شفقنا- آیین چهلمین روز درگذشت آیت‌الله سید محمد موسوی بجنوردی عصر روز جمعه برگزار شد.
سیدعلی خمینی: پروژه علمی آیت‌الله موسوی بجنوردی «فقه معطوف به قانون» بود
به گزارش شفقنا به نقل از جماران، حجت‌الاسلام و المسلمین سید علی خمینی در آیین چهلمین روز رحلت آیت‌الله سید محمد موسوی بجنوردی، گفت: سال اولی که در نجف بودم، آیت‌الله حکیم(ره) به من گفتند شما سعی کنید از جلسات گعده‌های علمی نجف هم بهره ببرید. بعد گفتند خود من میزانی که در گعده‌های علمی آقا میرزا حسن بجنوردی و آقای شیخ حسین حلّی استفاده کرده‌ام، شاید از سایر درس‌ها استفاده نکرده‌ام.
نوه امام خمینی(س)، افزود: من یک وقتی به خود آقای بجنوردی هم گفته بودم که شهرت خانواده بجنوردی و خصوصا آیت‌الله العظمی میرزا حسن بجنوردی در نجف، بسیار بیش از شهرت ایشان در قم است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه پروژه‌های علمی بسیار زیادی در حوزه و دانشگاه هست، اظهار داشت: این مهم است که ما ببینیم آیت‌الله سید محمد بجنوردی در کدام پروژه علمی تعریف می‌شد و جایگاه ایشان کجا بود؟ من معتقد هستم ایشان در یک پروژه علمی تعریف می‌شد که من نام آن را «فقه معطوف به قانون» می‌گذارم. خود ایشان هم یک جایی گفته بود که مبدع این پروژه، امام خمینی(س) بودند.
سید علی خمینی تصریح کرد: شما می‌توانید در حجره یا مسجد بنشینید و فقه بنویسید و اجرا هم بکنید؛ اما فقهی که با آن یک نانوایی را هم نمی‌شود اداره کرد. امام به تعبیر مرحوم آیت‌الله بجنوردی مبدع فقهی بودند که برای اداره جامعه ایده و حرف داشت. ایشان یک وقتی می‌گفتند که وقتی شورای عالی قضایی بودم، امام به من فرمودند تو خیلی سیاسی نیستی؛ روی قوانین کار کن. مرحوم آیت‌الله بجنوردی می‌گفتند من خیلی شب‌ها تا پاسی از شب روی قوانین کار می‌کردم.
باید فقه را طوری عرضه کنیم که بتواند تبدیل به قانون شود و در ساحت اجتماع جوابگو باشد
وی افزود: پروژه علمی که ایشان پی گرفت، «فقه معطوف به قانون» بود. یعنی ما اگر بخواهیم فقهی را عرضه کنیم، باید مسأله‌ای را بیان کنیم و مسأله را به نحوی بیان کنیم که بتواند تبدیل به قانون شود؛ و در ساحت اجتماع جوابگو باشد.
استاد حوزه علمیه نجف تأکید کرد: ما در فقه احکامی داریم. مثلا اگر مسأله «خسارت تأخیر تأدیه وام‌ها» را از پیش از انقلاب و دوران ابتدای انقلاب و برخورد شورای نگهبان با این حکم را نگاه کنید، شاهد بسیار روشنی است. ببینید بعضی فقهای ما با این مسأله چه کار کرده‌اند. تا مدت‌ها می‌گفتند ربا و حرام است و نمی‌شود گرفت. اگر در مسجد بنشینید و یک نفر 10 دینار از شما قرض بگیرد، می‌شود این حرف را زد.
وی ادامه داد: وقتی فقط در سال 1401 یک میلیون و 600 هزار نفر از بانک‌ها وام‌های خرد، 880 هزار نفر وام ازدواج و 790 هزار نفر وام فرزندآوری گرفته‌اند، با این تورمی که امروز با آن روبرو هستیم و در تمام این سال‌ها هم روبرو بوده‌ایم و قیمت دلار که لحظه‌ای بالا می‌رود، اگر شما گفتید خسارت تأخیر تأدیه نداریم، کدام آدم عاقلی است که این وام را به شما پس بدهد؟! کسانی که فقه معطوف به قانون می‌دیدند و فقه معطوف به قانون بحث می‌کردند، خیلی صریح گفته‌اند هیچ اشکالی ندارد؛ نه ربا است و نه شبهه‌ای دارد بلکه لازم و واجب است.
