روزنامه توسعه ایرانی نوشت:مرد ساکت و پیچیده دیپلماسی ایران چندی است که بیش از گذشته در عرصه رسانه فعال شده و خبر از تغییر احتمالی در دکترین هستهای ایران می‌دهد. کمال خرازی، وزیر امور خارجه در دولت اصلاحات و رئیس شورای راهبردی روابط خارجی روز گذشته بار دیگر تاکید کرد: «ایران اگر ناچار شود، دکترین هستهای خود را تغییر خواهد داد. اسرائیل، ایران را تهدید هستهای کند، ممکن است در دکترین هستهای تجدیدنظر کنیم.»
او چند روز قبل در گفت وگو با شبکه الجزیره از احتمال عدول ایران از سیاست‌های هستهای خود گفته بود و با اشاره به اتفاق نظر در میان مقامات نظامی کشورمان افزوده بود: «در صورتی که رژیم صهیونیستی جسارت کند و به تاسیسات هسته ای ایران لطمه بزند، سطح بازدارندگی ما متفاوت خواهد شد. ما تصمیمی برای تولید بمب هستهای نداریم اما اگر موجودیت ایران تهدید شود، ناچاریم دکترین هستهای خود را تغییر دهیم. اخیرا مقامات نظامی هم اعلام کردند که اگر رژیم اسراییل بخواهد به تاسیسات هسته ای حمله کند، تجدید نظر در دکترین و سیاست‌های هستهای ایران و عدول از ملاحظات اعلامی گذشته محتمل و قابل تصور است.»
زمزمه‌های ساخت بمب هستهای از سوی ایران
تنش میان ایران و اسرائیل موجب شده که از ایران صدای بلندتری مبنی بر احتمال تغییر برنامه هستهای شنیده شود. در میانه تنش ایران و اسرائیل ابتدا سردار حق‌طلب، فرمانده سپاه حفاظت و امنیت مراکز هستهای گفت: «اگر رژیم جعلی صهیونیستی بخواهد از تهدید حمله کردن به مراکز هستهای کشورمان برای تحت فشار قرار دادن ایران استفاده ابزاری کند، تجدید نظر در دکترین و سیاست‌های هستهای جمهوری اسلامی ایران و عدول از ملاحظات اعلامی گذشته محتمل و قابل تصور می‌باشد.»
روزنامه جوان، نزدیک به سپاه پاسداران نیز در تحلیلی نوشت:« تنش بی‌سابقه ایران با رژیم صهیونیستی در فاصله حمله به بخش کنسولی سفارت ایران در دمشق تا عملیات وعده صادق و پنج روز بعد از آن، یعنی عملیات روز ۳۱ فروردین اسرائیل علیه ایران، خیلی چیز‌ها را تغییر داد و چیز‌های بیشتری را هم دگرگون خواهد کرد. یکی از چیز‌هایی که ممکن است تغییر کند، سمت‌و‌سوی برنامه هستهای ایران است.»
این رسانه در ادامه تصریح کرد: «چینی‌ها زمانی در دهه ۱۹۵۰ میلادی، تسلیحات اتمی را «ببر کاغذی» قدرت‌های بزرگ خوانده بودند، ولی هم آنها اذعان می‌کردند: «اگر امریکا با بمب اتمی [به‌ما]حمله کند، چیزی مقابلش نداریم و فقط مجبوریم اجازه چنین حمله‌ای را بدهیم». همین شد که پکن در اکتبر ۱۹۶۴ اولین سلاح هستهای را آزمایش کرد... واقعیت این است که تنش ماه آوریل می‌تواند یک تغییر جدی در نگاه ایران به برنامه هستهای خودش پدید آورد.»
همچنین احمد بخشایش اردستانی، نماینده مجلس در دوره نهم و منتخب دوره دوازدهم که عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق هم هست در ادعایی جنجالی گفت: «به نظر می‌رسد ایران به سلاح هستهای دست پیدا کرده که توانسته با این اطمینان اسرائیل را مورد تهاجم قرار دهد و قبل از آن هم پایگاه آمریکا در عین‌الاسد را مورد تهاجم قرار دهد.»
