سیدمهدی طالبی، دبیرگروه جهان‌شهر: آمریکا پس از پیروزی در جنگ جهانی دوم با ایجاد ناتو همان کاری را انجام می‌دهد که روم انجام می‌داد. پایگاه‌های ناتو در سراسر کشورهای عضو با سربازان آمریکایی گسترده شده‌اند و اعضا نیز تحت سیطره نظامی، امنیتی و سیاسی واشنگتن قرار دارند. شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین در جریان تور اروپایی خود درحال نشان دادن مخالفت جدی کشورش با توسعه ناتو است.
سفر او به اروپا از 16 اردیبهشت (یکشنبه 5 می) آغاز شده و تا 21 این ماه (10 می) طول خواهد کشید. شی یکشنبه‌شب وارد فرانسه شد و روز دوشنبه در پاریس با امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه و اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا دیداری دوجانبه داشت. روز سه‌شنبه پایان سفر او به فرانسه بود و پس از آن راهی صربستان شد. رئیس‌جمهور چین قرار است در آخرین منزل در تور اروپایی خود، میهمان مجارستان باشد.
از میان سه کشور، دو کشور شامل صربستان و مجارستان جزء دوستان چین هستند و فرانسه نیز با وجود اختلافات، از طرح آمریکا برای تشدید تنش با پکن خودداری کرده و به همین دلیل مورد احترام آنهاست. سفر شی به سه کشوری که به نوعی نقش مهمی در ارتباطات پکن با غرب دارند، باعث شده کارشناسان بگویند چین علاوه بر تلاش برای حفاظت از روابط خود با اروپا در‌برابر فشارهای آمریکا، درصدد است نقش واشنگتن در قاره سبز را تضعیف کند.
پرونده‌های کلان میان چین و اتحادیه اروپا شامل دو موضوع جنگ اوکراین و مازاد تجاری سنگین تجاری به نفع چین است. در سطحی پایین‌تر و احتمالا در ارتباط با این دو پرونده کلان، بحران جدیدی در روابط میان این دو شکل گرفته که به دستگیری جاسوسان چینی در اروپا مرتبط است. طی هفته‌های اخیر چند نفر در این رابطه بازداشت شده‌اند که برخی از آنها دسترسی‌های سیاسی قابل توجهی داشته‌اند.

چین و ناتو
تاریخ ناتو با جنایت گره خورده است. این سازمان برای غلبه بر ملت‌ها و منفعل ساختن دولت‌ها از ابزار جنایت بهره می‌گیرد. رئیس‌جمهور چین در جریان سفر خود به صربستان پیامی قدرتمند در این خصوص برای ناتو ارسال کرد تا به رهبران آن بگوید جنایت‌های این سازمان خللی در اراده پکن برای مقابله با توسعه‌طلبی‌های این سازمان نداشته است. شی جین پینگ سفر خود به بلگراد، پایتخت صربستان را در سالگرد بیست‌و‌پنجمین سالروز بمباران سفارت خود در این شهر به دست ناتو برنامه‌ریزی کرده بود. جنگنده‌های آمریکایی در روز 7 می 1999 پنج بمب هدایت دقیق به‌سمت محوطه سفارت چین در بلگراد پرتاب کردند که به‌دنبال آن 3 شهروند چینی که خبرنگار بودند کشته و 20 نفر دیگر زخمی شدند؛ هرچند بیل کلینتون رئیس‌جمهور وقت آمریکا از جیانگ زمین رئیس‌جمهور اسبق چین به‌خاطر این حمله عذرخواهی کرده و آن را ناشی از اشتباه دانست اما بسیاری آن را عمدی می‌دانستند. ناظران سیاسی معتقد بودند این حمله هشداری از سوی واشنگتن به پکن بوده تا این کشور را از تلاش برای نفوذ در بالکان منصرف کند. شی سه دهه پس از این واقعه در بدو ورود خود به صربستان در مقاله‌ای که در روزنامه پلیتیکا منتشر شد، نوشت: «25 سال پیش در چنین روزی، ناتو به‌طور آشکار سفارت چین در یوگسلاوی را بمباران کرد و سه خبرنگار چینی را کشت. این را هرگز نباید فراموش کنیم. مردم چین صلح را گرامی می‌دارند، اما ما هرگز اجازه نمی‌دهیم چنین تاریخ غم‌انگیزی تکرار شود.» رئیس‌جمهور چین در این مقاله تلویحا به دیگران تاکید کرده با حربه ناتو آشناست و به کارگیری ابزار جنایت به انفعال رهبران پکن در برابر این سازمان منجر نخواهد شد.