سید علی خمینی گفت: چیزهایی که می‌گویم واقعا اتفاق افتاده و مثال‌های فرضی نیست. یک مسأله‌ای از شیخ طوسی هست که گفت قاضی، حاکم و مسئول جامعه اسلامی نباید احتجاب از مردم داشته باشد. این بود و بر اساس آن فتوا می‌دادند و به روایت منسوب به پیامبر(ص) هم استناد می‌کردند که فرموده بودند اگر مسئولی در نظام اسلامی از مردم احتجاب داشته باشد، خداوند هم از او حجاب دارد. یکی از مسئولین چند وقت پیش کشور تصمیم گرفت که ما نباید احتجاب داشته باشیم و باید ملاقات عمومی داشته باشیم. در ساعات اولی که ملاقات عمومی این مقام بلند پایه اعلام شد، پنج هزار نفر اسم نوشتند. شما مقایسه کنید با زمانی که پیامبر(ص) در مسجد می‌نوشتند و احتجابی هم نداشتند.
وی افزود: اگر فقه را ناظر به قانون کردید و با اقتضائات روز و نگاه به کلان حکومت گفتید من اگر می‌خواهم فقهی بنویسم باید به کلان حکومت نگاه کنم، از موارد شاهدی هم که می‌توانید مراجعه کنید و ببینید این است که شورای نگهبان خصوصا در سال‌های ابتدای انقلاب چه احکامی را خلاف شرع تشخیص دادند که امروز دیگر مسائلش حل شده است. مثلا در شورای نگهبان اول گرفتن کارت مالیاتی برای کسانی که می‌خواهند تجارت کنند را خلاف شرع می‌دانستند. اگر می‌خواستند ثبت ازدواج و طلاق را اجبار کنند که در دفاتر رسمی ثبت شود، می‌گفتند خلاف شرع است. در احیای زمین‌های موات گفتند هرکس بخواهد می‌تواند زمین‌های موات را احیاء کند.
اگر فقه نتواند مبدل به قانون شود، در جامعه امروز نمی‌تواند اجرا شود
نوه امام خمینی(س)، گفت: ما که در این فرآیند به اینجا رسیده‌ایم، یک حرکات فکری صورت گرفت که من آن را تعبیر به «فقه معطوف به قانون» کردم. این فقه باید بتواند مبدل به قانون شود؛ اگر نتواند مبدل به قانون شود، در جامعه امروز نمی‌تواند اجرا شود. کما اینکه بسیاری از موارد هم نشده است. من معتقدم مرحوم آقای بجنوردی در فضای علمی ما چنین جایگاهی داشت. یعنی ایشان در فضایی بود که «فقه معطوف به قدرت» و «فقه معطوف به قانون» را پیگیری می‌کرد؛ و در این زمینه کار کرد، زحمت کشید و مقالات متعددی نوشت که به نظر من مجموعه آنها در این زمینه جمع می‌شود.
هیچ کدام از مشکلات اقتصادی و اجتماعی امروز کشور ما ناشی از فقه جعفری نیست
وی در بخش پایانی سخنان خود تأکید کرد: هیچ کدام از مشکلات اقتصادی و اجتماعی که امروز کشور ما با آنها روبرو هست، و در این 30، 40 ساله با آنها روبرو بوده، ناشی از فقه جعفری نیست. به خاطر اینکه دولتمردان و حاکمان ما خیلی وقت‌ها اصلا سر این مسائل معطل نمانده‌اند. عقیده من این است که مشکلات اقتصادی إلی ماشاءالله هست، اما هیچ کدام آنها ناشی از فقه ما نیست؛ تورم و این قیمت‌های افسار گسیخته ناشی از فقه و فتوای فقهای ما نیست. ناشی از بعضی مشکلات مثل تحریم‌ها، کارشکنی‌ها و ناکاربلدی‌ها است که باید در جای خودش مورد بحث و بررسی قرار بگیرد.
