شفقنارسانه_ عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی می گوید: اگر نوع مواجهه ما با عطش و کنجکاوی کودک و نوجوان برای حضور در شبکه‌های اجتماعی، مواجهه دفعی و منع مطلق باشد و از همان ابتدا او را از حضور در فضاهای رسانه ای و مجازی منع کنیم، ممکن است باعث شود فرزند ما بخواهد تجربه های خود را از جای دیگر و بدور از والدین خود به دست بیاورد و این به مراتب آسیب های جدی تری به دنبال خواهد داشت.

دکتر لیلا وصالی مدیرعامل انجمن سوادرسانه‌ای ایران و مدیرمسئول رسانه تحلیلی دانشگاه علامه طباطبایی(عطنا)، با توضیح درباره قوانینی که در دنیا برای کودکان و نوجوانان در فضای مجازی وجود دارد به شفقنا می گوید: در تمام دنیا برای استفاده نوجوانان از شبکه های اجتماعی و فضای مجازی قوانینی وجود دارد که بخشی از این قوانین توسط پلتفرم ها یا همان صاحبان سکوها و بخشی توسط دولت ها وضع شده است. در کنار این قوانین نیز همواره آگاهی رسانی به والدین توسط گروه های رسمی و غیر رسمی، NGO ها، سازمان های متولی سوادرسانه و مدارس، همچنان وجود دارد.

او ادامه می دهد: در کشورهای دارای قوانین مشخص درباره شبکه‌های اجتماعی، سکوها موظفند سن استفاده از اپلیکیشن خود را مشخص کنند. هرچند ممکن است برخی سکوها به دلیل منفعت طلبی، سن استفاده کاربران خود را پایینتر از حد مجاز اعلام کنند، اما قوانین سختگیرانه در حفظ حقوق کودکان و نوجوانان و قوانین امنیتی، آن را اصلاح می کند. از این جهت است که علارغم آن که واتساپ، سن استفاده از این پیامرسان را ۱۳ سال اعلام کرده است، اتحادیه اروپا، در قوانین تنظیم‌گری حفاظت از اطلاعات عمومی اروپا، سن کاربری واتساپ را از ۱۳ سال به ۱۶ سال، افزایش داده است.

او ادامه می دهد: بنابراین، اگرچه ممکن است این قوانین توسط،کشورها تغییر کند، اما آنچه مسلم است، سکوها موظفند رده‌بندی سنی اپلیکیشن خود را برای کاربران و خانواده ها مشخص کنند. چنان که خیلی از اپلیکیشن ها، استفاده گروه سنی زیر ۱۸ سال یا زیر ۱۶ سال را ممنوع اعلام کرده‌اند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه بیان می کند: بخشی از رفتار کودکان و نوجوانان و محافظت از آنها در فضای مجازی به عهده دولت هاست. یعنی با توجه به اینکه یک کودک، فارغ از نوع خانواده اش؛ که حتی ممکن است برخی دارای خانواده آگاه یا منسجمی نباشند، نیاز به مراقبت در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی دارد، نقش متولی بودن دولت درباره فضای مجازی پررنگ می شود و همچنان یک بحث مهم در محافظت از کودک و نوجوان محسوب می شود.

او بیان می کند: از این جهت خیلی از دولت‌ها قانون‌هایی برای صیانت از کودکان خود در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی را مصوب و رسمی کرده‌اند و براساس آن، نوع دسترسی کودک و نوجوان به خیلی از سایت ها، نه بر اساس خواست و توصیه والدین، بلکه به واسطه میزان کنترل و دسترسی که دولت دراختیار آنان قرار داده، مشخص می شود. مثلا وقتی می خواهید از ایمیل استفاده کنید اگر سن خود را کمتر از آنچه که هست وارد کنید، دسترسی های ایمیلی از شما گرفته خواهد شد و برگرداندن دسترسی، منوط بر اطمینان حاصل کردن از بزرگسالی شما خواهد شد و استفاده کودکان را به همراهی والدین و اجازه آنها، منوط کرده است.