بسیاری معتقدند پس از واقعه حمله به سفارت چین، برخلاف توقع آمریکا روابط صرب‌ها با پکن عاطفی‌تر و عمیق‌تر شد؛ روندی که آشکار می‌سازد جنایت‌های ناتو همیشه به انفعال دولت‌های دشمن منتهی نمی‌شود. نشریه فایننشال تایمز در تحلیلی در این خصوص استدلال کرده چنین حضوری با همزمانی سالگرد حادثه سفارت به پکن این امکان را داده تا روایت مورد پسند روسیه که معتقد است «ناتو یک سازمان تهاجمی و خطرناک است»، ترویج کند. آنچه فایننشال تایمز به آن اشاره کرده را چین بارها طی جنگ اوکراین تکرار کرده و گفته این سیاست گسترش ناتو بود که باعث تحریک روسیه و آغاز جنگ در اروپا شد. تور دولتی چین علاوه‌بر صربستان شامل فرانسه -مدعی مرگ مغزی ناتو و خواهان تشکیل ارتش اروپایی- و مجارستان -عضو ناراضی ناتو و اتحادیه اروپا- نیز بوده است.
علاوه‌بر مختصات سفر، نگاهی به دیگر اقدامات چین نیز نشان‌دهنده جدی شدن مقامات این کشور در مقابله با توسعه‌طلبی ناتو است؛ به‌ویژه که آمریکا قصد دارد ساختارهای نظامی مورد نظر خود را در اتصال با ناتو به جنوب آسیا -هند- و شرق این قاره -ژاپن و کره‌جنوبی- تسری دهد. چینی‌ها همزمان با تهاجمی‌تر شدن در مقابل جزیره تایوان در قضایای غرب آسیا نیز رویکرد تندتری در قبال ناتو اتخاذ کرده‌اند. پکن پس از حمله رژیم‌صهیونیستی به سفارت ایران در سوریه ضمن محکوم کردن این اقدام آن را یادآوری‌کننده حمله به سفارت خود در بلگراد دانست. آنها همچنین پس از پاسخ ایران به رژیم در شامگاه 25 و بامداد 26 فروردین از این عملیات حمایت کرد. این اقدام در شرایطی صورت گرفت که چین و رژیم‌صهیونیستی روابط گسترده اقتصادی با یکدیگر داشتند و این‌گونه تلقی می‌شد پکن به شکل سنتی از محوربندی‌های موجود در غرب آسیا علیه محوری دیگر حمایت نمی‌کند.
این تلقی به اندازه‌ای قوی بود که آمریکا و اروپا طی درگیری با ارتش یمن در دریای سرخ، که در پیامد جنگ غزه ایجاد شد، از چین درخواست داشتند به‌دلیل روابط مثبت خود با ایران از این کشور بخواهد صنعا را از حملات به کشتیرانی رژیم‌صهیونیستی بازدارد. اقدامات چین پس از تهاجم رژیم‌صهیونیستی به سفارت ایران در سوریه اما نشان داد پکن تحرکات جنایتکارانه تل‌آویو در غزه را مقدمه یک پروژه بزرگ توسط ناتو می‌داند؛ پروژه‌ای که قرار است طی آن گروه‌های مقاومت ضد آمریکایی در منطقه یک به یک سرکوب شده و مقدمات تشدید محاصره ایران، روسیه و چین به اجرا درآید. به‌نظر می‌رسد ناتو که در زمان ضعف قدرت‌های شرقی کار آسانی برای گسترش نداشت با قدرتمندتر شدن آنان کار دشوارتری پیش‌روی خود دارد.