سید علی خمینی در پایان ابراز امیدواری کرد راه و پروژه مرحوم آیت‌الله سید محمد موسوی بجنوردی توسط گروهی از فقها و مجتهدین ادامه داشته باشد.
مسجد جامعی: آقای بجنوردی مباحث حوزوی را دانشگاهی کرد
احمد مسجد جامعی در آیین چهلمین روز رحلت آیت‌الله سید محمد موسوی بجنوردی، گفت: آیت‌الله بجنوردی معتقد بود که اخلاق مبتنی بر فقه است و در عین حال جسارت در اظهار نظر داشت که بسیار مهم است. یادم هست که آقای خاتمی زمان وزارتش بحثی کرد مبنی بر اینکه موسیقی بسیار مظلوم است. بعد من روی این قضیه حساس شدم و فتاوا را دیدم که مثلا حکم موسیقی کلاسیک و موسیقی متن فرق می‌کند. ولی اینها فقط در رساله‌ها بود. آقای بجنوردی این جسارت و صراحت را در اظهار نظر داشت.
مسجد جامعی: آیت‌الله بجنوردی معتقد بود «اخلاق» مبتنی بر «فقه» است
در ادامه این مراسم احمد مسجدجامعی گفت: راجع به مرحوم آیت‌الله بجنوردی نکات متفاوتی وجود دارد. ایشان آثار بسیار متفاوت و گسترده‌ای را از خودشان بر جای گذاشته‌اند و تبعا می‌شود در سخنرانی‌ها به بخشی از آنها استناد کرد و آن را به تحلیل و بررسی گذاشت.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دوره اصلاحات با اشاره به اینکه صدها رساله و پایان‌نامه زیر نظر آیت‌الله موسوی بجنوردی تدوین شده است، افزود: آقای بجنوردی در ده‌ها کنگره بین‌المللی شرکت کرد و از ایشان برای تدریس و کرسی‌های ثابت در دانشگاه‌های مختلف دنیا دعوت کردند و در محافل مختلف حضور تأثیرگذاری داشت. خود ایشان مطرح می‌کرد که در یک کنفرانس راجع به اسلام و مسیحیت یکی از سخنرانان بوده و بیانات ایشان آنقدر مورد توجه قرار می‌گیرد که منجر به یک جلسه سه ساعته بین ایشان و پاپ اعظم می‌شود. موارد مشابه هم بوده؛ مثلا طنطاوی از ایشان دعوت می‌کند و بحث طولانی راجع به جایگاه عقل در احکام داشته‌اند.
وی اظهار داشت: ارتباط بیشتر من با ایشان از زمانی آغاز شد که مقام رهبری کتابی را به من معرفی کردند و گفتند شما چاپ این کتاب را پیگیری کنید؛ و منشأ گفت‌وگوهای ما با ایشان از این کتاب شکل گرفت. این کتاب «القواعد الفقهیه» است. ما برای بررسی این کتاب دو نفر از طلاب فاضل قم را گذاشتیم و قریب 300 مأخذ را دیدند که این کتاب را آماده کنند و این کتاب چاپ شد. نکته این مجموعه، در حقیقت یک نوع قواعد فقهی بر اساس بنیان‌های عقلی است. مثلا پدر بزرگوار ایشان قاعده «احترام به مال مسلم» را می‌آورد ولی برداشت عام دارد. یعنی می‌گوید این احترام مربوط به اموال همه شهروندان می‌شود و اگر در کلام معصوم مال مسلم آمده، به جهت این است که جامعه اسلامی بوده است.
مسجد جامعی افزود: آقای بجنوردی قواعد فقهی که زبان حوزوی داشت را تبدیل به یک مسأله حقوقی کرد. ایشان در این قضیه تواضع هم داشت. گاهی این طوری پیش می‌آید که می‌گویند سطح مخاطب بالاتر از فهم مخاطب است و مخاطب باید خودش را بالا بیاورد ولی ایشان در حقیقت مباحث حوزوی را دانشگاهی کرد. قواعد فقهیه را با همین عنوان نوشت و جزء متون درسی بود. پیرامون همین قواعد فقهیه بود که شیخ طنطاوی ایشان را برای مذاکره و مباحثه دعوت کرد.
