محمد باریکانی-روزنامه‌نگار

روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی در حالی به پایان رسید که نه‌تنها مدیران و کارشناسان وزارت میراث فرهنگی که حتی حشره‌شناس‌ها، گلسنگ‌شناس‌ها و کارشناسان مرمت آثار تاریخی، همگی بر تهدید آثار تاریخی ایران به دلایل مختلف از سیل و توفان گرفته تا حرص مال اندوزان و دفینه‌یاب‌ها و حتی حشرات موذی اتفاق‌نظر دارند. علی دارابی، قائم‌مقام وزیر میراث‌فرهنگی و معاون میراث فرهنگی کشور چندی قبل اعلام کرده بود که هزاران محوطه تاریخی در کشور وجود دارد که بودجه سالانه حفاظت از آنها تنها 900هزار تومان در سال است و با این بودجه‌ها و در این شرایط نگهداری از آثار تاریخی ایران به‌شدت دشوار است. حالا کارشناسان میراث فرهنگی و علوم زیستی از تهدیداتی سخن گفته‌اند که جدای از نبود بودجه و اعتبار برای نگهداری آثار تاریخی، به جان بناها و محوطه‌های تاریخی ایران افتاده‌اند.


گلسنگ‌ها آثار تاریخی را می‌بلعند
محمد سهرابی، گلسنگ‌شناس:وضعیت آثار تاریخی ایران در حوزه فرسودگی زیستی بسیار ناپایدار است. خطرناک‌ترین و شدیدترین فرسودگی زیستی ناشی از رشد گلسنگ‌ها در محوطه باستانی بیستون و پس از آن در تخت‌جمشید، پاسارگاد، میراث جهانی محور ساسانی، چغازنبیل، شوش، گنبد سلطانیه، گنبد قابوس، تخت سلیمان و برخی کاروانسراهای جهانی کشور وجود دارد. نزدیک به ۵۰۰گونه گلسنگ در حال رویش روی بناهای تاریخی ایران مشاهده شده است که تأثیر فرسایشی زیادی بر سطح بناهای باستانی دارند. گلسنگ‌ها روی سنگ‌ها، صخره‌ها، تنه و ساقه درختان می‌رویند و می‌توانند تا ۴ هزار سال هم عمر کنند. ایران زیستگاه ۲۵۰۰ تا ۳ هزارگونه گلسنگ است که تاکنون هزارگونه از آنها شناسایی شده‌اند و یک چهارم از این تعداد بر آثار و بناهای تاریخی رشد کرده‌اند که در سطح نقوش سنگ‌ها و صخره‌های باستانی نفوذ کرده و باعث تخریب آنها شده‌اند.

پکیج تخریب آثار تاریخی ایران
علیرضا برشاهی، رئیس گروه موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی کرمانشاه: تغییرات آب‌وهوایی، ناآگاهی مردم از اهمیت آثار تاریخی، وندال‌ها و حوادث و بلایای طبیعی مهم‌ترین دلیل نابودی بناها و محوطه‌های تاریخی است. بسیاری از بناها توسط مردمی که در آنها یا همسایگی آنها زندگی می‌کنند تخریب شده‌اند تا خانه جدید ساخته شود. حفاران غیرمجاز به تخریب تپه‌ها و محوطه‌های باستانی اقدام می‌کنند. وندال‌ها هم اقدام به یادگاری‌نویسی و آتش‌افروزی بر بناها می کنند.

سیلاب، بناهای تاریخی‌ یزد را نیمه جان کرد
سید هادی رضوی، کارشناس مرمت بناهای تاریخی: سیل و زلزله بلایای طبیعی تهدید‌کننده بافت‌هاي تاريخي هستند. چنانچه در ۳۶ ساعت اولیه سیل سال ۱۴۰۱ در بافت تاریخی یزد، 13بنا در داخل عرصه بافت ثبت جهانی شده و ۴۲ بنای تاریخی خارج از عرصه این میراث جهانی آسیب دیدند. ۸۴ درصد خسارات ناشی از اجرای غلط طرح‌های مدیریت شهری در این بافت تاریخی، ۹درصد مربوط به بناهای دارای مداخله غیراصولی و 7درصد در رابطه با بناهای مجهول‌المالک و وقفی بود. ۵۱ درصد آسیب‌های سیل نیز مربوط به خانه‌های غیرفعال در بافت تاریخی یزد بود.

آتش در جان بناهای تاریخی
مهناز اشرفی، رئیس پژوهشکده ابنیه و بافت‌های تاریخی: کم‌توجهی به حفاظت از بناهای تاریخی در برابر آتش‌سوزی همچنان وجود دارد. اصول و قواعد حفاظتی نیز در تقابل با اصول سازمان آتش‌نشانی قرار می‌گیرد. بسیاری از بناهای تاریخی دارای سیستم اعلام حریق نیستند؛ میدان حسن‌آباد تهران و فضاهای تاریخی دیگر هم همین وضعیت را دارند.


موریانه‌ها، بناهای تاریخی را می‌جوند
مرضیه صفار، حشره‌شناس: خشکسالی‌های پیاپی سبب افزایش موریانه در بافت های تاریخی یزد شده است. مثلا در بافت تاریخی «شوده بالا» در شهرستان تفت استان یزد ۷۰ درصد منازل بافت تاریخی آلوده به موریانه شده‌اند. از مجموع ۵۶خانه آلوده در این بافت ۲۰ خانه سمپاشی و ۱۰ خانه سمپاشی موردی شده و ۱۵۰۰مورد طعمه‌گذاری نیز در خانه‎های تاریخی آلوده برای مقابله با موریانه‌ها انجام شده است.