این کارشناس رسانه با اشاره به مدل محافظتی از نوجوانان در شبکه های اجتماعی می گوید:  مثلا در آلمان کودکان از زمانیکه متولد می شوند یک آیدی رسمی پیدا می کنند و این آیدی رسمی متصل به سازمان ثبت احوال آنها است. زمانیکه کودک می خواهد وارد فضای وب شود یا هر نوع اپلیکیشن مبتنی بر وب، اساسا چون امکان خوداظهاری ندارد و هویت او در این فضا مشخص است، نسبت به خیلی از اپلیکیشن ها و یا شبکه های اجتماعی هیچ دسترسی برایش ایجاد نمی شود. در اینجا بحث والدگری رسانه ای برای خانواده ها راحت تر می شود.

وصالی توضیح می دهد: شاهدیم که فیلترینگ به طور کلی اتفاق می افتد و دسترسی همگان را از فضا قطع می کند. اما وقتی دسترسی طبقه بندی شده تعریف شود، حتما هر فردی به اندازه نیاز خود می تواند از آن فضا استفاده‌ی مفید و درست داشته باشد. بنابراین بخشی از این مسئله، به قانون گذاری درست در کشورها و بخشی دیگر به آگاهی والدین برمی گردد.

او ادامه می دهد: خیلی از والدین شاید نسبت به عملکرد جوان های خود در شبکه‌های اجتماعی، هیچگونه امکان نظارت و کنترل نداشته باشند، اما درمورد کودکان این اتفاق می تواند رخ ندهد. تا زمانیکه کودکان و نوجوانان وابسته به خانواده هستند، امکان جهت دادن به نوع عملکرد آنها در فضای مجازی نیز وجود دارد.

این استاد دانشگاه می گوید: بنابراین پیشنهاد ما این است که سعی کنید ارتباط عاطفی با کودک و نوجوان را قوی کنید، چرا که بین نوع رابطه با فرزند و یا حتی نوع رابطه والدین با هم، با برخی مسائلی که فرزندان در شبکه‌های اجتماعی به آنها گرفتار می شوند و در نوع و میزان مصرف رسانه ای و حتی درگیر شدن با آسیب های فضای مجازی، ارتباط وجود دارد. اگر می خواهیم کودک و نوجوان ما از ما تبعیت کند و توصیه های ما را درباره فضای مجازی جدی بگیرد، لازمه‌ی آن برقراری رابطه عاطفی قوی با فرزند است.

وصالی هشدار می دهد: اگر نوع مواجهه ما با عطش و کنجکاوی کودک و نوجوان برای حضور در شبکه‌های اجتماعی، مواجهه دفعی و منع مطلق باشد و از همان ابتدا او را از حضور در فضاهای رسانه ای و مجازی منع کنیم، ممکن است باعث شود فرزند ما بخواهد تجربه های خود را از جای دیگر و بدور از والدین خود به دست بیاورد و این به مراتب آسیب های جدی تری به دنبال خواهد داشت.

او تاکید می کند: بلکه می توان با گفتگو با فرزند و صحبت محبت آمیز و همدلانه درباره چرایی لزوم به اندازه مصرف کردن رسانه، حضور کنترل شده و محتاطانه از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی و مخاطرات ممکن و حتی چگونگی مصرف درست، ضمن دادن هشدار لازم به او، درباره ایجاد دسترسی در زمانهای لازم و مقتضی‌، به او اطمینان بدهیم و بداند که او را حتما در این فضا همراهی می کنیم.

این استاد دانشگاه  با اشاره به اهمیت رده سنی و استفاده از فضای مجازی بیان می کند: همواره توصیه می کنیم کودک زیر ۳ سال هیچ‌نوع استفاده از گوشی، تبلت و به خصوص گوشی‌های هوشمند نداشته باشد‌ و استفاده از هر نوع رسانه ای که دارای اشعه باشد و حتی استفاده طولانی مدت از تلویزیون یا استفاده از فاصله نزدیک، می تواند برای کودک مخرب و زیان آور باشد. پس از آن تا ۶ سالگی حداکثر می تواند ۱ساعت تماشای صفحه نمایش به همراهی والد داشته باشد.