اظهارات خرازی و دیگر مقامات رسمی و غیر رسمی ایران مبنی بر احتمال تغییر دکترین هستهای کشورمان تلاشی برای محاسبه‌پذیر شدن کنشگری ایران در نظام بین‌الملل تعبیر می‌شود تا همه طرف‌ها از میزان حساسیت‌ها و خطوط قرمز ترسیمی یکدیگر آگاه شوند. تحولات بین‌المللی و بازیگران منطقه‌ای در تحولات آتی ثابت خواهند کرد که آیا این ریسک محاسبه‌پذیری کنشگری ایران، افزوده‌ای برای کشور خواهد داشت یا خیر؟
این عضو سابق کمیسیون امنیت ملی تصریح کرد: «به نظرم ما به سلاح هستهای رسیده ایم، اما اعلام نمی‌کنیم. یعنی سیاست اعمالی ما داشتن بمب هستهای است، اما سیاست اعلامی ما فعلا حرکت در چارچوب سیاست‌های برجام است. به این دلیل چرا که زمانی که کشورها می‌خواهند مقابله کنند باید هماورد باشند، هماورد ایران با آمریکا و اسرائیل مفهومش این است که ایران باید هستهای داشته باشد.»
این منتخب مجلس با بیان این جمله که «فتوای رهبری درباره حرام بودن بمب هستهای، کنشگری است، یعنی ما در بدو امر به سمت این مسئله حرکت نمی‌کنیم»، تاکید کرد: «وقتی رقیب شما در منطقه بمب هستهای دارد و همواره شما را آزار می‌دهد، دیگر از حالت کنشگری به واکنشی تبدیل می‌شویم. واکنش ایران به بحث هستهای یعنی دارا بودن آن، یعنی دیگر می‌خواهیم راحت بخوابیم. ولی ما نمی‌خواهیم روسیه و چین را بترسانیم تا ایران آرام آرام مقدمات اعلام رسیدن به بمب هستهای را فراهم میکند.»
دیپلماسی برجام و بمب
اظهارات رئیس شورای راهبردی روابط خارجی به سرعت واکنش آمریکایی‌ها و برخی رسانه‌های غربی را به دنبال داشت. متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در واکنش به سخنان خرازی گفته بود: «این اظهارات غیرمسئولانه است، اما همان‌طور که رئیس‌جمهور و وزیر خارجه به صراحت اعلام کردند، ایالات متحده به هر طریقی تضمین میکند که ایران هرگز به سلاح هستهای نخواهد رسید.» و تضریح کرده بود که «ما همچنان به استفاده از ابزارهای مختلف برای دستیابی به آن هدف ادامه می‌‌‌دهیم و همه گزینه‌‌‌ها روی میز باقی است.»
در حالی‌که رئیس شورای راهبردی روابط خارجی در هفته اخیر دو بار از احتمال تغییر دکترین هستهای ایران سخن گفته و برخی فرماندهان سپاه و یا نمایندگان نیز بر این تغییر رویکرد صحه گذاشته‌اند، سخنگوی وزارت امور خارجه تاکید کرد که در دکترین هستهای ایران هیچ تغییری ایجاد نشده است
میلر همچنین با بیان اینکه دیپلماسی بهترین راه برای دستیابی به راه‌‌‌حلی پایدار و موثر است، افزود: «با توجه به تشدید تنش در سراسر جهان و از جمله شکست آنها (ایران) در همکاری با آژانس، ما در حال حاضر با چنین چیزی فاصله داریم.»
خبرگزاری رویترز نیز با پرداختن به صحبت‌‌‌های اخیر خرازی، نوشت که این اظهارات سوالاتی را در مورد برنامه صلح‌‌‌آمیز هستهای ایران برانگیخته است. این رسانه در گزارش خود تاکید کرد که «تهران همیشه گفته است که هیچ برنامه‌‌‌ای برای دستیابی به سلاح هستهای ندارد ولی دولت‌‌‌‌‌‌های غربی گمان می‌‌‌کنند که ایران خواهان فناوری هستهای برای ساخت بمب است. برنامه هستهای این کشور در مرکز مناقشات طولانی‌مدت قرار داشته که به اعمال تحریم‌‌‌هایی علیه این کشور منجر شده است. در ماه آوریل، در میانه یک بن‌‌‌بست تنش‌‌‌آمیز با اسرائیل که باور عمومی بر این است که سلاح هستهای دارد، یکی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران ایران نیز گفت که تهدیدهای اسرائیل می‌تواند ایران را به تغییر دکترین هستهای خود وادار کند.»