وی تأکید کرد: مبنای فقه در همان زمان حضور پدر ایشان در نجف که قواعد فقهیه را نوشته، یک مبنای عقلانی بوده؛ و آقای بجنوردی این مسیر را ادامه می‌داد؛ اما اصلا ذات اجتهاد، نواندیشی است. ایشان سفر زیاد داشتند و بسیار هم سفرهای مؤثری بود. برای من نقل می‌کرد که سفری به آمریکا داشته است و پلیس آمریکا به این سفر حساس می‌شود و ایشان را جلب و سؤال می‌کنند شما در اینجا نماینده نظام هستید؟ ایشان می‌گوید من مجتهد هستم و هیچ مجتهدی مقلد نیست.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دوره اصلاحات افزود: اگر هیچ مجتهدی مقلد نیست و برای رسیدن به یک نظریه شما نیاز به این دارید که زمانه را بشناسید، با چه چیزی جز عقل و عرف می‌شود این را شناخت؟! یکی از بزرگان نجف به من می‌گفت وقتی می‌خواهم تصمیمی بگیرم، قطعا شرعی تصمیم می‌گیرم، ولی حتما به عقل و عرف هم رجوع می‌کنم. یعنی در حقیقت عرف هم یک نوع عقل جمعی است.
وی اظهار داشت: خدمت یکی از بزرگان بودم و به من گفت الآن دیگر هر بحثی در فقه بوده انجام شده و فرض کنید بعد از صاحب جواهر و شیخ مرتضی انصاری و آخوند خراسانی چه چیزی برای گفتن داریم؟! این را به آقای بجنوردی گفتم و گفت فقه تمام نشده است. همان زمان ما فیلمی می‌ساختیم و مسائل نو بسیار زیادی داشتیم. من وقتی در شورای شهر بودم، وقتی مجوز می‌دهید در یک کوچه چند متری یک ساختمان 20 طبقه ساخته شود، حقوق شهروندی چه می‌شود؟ در وزارت کشور که بودیم، دوره مهندس موسوی مدلی را طراحی کردند که نگرش خوشه‌ای به مسائل شهر بود.
مسجد جامعی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: آیت‌الله بجنوردی معتقد بود که اخلاق مبتنی بر فقه است و در عین حال جسارت در اظهار نظر داشت که بسیار مهم است. یادم هست که آقای خاتمی زمان وزارتش بحثی کرد مبنی بر اینکه موسیقی بسیار مظلوم است. بعد من روی این قضیه حساس شدم و فتاوا را دیدم که مثلا حکم موسیقی کلاسیک و موسیقی متن فرق می‌کند. ولی اینها فقط در رساله‌ها بود. آقای بجنوردی این جسارت و صراحت را در اظهار نظر داشت.
وی افزود: من در جریان مسائل دفاع یک رساله بودم. قول نویسنده رساله این بود که اخلاق و فقه دو حوزه جدا هستند و ضرورتا با همدیگر همپوشانی ندارند. این بر خلاف قول آقای بجنوردی بود که می‌گفت فقه اخلاقی است. ایشان با شجاعت و صراحت گفت نظری که ایشان می‌گوید خلاف نظر من است ولی هم روش تحلیلش و هم منابعی که دیده بسیار قوی است؛ و بالاترین نمره را به ایشان داد. یعنی این آزادگی را داشت و اجازه بحث و گفت‌وگو می‌داد.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دوره اصلاحات در پایان گفت: ایشان خیلی کار کرد و خیلی سخنرانی‌ها داشت، رساله‌ها نوشت و دانشگاه‌ها رفت؛ و خیلی به حاج حسن آقای خمینی امید داشت که این مجموعه به سامان و تدوین شود و راه خودش را باز کند.
عمادالدین باقی: کارنامه آیت‌الله بجنوردی از لحاظ دیدگاه حقوق بشری مثبت بود
عمادالدین باقی نیز در آیین چهلمین روز رحلت آیت‌الله سید محمد موسوی بجنوردی، گفت: مرحوم آیت‌الله بجنوردی از اساتیدی بود که در طول سالیان درس‌های قواعد فقه و حقوق کیفری را در دانشگاه‌ها تدریس می‌کرد و من هم به حسب اینکه همین درس‌ها را به عهده گرفته بودم و لاجرم باید به منابع مراجعه کرد، آثار ایشان را مطالعه کرده بودم.
