شفقنا افغانستان – علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت جمهوری اسلامی ایران گفته است که پس از بارش‌های اخیر در افغانستان، میزانی از حق‌آبه ایران از رودخانه هیرمند/ هلمند تأمین شده است.

به گزارش خبرگزاری شفقنا افغانستان، جهرمی تأکید کرده است که رایزنی‌های لازم، جهت استیفای کامل حق‌آبه ایران از رودخانه هلمند مطابق معاهده هیرمند 1351، کماکان در دستور کار وزارت امور خارجه و وزارت نیرو قرار دارد.

پیشتر خبرگزاری ایرنا هم با نشر ویدیویی گزارش داده بود که در پی تشدید بارش‌ها و نزولات آسمانی در افغانستان، بخشی از حق‌آبه ایران از سوی افغانستان پرداخت و وارد خاک ایران در منطقه جریکه سیستان شده است.

در این ویدیو دیده می‌شود که سیلاب بر بستر رودخانه هلمند در سیستان جریان دارد. طی روزهای اخیر اکثریت ولایت‌های افغانستان به‌ویژه مناطق جنوبی گواه بارش شدید و وقوع سیلاب بوده است. وضعیت مشابه در سیستان ایران نیز جریان داشت و طبق گزارش‌ رسانه‌های ایرانی، اکثریت رودخانه‌ها در این ولایت طغیان کرده است.

با این حال، حسن کاظمی قمی، نماینده‌ی ویژه و سفیر ایران در کابل به‌تازگی در دیدار با امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه‌ی طالبان ابراز امیدواری کرده است که جریان آب رود هلمند به سیستان و بلوچستان آن کشور تداوم یابد.

براساس اعلامیه‌‌ی وزارت خارجه‌ی طالبان، قمی در این دیدار بخاطر رفع موانع رسیدن آب دریای هلمند به سیستان ایران ابراز امتنان کرده است.

امیرخان متقی گفته است که امسال به‌دلیل بارندگی در افغانستان، بعد از چند سال خشک‌سالی «آب به پایین‌دست دریای هلمند در استان نیمروز و سیستان و بلوچستان ایران» جاری شده است.

حق‌آبه سیستان و بلوچستان از رودخانه هلمند از سال‌های دور محور تنش میان افغانستان و ایران بوده است.

در ماه اردیبهشت سال گذشته ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور ایران به طالبان هشدار داده بود که حق‌آبه ایران از رود هیرمند را آزاد کند.

رییسی با لحن کم‌سابقه‌ای گفت: «می‌خواهم به حاکمان افغانستان عرض کنم که این سخن بنده را مطلب عادی تلقی نکنند، بسیار جدی بگیرند؛ به مسئولین و حاکمان افغانستان اخطار می‌کنم که حق مردم و منطقه سیستان و بلوچستان را سریعا بدهند.»

طالبان در واکنش به اظهارات رییسی گفتند که به‌دلیل خشک‌سالی، آب کافی در رودخانه هلمند نیست. ایران اما این ادعا طالبان را با تصاویر ماهواره‌ای به چالش کشید و گفت که پشت سد کجکی در ولایت هلمند آب کافی وجود دارد. ایران تأکید داشت که باید بازرسان‌اش میزان آب رودخانه هلمند را بررسی کند. سرانجام در ماه اسد سال گذشته کاظمی قمی،  سرپرست سفارت جمهوری اسلامی ایران در افغانستان از بازدید هیأت ایرانی ازدستگاه آب‌سنج ولسوالی دهراوود ارزگان خبر داد و اعلام کرد که «میزان جریان آب در ماه جاری کمتر از ماه اسد سال‌های آبی دیگر بوده است». ظاهرا ادعای طالبان درباره‌ی کمبود آب پذیرفت.

روابط کابل و تهران در گروی آب هلمند

حسن کاظمی قمی، سفیر ایران در کابل به‌تازگی به امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه‌ی طالبان گفته است که «آب یک عامل مهم در گسترش روابط دوجانبه» است.

امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران هم سال گذشته در گفت‌وگو با متقی گفته بود: «رهاسازی آب از سوی افغانستان و تامین حقابه ایران به صورت عملی، مطالبه جدی جمهوری اسلامی ایران است و این امر در مناسبات فی‌مابین تاثیر دارد.»

معاهده آب میان افغانستان و ایران در سال ۱۳۵۱ میان موسی شفیق و امیرعباس هویدا، نخست وزیران وقت دو کشورامضا شد که بر اساس آن در صورت کافی بودن آب هیرمند سالانه حدود ۸۲۰ میلیون متر مکعب آب به ایران تعلق خواهد گرفت.

این معاهده، سال معمولی و نرمال آبی را نیز تعریف کرده است که براساس سنجش مرکز سنجش دهراوود مشخص می‌شود و آن هم طوری است که یک سال نرمال آبی در حوزه دریایی هیرمند چیزی حدود شش میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب می‌باشد.

موانع تأمین حق‌آبه ایران

افغانستان بر رودخانه هلمند دو سد بزرگ ساخته است: سد کجکی در هلمند و سد کمال‌خان در ولایت نیمروز در مرز با ایران.

سد کجکی چند دهه قبل ساخته شده است، اما کمال خان در سال‌های اخیر حکومت پیشین افغانستان با هزینه‌ی بیش از ۲۰۰ میلیون دلار ساخته شد. این سد ظرفیت ذخیره‌ی ۵۲ میلیون متر مکعب آب را دارد و می‌تواند حدود ۱۷۴ هزار هکتار زمین کشاورزی را آبیاری کند.

از دید مقام‌های ایرانی، این دو سد افغانستان موانع تأمین حق‌آبه ایران از رودخانه هلمند است.

سال گذشته کاظمی قمی، سفیر ایران در کابل در اظهاراتی گفته بود: «از نظر کارشناسان سد کمال‌ خان یک سد انحرافی است که ظرفیت آن کم است و به گونه‌ای ساخته شده است که عمده آب آن، سیلاب است…از طرفی درهای خروجی این سد در جایی قرار گرفته است که زمین رو به روی آن در ارتفاع بالاتری قرار دارد.»

او گفته بود: «در یک سال گذشته مقامات طالبان به ما گفتند اشکالات سد را برطرف کردیم، اول این‌که دیواره‌ای که آب پشت سد می‌آید و از آن سرریز می‌شود را مهار کردند، دوم اینکه درهای اصلی سد را تعمیر کردند و دیگری تسطیح زمین جلوی درهای اصلی بوده است.»

با این حال حاکمان افغانستان، سدهای آب را بخشی از توسعه در این کشور می‌دانند و می‌گویند که متعهد به تأمین حق‌آبه ایران است. طالبان بارها تأکید کرده که به معاهده 1351 پابند است.