او ادامه می دهد: از ۷ تا ۹ سالگی نیز بین ۹۰ دقیقه تا ۲ ساعت در روز، همراه با وضع قوانین استفاده از موبایل و تبلت در خانواده، به او در کسب مهارت های الکترونیک کمک می کنیم. در کودکان بالای ۱۰ سال نیز، بین ۲تا ۳ ساعت در روزهای عادی و حداکثر ۴ ساعت در پایان هفته، به شرط استفاده درست و محتواهای مورد تایید والدین، مجاز به استفاده خواهند بود که البته حتما باید به پیوسته نبودن و فعالیت داشتن بین مدت زمان استفاده نیز توجه داشت.

وصالی توضیح می دهد: براساس بعضی دسته‌بندی‌های دوره نوجوانی، از ۱۰ تا ۱۴ سالگی، اوایل جوانی، از ۱۵ تا۱۷ سالگی، اواسط نوجوانی و از ۱۸ تا ۲۴ سالی، اواخر نوجوانی نامیده می شود.از ۱۰ تا۱۴ سالگی یعنی اوایل نوجوانی، نوجوان همچنان اجازه استفاده از شبکه‌های اجتماعی را ندارد اما پس از این سن نیز، توصیه می شود هرگونه حضوری حتما با نظارت والدین همراه باشد و درصورت عدم ضرورت برای خرید گوشی مجزا، نوجوانان از گوشی مشترک با والدین خود استفاده کنند.

او ادامه می دهد: در هر سنی می توان به کودک یا نوجوان، برخی مهارت های متناسب با سن آنها و مواردی که به دانستن آن نیاز دارند را آموزش داد و برای او استفاده محدودی بر اساس نیاز سنی و توصیه روانپزشکان، ایجاد کرد که البته همین الگوی میزان استفاده ای که پیشتر اشاره شد هم با الگویی که بعضی خانواده ها در هر لحظه از فرزند خود عکس و فیلم تهیه می کنند، کاملا متفاوت است .

وصالی با تاکید بر استفاده درست از شبکه های اجتماعی می گوید: در سنین بالای نوجوانی، لازم است نوجوانان با شیوه های جدید و درست کسب درآمد از طریق شبکه های اجتماعی آشنا شوند که در این زمینه نیز حتما باید به شکل درست و غیر افراطی بودن آن توجه شود. مثلا بعنوان نمونه، نوجوانی داریم که دچار افسردگی شدید است بااین که از کودکی کسب درآمد بالایی از یوتیوب و شبکه‌های اجتماعی داشته است. در واقع اگر والدین آگاهانه از شبکه‌های اجتماعی استفاده نکنند، به فرزند خود آسیب وارد می کنند اما درصورت استفاده درست، علمی و آگاهانه، به رشد او کمک می کنند. مثلا اگر در زمان خود و به اندازه، علاقه مندی فرزند خود را به سمت تولید محتوای درست و مفید، تولید و کسب مهارت و به اشتراک گذاری مهارت‌های خوب، سوق بدهند و کسب درآمد را به آنها بیاموزند ممکن است فرزندان کمتر دچار مخاطرات جدی در این فضا شوند .

او می گوید: شاید نوجوان ما به دلیل شرایط سنی یا کنجکاوی و یا بر اساس شنیده ها و همسالانش به صفحات و محتواهای خاصی سر بزند، حتما شرط حضور فرزند همراهی دلسوزانه والدین باشد نه مچ گیرانه.

او توضیح می دهد: به او تاکید کنیم لازم است که والدین در کنار فرزند باشند. ممکن است والدین محدودیت زمانی برای این کار داشته باشند پس لازم است زمان را طوری تنظیم کنند که زمان حضور فرزند در فضای مجازی در کنارشان باشند و برای این امر محدودیت قرار دهند. والدین امکان این را دارند که با یک سری نرم افزار ها میزان دسترسی فرزندان را مشخص کنند.

او پیشنهاد می دهد: اگر فرزند ما با محتوای نامناسبی روبرو شد، لازم است که با آنها در این زمینه صحبت کنیم و هشدار دهیم و آموزش دهیم. آنچه مهم است اینکه کودک ما بیاموزد هر نوع اطلاعاتی ارزشمند نیست و دانستن هر چیزی افتخار محسوب نمی شود. به همین خاطر برخورد آگاهانه بسیار مهم است و گفتگوی بین والد و فرزند در این زمینه اهمیت زیادی دارد.