این فعال حقوق بشر با تأکید بر اینکه آیت‌الله بجنوردی یک مجتهد مسلّم بود، افزود: ایشان 10 سال در شورای عالی قضایی و عضو شورای استفتاء آیت‌الله منتظری بود و اینها دلیل بر اجتهاد ایشان است. ولی اگر اینها هم نبود، آثار علمی ایشان حجت کافی و وافی بر شمّ فقاهتی و قوه اجتهادی ایشان بود.
وی یادآور شد: ویژگی بحث‌های ایشان این بود که دیدگاه خیلی بازی داشت. اولین باری که با ایشان مواجه شدم 25 سال پیش در یک سمینار نیکوزیا بود. من محیط شهر ساحلی را دیده بودم و فکر می‌کردم ایشان به عنوان یک آخوند نجفی که سال‌ها در دستگاه قضایی هم مسئولیت داشته، ناراحت می‌شود؛ اما دیدم برخوردش خیلی متعارف و عادی بود و حتی با گارسون‌ها مزاح می‌کرد. گفتند من در دانشگاه لندن درس می‌دهم و پرواز مستقیم از آنجا برای سمینار آمده‌ام.
باقی ادامه داد: در واقع یکی از دلایل نگاه باز ایشان همین هجرت بود؛ چیزی که باعث می‌شود جهان‌بینی انسان توسعه پیدا کند. به نظرم درس دادن ایشان در دانشگاه‌های اروپایی تأثیر زیادی در این نگاه باز ایشان داشت. البته خودم در یک موضوعی با ایشان اختلاف نظر داشتم. بحث مربوط به محاربه و افساد فی الارض که ایشان از آیت‌الله منتظری نظری را روایت می‌کردند که من نظر مخالفی داشتم. ولی به نظر من کارنامه ایشان از لحاظ دیدگاه حقوق بشری مثبت بود.
وی تصریح کرد: ایشان دهه 60 در خصوص بحث رجم با امام خمینی(س) دیداری داشت. البته بعدها هم مصاحبه‌هایی داشت که در زمان خودش خیلی در متزلزل کردن حکم سنگسار مؤثر بود. با توجه به اینکه ایشان در بعضی موارد مثل بحث رجم پیشتاز بود و در بعضی موارد هم دیدگاه سنتی داشت، در مجموع می‌شود ایشان را جزء اصحاب تضییق حساب کرد. یعنی رویکردی دنبال محدودسازی و به حداقل رساندن مجازات اعدام با مبنای دینی است.
عضو شورای علمی دانشنامه فرهنگ مردم ایران اظهار داشت: حدود 20 سال پیش مقاله‌ای راجع به جرم سیاسی از ایشان خواندم و دیدم تلویحا مجازات سلب حیات را برای جاسوسی پذیرفته است. در دانشگاه آزاد با ایشان قرار گذاشتم و کتاب حق حیات را هم بردم و مفصل با ایشان صحبت کردم و خیلی استدلال شد که چرا نمی‌شود برای جرم سیاسی مجازات اعدام گذاشت. بعد ایشان بدون اینکه ادله من را نفی کند، در پاسخ دادن خیلی احتیاط می‌کرد. در بحث ارتداد هم ایشان همان دیدگاه فقهای سنتی را دارد اما در اثباتش خیلی سختگیری می‌کند.
وی افزود: احتیاط ایشان در پاسخ همیشه برای من معما بود. اخیرا در ویژه‌نامه نوروزی «آگاهی‌نو» دیدم که حاج حسن آقا می‌گوید ایشان سال‌ها بود که نظراتی رسیده بود، ولی در بیانش احتیاط می‌کرد و فکر می‌کرد ممکن است این فتاوا بیشتر باعث بی‌دینی شود و جامعه اینها را نپذیرد. البته آقای سراج هم توضیح دادند که ایشان از وقتی با خانواده شما(بیت امام) وصلت کرد خیلی اهل احتیاط شد و ملاحظه شما(حاج حسن آقا) را می‌کرد.
