بعد از سال ها کشمکش بر سر برنامه هسته‌ای ایران و ماه ها مذاکرات بی وقفه و فشرده نهایتا توافق جامع هسته‌ای به امضای اولیه رسید. مسلم است حصول توافق پایان کار نبوده و برای لازم الاجرا شدن، مسیری دیگر بر سر راه آن قرار گرفته است که تصویب کنگره آمریکا و مجلس شورای اسلامی ایران است، مساله‌ای که پیچیدگی های خاص خود را دارد. سوالی که در این مرحله مطرح می‌شود آن است که در صورت عدم تصویب مجالس ایران وآمریکا چه سرنوشتی در انتظار توافق پیش رو خواهد بود؟ برای پاسخ به این سوال چند فرض می‌توان متصور شد؛ فرض اول آنکه توافق مذبور به شورای امنیت راه یابد و در آنجا مورد تصویب قرار گیرد؛ در این صورت اگر تائید شورای امنیت سازمان ملل متحد ضمیمه قطعنامه شد طبیعی است که این توافق به قطعنامه‌ای الزام آور تبدیل خواهد شد که طرفین صرف نظر از تصویب در مجلس یا کنگره مکلف به رعایت آن هستند. فرض دوم آن است که این توافق به تصویب شورای امنیت برسد اما طرفین راضی به اجرایی کردن آن نباشند که در این صورت اجرای توافق قطعا با مشکلات عدیده‌ای مواجه خواهد شد چرا که در چنین فضایی بستر مناسب برای اجرای توافق از سوی طرفین توافق فراهم نمی شود. در چنین شرایطی وضعیت پیچیده‌ای فراهم خواهد شد که طرفین حاضر به اجرای توافق نیستند. با حاکم شدن این وضعیت این سوال مطرح خواهد شد که ماهیت کار به چه صورت خواهد بود؟ پاسخ می‌تواند نوعی بازگشت به نقطه آغاز باشد به این معنا که تحریم ها بدون تغییر بر سر جای خود باقی بماند و مسلم است که ایران نیز فعالیت های هسته‌ای خود را از سر می‌گیرد فرض سوم که به نظر می‌رسد از اهمیت ویژه تری برخوردار باشد آن است که توافق برجام توافقی چند جانبه است و نه دو جانبه بدین معنا که در این قرارداد به جز ایران و آمریکا پنج کشور دیگر نیز حضور داشته‌اند و از طرفین این توافق محسوب می‌شوند یعنی توافق مورد نظر را امضا کرده اند و خود را به آن متعهد می‌دانند بنابراین نمی توان اجرای توافق را تنها منوط به تصویب کنگره که یک روال حقوقی داخلی آمریکا است،دانست و اگر قرار باشد توافقنامه لازم الاجرا نشود باید نظر مساعد دیگر طرف ها نیز جلب شود. در چنین شرایطی پیچیدگی های خاصی به وجود خواهد آمد. نکته‌ای که لازم است به آن اشاره شود آن است که در قراردادی دولت ها این اختیار را دارند که از آن خارج شوند اما این خروج تبعات و هزینه‌ای دارد که در صورت خروج باید خسارات پیش بینی شده پرداخت شود. در مجموع به نظر می‌رسد طرفین در توافق جامع هسته‌ای موضوع کنگره و مخالفت های موجود بر سر لازم‌الاجرا‌شدن این قرار داد را پیش بینی کرده اند، به همین منظور شورای امنیت گزینه‌ای برای پشت سر گذاشتن مشکلات احتمالی در این مسیر در نظر گرفته شده است بدین معنا که شورای امنیت سازمان ملل متحد با تصویب توافق، طرفین را فارغ از سیر روال قوانین داخلی ملزم به انجام تعهدات می‌کند که در این صورت قرارداد مذبور چندان در میان اما و اگرهای کنگره درگیر نخواهد شد.
* دکتری حقوق بین الملل