ضربه به حوزه نفوذ آمریکا
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه براساس یک سنت فرانسوی برای حفظ استقلال این کشور، مقابله با سوءاستفاده آمریکا و کاهش تعهدات امنیتی این کشور به اروپا، خواهان ایجاد نهادهای امنیتی مختص قاره سبز است. او بر همین اساس خواستار ایجاد ارتش اروپایی برای جایگزینی نقش ناتو شده است. پیشنهاد مکرون برای اعزام سرباز به اوکراین نیز در همین قالب صورت می‌گیرد. او قصد دارد ناتو را برای مقابله با روسیه به پیش براند و اگر این اتفاق رخ نداد آن را به بهانه‌ای برای ایجاد ارتش اروپایی تبدیل کند. این اتفاق برای روسیه و آینده نفوذش در قاره سبز چندان مثبت نیست، چه اینکه روس‌ها برای مذاکره بر سر جنگ نیز تنها آمریکا را همتای خود می‌بینند اما به دلیل ضربه‌ای که به ناتو وارد می‌کند در صورت هدایت، در کلیت به نفع شرق خواهد بود. فرانسه به دلیل جایگاهش در اروپا به‌عنوان یکی از دو کشور دارنده سلاح هسته‌ای و عضو دائم شورای امنیت در این قاره، تنها عضو هسته‌ای و دارای حق وتو در اتحادیه اروپا و یکی از دو ستون اقتصادی اتحادیه دارای اهمیت بالایی در مناسبات قاره سبز است.
در سوی دیگر مجارستان با حضور طولانی‌مدت ویکتور اوربان به‌عنوان یک راست افراطی جایگاه مهمی در مناسبات این قاره برخلاف ابعاد کوچکش یافته است. بوداپست از تلاش‌های واشنگتن و بروکسل برای دخالت در مسائل خود ناراضی است و به دلیل عضویت در اتحادیه اروپا و ناتو در رای گیری‌های این دو سازمان از حق وتو خود به خوبی بهره برده است. وانگ یی‌وی، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه رنمین پکن، می‌گوید: «مجارستان با وتو کردن تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه چین در مورد مسائل سین‌کیانگ، هنگ‌کنگ و تایوان نقش بسیار مهمی ایفا کرده است. چین از رفتار مجارستان قدردانی می‌کند و در این همکاری نزدیک سرمایه‌گذاری خواهد کرد.» صربستان نیز نقش مهمی در بالکان داشته و در صورت تحرک می‌تواند اثراتی بر جنوب و مرکز اروپا داشته باشد.
چین می‌کوشد با اقدامات خود علاوه‌بر سازمان نظامی ناتو حوزه نفوذ سیاسی آمریکا را هم در قاره اروپا محدود کند. در این میان پکن ضربات متقابلی را از واشنگتن دریافت کرده است. چین از سال 2012 در قالب فرمت «۱۶+۱» که شامل عضویت پکن و کشورهای سابقا کمونیست شرق اروپا می‌شد، سعی داشت بلوکی قوی در حوزه نفوذ سابق شرق ایجاد کند. با این حال جنگ اوکراین باعث اضمحلال این قالب به شکل گسترده آن شد. هنگامی که شی در سال 2016 در آخرین سفر خود به شرق اروپا از چک بازدید می‌کرد، میلوش زمان، رئیس‌جمهور وقت این کشور پراگ را «ناو هواپیمابر غرق نشدنی» برای سرمایه‌گذاری چینی‌ها معرفی کرد. پس از جنگ اوکراین و تبلیغ حمایت چین از روسیه، فشارهای آمریکا باعث فروپاشی این قالب شد. تاماس ماتورا، محقق روابط خارجی در دانشگاه کوروینوس بوداپست می‌گوید: «چک‌ها، لهستانی‌ها و تقریبا همه افراد دیگر واقعا به خاطر جنگ از چین عصبانی هستند.» این تغییرات به میزانی است که ریاست‌جمهور چک را امروزه یک ژنرال سابق ناتو برعهده دارد. آمریکا با زمینه‌سازی برای جنگ اوکراین به زعم خود روسیه را در این کشور گرفتار و چین را به بهانه حمایت از روس‌ها از اروپا به بیرون می‌راند. پکن اما بازگشته است.