باقی تأکید کرد: ایشان بر اساس یک مبنای مهم به این نظرات می‌رسد. البته چیز جدید و بدیعی هم نیست. ولی خیلی از فقها، قرآن‌شناسان و مفسرین می‌گویند که عمده احکام قرآنی امضایی هستند. حتی بعضی‌ها می‌گویند بیش از 90 درصد احکام امضایی است. ایشان در یکی از بحث‌ها می‌گوید وقتی بیش از 90 درصد احکام امضایی است، یعنی شارع امور عرفی و عقلایی را امضا کرده و چون این امور تعبدی نیستند، تغییرپذیر هستند.
وی افزود: این نکته خیلی مهمی است که افرادی به لحاظ علمی این را می‌گویند اما به لوازم و نتایج آن پایبند نیستند. اما به نظرم آقای بجنوردی هرچه جلو می‌رفت، بیشتر به سمت لوازم و نتایج این می‌رفت. در همین بحث ایشان نتیجه می‌گیرد به این دلیل که شارع امور عرفی و عقلایی را امضا می‌کند و به عقل بشر سپرده است، اعلامیه جهانی حقوق بشر به عنوان یک دستاورد عقلانی بشر است و شارع این را هم تأیید و امضا می‌کند. به نظر من این نتیجه‌گیری خیلی مهم است.
این فعال حقوق بشر یادآور شد: آیت‌الله بجنوردی جزء فقهای عقلی مشرب بود و به همین دلیل قادر بود که به روز شود و امروزه جای چنین فقهایی بسیار خالی است. کسانی که از فرط سنت‌گرایی به دامن بنیادگرایی می‌افتند یا از فرط تجددگرایی به انکار اصول می‌افتند، راه را برای جامعه خیلی دراز و دشوار می‌کنند. فقهایی مثل ایشان واقعا می‌توانستند و می‌توانند برای جامعه ما گره‌گشا باشند.
معصومه ابتکار: آیت‌الله موسوی بجنوردی از شخصیت‌های پیشرو و نواندیش در حوزه‌های مختلف بود
در ادامه این مراسم معصومه ابتکار گفت: در چهل روز گذشته آیت‌الله موسوی بجنوردی را از دست دادیم که از شخصیت‌های پیشرو و نواندیش در حوزه‌های مختلف، مخصوصا در زمینه مسائل زنان بود. همین طور هفته گذشته مرحوم خانم دکتر زهرا شجاعی را از دست دادیم که ایشان هم از شخصیت‌های برجسته و بسیار مؤثر در حوزه پیش‌برد و بهبود مسائل زنان بود. البته آیت‌الله بجنوردی در حوزه‌هایی مثل مسائل محیط زیست هم نظرات بسیار بدیعی داشت و راهگشا بود و در عرصه فقه برای قانون کمک‌های بسیار زیادی را انجام داد.
معاون پیشین امور زنان و خانواده رئیس جمهوری یادآور شد: در مورد مشکلات اجتماعی و مباحث زنان، متأسفانه نوع برداشت‌ها مشکلات زیادی را به وجود آورده و کماکان هم این مشکلات هست. البته امام در این زمینه واقعا راهگشا بودند و فصل نوینی را در این زمینه باز کردند. با توجه به سرعت تحولات اجتماعی ما و سرعت تحولاتی که زنان ما از نرخ بالای بی‌سوادی و کم‌سوادی در اول انقلاب به نرخ بالای تحصیلات دانشگاهی رسیده‌اند، امام راهی را باز کردند اما کمتر کسانی مثل آیت‌الله موسوی بجنوردی بودند که این مسیر راهگشا برای زنان و موضوعات اجتماعی را دنبال کردند.
وی تأکید کرد: شاید اگر همان سرعت اولیه و نگاه آقای موسوی بجنوردی در خیلی از مسائل ادامه پیدا می‌کرد، چالش‌ها و مشکلات امروز و ناباوری که در نسل جوان امروز نسبت به خیلی از این مسائل وجود دارد، نبود.
