و نگرانی همراه با حس امیدواری را منتقل می‌کند و رایحه چوب در این فضا قابل استشمام است. به این صورت است که تجربه دیداری با احساس شنیداری و بویایی همراه می‌شود.

این هنرمند در مورد بخشی که در آن از هنر چیدمان استفاده شده است، توضیح داد: بعد از مرحله نمایش آثار، وارد فضای تاریکی می‌شویم که در آن چیدمان آینه‌ها صورت گرفته است. این آینه‌ها، از کارهای برگزیده جشنواره فجر و شامل چیدمانی از محمد امین اوجی و مریم صفایی است. این اثر در جشنواره فجر به تابیدن نور و بازتاب آن از میان آینه‌هایی اختصاص داشت که بر مبنای هندسه نقوش ایرانی شکل گرفته بود. اما در اجرای مجدد آن، به جای تابش نور بر آینه‌ها، کارهای مصطفی گودرزی و عبدالحمید قدیریان با ویدیو پروژکتور روی آن‌ها تنظیم‌ شده و انعکاسش روی دیوارها عیان است تا فضایی کهکشانی و بهشت‌گونه را تداعی ‌کند. ضمن اینکه این قسمت، موسیقی خاص خودش را دارد که بابک ربوخه آهنگساز صاحب‌نام آن را ساخته و باعث شده که در این قسمت نیز تجربه شنیداری و دیداری توأمان رقم بخورد. پس از عبور از این قسمت، روایت نمایشگاهی به پایان می‌رسد.

طراحی خلاقانه در مکانی نامناسب!

کیوریتور ارشد پاویون ایران معتقد است غرفه کشورمان، به لحاظ ایده، طراحی و روایت، خوب است و داستان و سناریوی مناسبی دارد اما به لحاظ اجرا، بنا به دلایلی مانند مکان برگزاری که برای این چیدمان مناسب نیست و عدم حضور تیم اجرایی برای آماده‌سازی و نصب تجهیزات، ضعف‌هایی داشته است.

وی درباره واکنش مخاطبان نسبت به موضوع مطرح‌شده در پاویون ایران، یعنی حمایت از کودکان مظلوم فلسطینی، تصریح کرد: هر موضوعی طبیعتاً جذابیت‌هایی داشته و موافقان یا منتقدانی دارد و مورد علاقه عده‌ای قرار می‌گیرد. ولی در اتفاقی که پیش از برگزاری بینال امسال افتاد، ۸ هزار هنرمند درخواست کردند اسراییل در این رویداد حضور نداشته باشد. با این‌حال، تا زمانی که در ونیز بودم، تعداد این درخواست‌ها به ۲۲ هزار هنرمند رسیده بود و نتیجه‌اش این شد که پاویون اسراییل با وجود استقرار در منطقه «جیاردینی» و برخورداری از امکانات خوب، با نصب پوستری بر روی در غرفه اعلام کرد: «کیوریتور و هنرمندان اسراییل تا زمان توافق و برقراری آتش‌بس و آزادی گروگان‌ها پاویون خود را افتتاح نمی‌کنند» و تنها یک ویدئوآرت از پشت شیشه‌های پاویون قابل مشاهده بود و چند سرباز ایتالیایی نیز از غرفه مراقبت می‌کردند.

ادای دین هنرمندان ایرانی به مردم مظلوم فلسطین و غزه

عبدالحسینی با تأکید بر اینکه اتفاقات مرتبط با مسایل فلسطین در قسمت‌های دیگر دوسالانه نیز دیده شده و در بسیاری از غرفه‌ها، فضاها و پاویون‌ها، همدردی با کودکان و زنان بی‌گناه فلسطینی و مردم آنجا قابل رویت بود و آثاری از هنرمندان نیز به این مسأله اختصاص یافته بود، گفت: با این‌حال تنها غرفه‌ای که به صورت کامل و اختصاصی، به موضوع کودکان غزه پرداخته، ایران است. البته انتقادی هم صورت گرفته بود که اگر پاویون به ایران تعلق دارد، پس چرا موضوع آن فلسطین است؟ به هرحال، این اتفاق، یک رویداد جهانی و یک موضوع انسانی است. در میان آن ۲۲ هزار نفری که برای همدردی با مردم فلسطین، بیانیه حذف اسراییل از دوسالانه ونیز را امضا کردند، از ادیب، نویسنده، تصویرساز، نقاش، گرافیست و موسیقیدان تا هنرمندان چندرسانه‌ای از تمام جهان حضور داشتند. اگرچه در آن فهرست نامی از هنرمندان ایرانی را ندیدم اما ادای دین هنرمندان ایران به صورت عملی و با ارایه این آثار شکل گرفت.

وی اضافه کرد: ایران با شعار «بنی‌آدم اعضای یک پیکرند» برگرفته از شعر معروف و جهانی سعدی شیرازی در بینال حضور دارد که این مصرع به دلیل دیده شدن در سازمان ملل شهرت جهانی دارد. این شعار بر این حضور موضوعی صحه می‌گذارد و مفهوم کامل‌تر و گسترده‌تری را منتقل می‌کند. عنوان نمایشگاه نیز «والایی» است.

این پژوهشگر هنری درباره نمایشگاه «والایی» توضیح داد: والایی در هنر به امر والا در کنار امر زیبا اشاره می‌کند. همان که در فلسفه هنر به عنوان امر جلیل و امر جمیل آمده است. فلاسفه معتقدند هنرمند پس از امر زیبا به امر والا می‌رسد. در امر والا، مضمون دارای اهمیت است. موضوعی که در نگاه اندیشمندانی چون لیوتار اهمیت یافته و با این رویکرد آمده است که: «موقعیت‌هایی هست که احساس و ادراک می‌شود، اما قابل بیان نیست. وظیفه هنرمند بازنمایی آن موقعیت است.»

کیوریتور ارشد پاویون ایران در پایان گفت: اگر غرفه ایران در ونیز با همین مشخصات، در منطقه خوبی شکل می‌گرفت و اگر فضای معماری و ساختمان آن به جای یک مکان مسکونی، در یک محل نمایشگاهی بود و این اجازه را می‌داد که روایت‌ در فضای مناسب‌تری اجرا شود، حتما در زمره غرفه‌های برگزیده شصتمین دوسالانه ونیز قرار می‌گرفت.