وزنه موازنه‌ساز
ایوانا کاراسکووا، محقق اهل جمهوری چک در انجمن امور بین‌الملل-یک گروه تحقیقاتی مستقل در پراگ- معتقد است مجارستان و صربستان به روابط با چین تمایل دارند تا نه‌تنها به دستاوردهای اقتصادی دست پیدا کنند بلکه به رای‌دهندگان داخلی نشان دهند از سیاست‌های مستقلی پیروی می‌کنند. به گفته او روابط دولت‌های اروپایی با چین به اتحادیه اروپا و آمریکا گوشزد می‌کنند آنها تنها بازیگران منطقه نیستند. به نظر می‌رسد فرانسه نیز چنین قصدی دارد. هرچند پاریس به دلیل نقش بزرگش خود یک وزنه دانسته می‌شود اما مکرون احتمالا قصد دارد با نشان دادن سیاست‌های مستقل نظر مردم فرانسه را به خود جلب کند. مردم فرانسه با توجه به تاریخ و قدرت این کشور خواهان استقلال بوده‌اند اما در سایه رشد ملی‌گرایی طی سال‌های اخیر این روند تشدید شده است.

چین و روسیه
اورسولا فون درلاین، رئیس کمیسیون اروپا در دیدار خود با رئیس‌جمهور چین گفته این قاره روی چین برای استفاده از «همه نفوذش در روسیه» برای پایان دادن به جنگ اوکراین حساب می‌کند. فون درلاین همچنین نقش شی در «کاهش تنش‌های ناشی از تهدید هسته‌ای غیرمسئولانه روسیه» را مهم توصیف کرده است. این درخواست‌ها عمدتا با اتهام‌زنی پیرامون تسلیح روسیه صورت می‌گیرد. چین گزارش رسانه‌ها درخصوص فروش تسلیحات به روسیه را رد کرده است. آمریکا هم می‌گوید مستندات مستقیمی در این باره وجود ندارد. با این حال واشنگتن مدعی است براساس ارزیابی‌های این کشور، چین مواد اولیه، فناوری‌ها، ماشین‌آلات و تجهیزاتی را به روسیه می‌فروشد که مسکو از آنها برای تولید هواپیما، تانک و سایر تسلیحات استفاده می‌کند. برخلاف ادعای مقامات غربی آنچه این مجموعه از چین توقع دارد این است که روابط اقتصادی خود با روسیه را کاهش دهد. به‌زعم غرب، روس‌ها برای ادامه جنگ اوکراین می‌توانند به منابع تسلیحاتی خود اتکا کنند اما با توجه به تحریم‌های غرب نقطه اتکایی به غیر از چین ندارند. چین از روسیه انرژی و مواد خام وارد کرده و کالاهای مورد نیاز این کشور را تامین می‌کند. غرب برای تضعیف جریان صادرات کالا و قطعات از چین به روسیه معتقد است روس‌ها حتی از قطعات با کاربرد دوگانه یا ساده نیز برای تولید سلاح استفاده می‌کنند. این درحالی است که علاوه‌بر روسیه، اوکراین نیز از روابط اقتصادی با چین برای اداره جنگ بهره می‌برد؛ سرامیک‌های وارداتی از چین که قابل استفاده در جلیقه‌های ضدگلوله هستند و همچنین کوادکوپترهای تجاری که برای فعالیت‌های نظامی ارتقا می‌یابند توسط اوکراینی‌ها در جنگ با روسیه استفاده می‌شوند.