ابتکار اظهار داشت: آشنایی من با آیت‌الله موسوی بجنوردی به سال 75 بر می‌گردد که ما در ارتباط با موضوعات زنان یک مؤسسه مطالعات غیر دولتی را بنیانگذاری کردیم و با کمک آقای سید محمد خاتمی که آن موقع وزیر ارشاد بود، مجله‌ای به نام «فرزانه» را در خصوص مطالعات زنان پایه‌گذاری کردیم و در اولین شماره‌های آن مصاحبه‌ای با آیت‌الله موسوی بجنوردی بود. چون ایشان از همان موقع در این موضوعات حرف برای گفتن داشت و مسائل بدیعی را مطرح می‌کرد.
وی افزود: نظرات ایشان در بسیاری از کتاب‌ها و مقالات حاکی از این بود که در برابر اقتضائات زمانه ایشان شجاعت خاص و درایت و درک کافی را داشت که بتواند راهگشا باشد و مسائل را با نیازهای زمانه تعقیب کند. من فکر می‌کنم این خیلی بحث مهمی است که ولایت فقیه برای آسان‌گیری و حل مشکلات، نه برای سختگیری و ایجاد مشکلات و محدودیت‌های بیشتر، آمده و قاعدتا باید شرایط زمان و مکان را ببیند و بتواند راه حل بدهد برای جامعه‌ای که می‌خواهد پویا باشد. برای جوانانی که می‌خواهند در کشور خودشان حضور مؤثر داشته باشند و زندگی کنند، عرصه نباید به گونه‌ای تنگ شود که تنها راه زندگی را در مهاجرت ببینند.
معاون پیشین امور زنان و خانواده رئیس جمهوری گفت: خیلی از قوانین ما در یک دورانی اصلاح شد و شرایط بهتری داشت. در ارتباط با برابری دیه زن و مرد ایشان نظرات خیلی روشن داد، بارها خواهان بازنگری در قانون مدنی شد، حتی در ارتباط با مسائلی مثل قضاوت و ریاست جمهوری زنان به صراحت نظر داد که امکان‌پذیر هست و می‌شود راه را باز کرد تا احساس انسداد برای جامعه زنان در این موضوعات پیش نیاید. بر اساس راهی که ایشان باز کرد یک سری اقداماتی صورت گرفت.
وی تصریح کرد: با مساعدت گروه بزرگی از فقها و مجتهدین مثل آیت‌الله موسوی بجنوردی، لایحه حفظ کرامت و تأمین امنیت زنان در برابر خشونت در دولت تصویب شد؛ ولی متأسفانه کماکان در مجلس متوقف مانده است. لایحه برابری دیه زن و مرد هم تنظیم شد. یعنی بر اساس راهی که ایشان باز کرد، لایحه‌ای با پشتوانه قوی فقهی و حقوقی برای برابری دیه زن و مرد تنظیم شد که در قوه قضائیه متوقف ماند. لایحه تشدید مجازات پدر در صورت قتل فرزند بود که کماکان در مجلس متوقف مانده، لایحه اصلاح قوانین در ارتباط با گذرنامه و بسیاری موارد دیگر متوقف مانده است. متأسفانه حتی در ارتباط با مسأله‌ای مثل درج نام مادر در کارت ملی و شناسنامه مقاومت می‌کردند، عده‌ای که نه تنها نگاه فقه پویا را ندارند بلکه متأسفانه انگار در دوره دیگری زندگی می‌کنند و نمی‌توانند برای امروز نسخه مؤثری را بپیچند.
ابتکار در پایان اظهار داشت: آیت‌الله موسوی بجنوردی راه درخشانی را طی کرد و مسیر مهمی را در ادامه مسیری که امام برای زنان، انسان و حقوق بشر باز کرد و امیدوارم این راه ادامه پیدا کند. چون فاصله‌ای که الآن ایجاد شده، مخصوصا با نسل جوان ما، واقعیت‌ها در کشور ما و دنیا چیز دیگری می‌گوید و ما اگر نتوانیم با سرعت آقای موسوی بجنوردی جلو برویم و مسائل را حل کنیم، این فاصله روز به روز بیشتر می‌شود و مشکلات بیشتری را برای جامعه ما فراهم می‌کند.