کمال خرازی، مشاور مقام رهبری در سومین نشست گفتگوهای ایرانی- عربی با عنوان «برای همکاری و تعامل» که با حضور حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه و برخی از سفرا و نمایندگان کشورهای عربی برگزار شد، نیز به صورت غیرمستقیم پاسخ این مقام آمریکایی را داد و از دیپلماسی توامان بازگشت به برجام و رسیدن به بمب هستهای سخن گفت: «آمریکایی‌ها گفتند دیپلماسی بهترین راه است ولی شما بودید که از دیپلماسی فرار کردید و از برجام خارج شدید. شما هستید که آمادگی برای بازگشت به میز مذاکره ندارید. ما معتقدیم که دیپلماسی بهترین راه است و آمادگی داریم که برجام بازگردد.» او البته بار دیگر توضیحی درباره دستیابی ایران به بمب هستهای داد و افزود:« اگر اسراییل تهدید کند طبیعتا کشورها ساکت نمی‌شوند و به همین دلیل اعلام کردم که اگر اسراییل جسارت و تهدید کند ما ممکن است در دکترین هستهای خود تجدیدنظر کنیم. آمریکایی‌ها واکنش نشان دادند و همان حرف‌های خودشان را زدند. ما اولا خواهان سلاح هستهای نیستیم و فتوای رهبری بر این اساس است. اما اگر دشمن شما را تهدید کند باید چه کار کرد؟»
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه نیز روز گذشته در مصاحبه مطبوعاتی خود سعی کرد گمانه‌زنی‌ها را در این زمینه کاهش دهد و بگوید که مسیر دیپلماسی همچنان باز است. او گفت:« مواضع رسمی کشور در موضوعات مختلف از جمله بحث سلاح‌های کشتار جمعی به صورت شفاف از طریق مقامات عالی ایران بارها اعلام شده است و در دکترین هستهای ایران هیچ تغییری ایجاد نشده است.»
سخنگوی وزارت امور خارجه همچنین گفت که «ارتباطات دیپلماتیک بین ما و طرف آمریکایی از طریق واسطه‌ها و در چارچوب مذاکرات رفع تحریم‌ها انجام می‌شود و این گفت‌وگوها و مذاکرات یک روند مستمر را طی کرده است و تا این مرحله مذاکرات به فواصل از طریق واسطه‌ها انجام شده است.»
محاسبه‌پذیری کنشگری ایران؟
حرف های خرازی اما منتقدانی هم در داخل داشته و برخی برای آن از تعبیر بی‌تدبیری استفاده کرده‌اند. عباس آخوندی وزیر سابق راه در دولت روحانی با این حرف مخالف است و می گوید: «تهدید خرازی به تغییر دکترین هستهای ایران، قطعا از سر بی تدبیری بود و آثار منفی آن را بر امنیت ملی ایران هم در کوتاه مدت و هم در بلند مدت خواهیم دید.»
داوود حشمتی، عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت هم می‌گوید: «در ساحت سیاست حرف‌های خرازی سیگنال ترس برای ایجاد توافق است. این حرف‌ها ترسی برای واشنگتن ایجاد نمی‌کند و فقط دست اسرائیل را پر خواهد کرد.»
اظهارات خرازی و دیگر مقامات رسمی و غیر رسمی ایران مبنی بر احتمال تغییر دکترین هستهای کشورمان تلاشی برای محاسبه‌پذیر شدن کنشگری ایران در نظام بین‌الملل تعبیر می‌شود تا همه طرف‌ها از میزان حساسیت‌ها و خطوط قرمز ترسیمی یکدیگر آگاه شوند. تحولات بین‌المللی و بازیگران منطقه‌ای در تحولات آتی ثابت خواهند کرد که آیا این ریسک محاسبه‌پذیری کنشگری ایران، افزوده‌ای برای کشور خواهد داشت یا خیر؟
∎
نظر شما