رئیس مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی: آیت‌الله موسوی بجنوردی ساحت فقاهت و اجتهاد را وارد زندگی و جامعه کرد
در این مراسم محمدکاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی گفت: برادر من در خانواده‌ای رشد یافت که علم و فقاهت در آن بر همه شئون زندگی سایه افکنده بود. در درجه نخست پدر بزرگوار ما مرحوم آیت‌الله العظمی میرزا حسن موسوی بجنوردی در حوزه علمیه نجف اشرف، نه فقط در فقه و اصول بلکه در ادب فارسی و عربی، علوم معقول و حکمت متعالیه سرآمد بود. از سوی دیگر در زهد، تقوا، آزادگی و علوّ نفس هم مرتبتی عالی داشت.
رئیس مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی افزود: آقا محمد نخست در محضر پدر بزرگوار و سپس در خدمت برادر بزرگتر ما مرحوم آیت‌الله العظمی محمدمهدی موسوی بجنوردی مراتب علمی را طی کردند. در درجه بعد در حوزه درس و بحث مراجع و فقهای بزرگ نجف مانند مرحوم امام خمینی(س) و مرحوم آیت‌الله العظمی خویی پرورش یافت. در کنار فقه و اصول، در تفسیر علوم معقول نیز نهایت تلاش را داشت. ایشان در کنار اساتیدی که ذکر کردم، در محضر درس پدرم هم حضور داشت. بنابراین او به طور کامل در مکتب سنتی تعلیم و تربیت پرورش یافت و به اجتهاد رسید.
وی تصریح کرد: دروس معقول را نزد بهترین مشایخ، اساتید و فقهای عصر فرا گرفت و در خانه هم از امتیاز زندگی در جوار یکی از بزرگترین فقهای دوران برخوردار بود. بعد از اینکه به ایران آمد، بنا به فرمان استاد خودش حضرت امام خمینی(س)، در شورای عالی قضایی حاضر شدند. از اینجا به بعد بود که ساحت فقاهت و اجتهاد را وارد زندگی و جامعه کرد؛ به طوری که حتی راجع به مسائل اقتصادی، پول، سیستم‌های حاکم، حقوق انسان، حقوق زن و خیلی از این دست مباحث را ورود پیدا کرد و جایگاه اینها را در فقه تعیین کرد. از این نقطه نظر خدمت بزرگی به فقاهت کرد و واقعا می‌شود گفت که ایشان یکی از مجددین است.
موسوی بجنوردی افزود: در زمینه اقتصاد من خبر دارم و مطلع هستم که ایشان با نگاه علمی به مسائل نگاه می‌کرد و با توجه به اینکه قیمت‌ها در ظروف مرتبط جهانی تعیین می‌شوند، نقش پول و خیلی از مسائل ریز و درشتی که وجود داشت، ایشان ورود پیدا می‌کرد و تک تک این مسائل را وارد مسائل فقهی می‌کرد؛ و خوشبختانه ایشان با دید وسیعی که داشت، حقوق خیلی از افراد جامعه و مخصوصا زنان را احیا کرد. مثلا تمام شروط ضمن عقدی که در قباله ازدواج آمده یادگار برادرم هستند.
وی اظهار داشت: ایشان قلبی بسیار رئوف داشت و خیلی خدمت کرد به کسانی که مشکلاتی پیدا می‌کردند و به هر حال مجبور می‌شدند پاسخگوی برخی مسائل زندگی باشند. ایشان با تمام دقتی که شایسته یک فقیه بود، به مسائل نگاه و کمک می‌کرد.
رئیس مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی یادآور شد: 40 سال پیش مرکز دایرة المعارف تأسیس شد و ایشان از اولین کسانی بود که به شورای عالی علمی دعوت شد و نظراتش در شورای عالی علمی برای همه مفید بود؛ مخصوصا برای مرحوم آقای دکتر زرین‌کوب و همسرش دکتر آریان خیلی به نظر فقاهتی ایشان اهمیت می‌دادند. یعنی نقش ایشان در شورای عالی علمی واقعا سازنده بود.
نظر شما