بازار؛ گروه بین الملل: در آستانه برگزاری نهمین اجلاس کمیسیون همکاری های مشترک اقتصادی ایران و قطر، طی گفتگوی تلفنی علی اکبر محرابیان وزیر نیرو و رئیس کمیسیون مشترک همکاری های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و قطر و شیخ محمد بن حمد بن قاسم العبدالله آل ثانی وزیر صنعت و تجارت قطر و رئیس قطری این کمیسیون بر موضوع تشکیل شورای روابط تجاری برای توسعه روابط اقتصادی دو کشور تاکید شده است.
قطر به دلایلی همچون حفظ موازنه با عربستان، اهمیت ایران در منطقه و تنگه هرمز، روابط مرزی بدون تنش با ایران، بهره مندی از ظرفیت های موجود در این کشور جهت تأمین مایحتاج غذایی خود در موارد لزوم و اضطراری، مخازن گازی مشترک با ایران که بزرگترین و در عین حال تنها منبع گازی قطر تلقی میشود و کمبود ذخیره نفتی این کشور، ترجیح داده است همواره روابطی مسالمت آمیزی با ایران برقرار کند.
قطر از جمله همسایگان ایران در خلیج فارس است که همگرایی بیش تری با تهران دارد و در خصوص مسایلی چون تبادل زندانیان تهران و واشنگتن و دریافت پول های بلوکه شده ایران و مذاکرات هسته ای میان تهران و آمریکا نقش مثبتی ایفا کرده است
افزون بر این، قطر از جمله همسایگان ایران در خلیج فارس است که همگرایی بیش تری با تهران دارد و در خصوص مسایلی چون تبادل زندانیان تهران و واشنگتن و دریافت پول های بلوکه شده ایران و مذاکرات هسته ای میان تهران و آمریکا نقش مثبتی ایفا کرده است.
در تاریخ ۲۷ شهریور ماه سال جاری توافق تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا عملیاتی شد و پنج زندانی ایرانی در زندان های آمریکا آزاد شدند و پنج جاسوس آمریکایی نیز به دوحه و از آنجا به آمریکا منتقل شدند. از سوی دیگر دارایی های بلوکه شده ایران در کره جنوبی به قطر منتقل و به حساب‌های بانک های ایرانی در قطر واریز شد. توافق مذکور در ۱۹ مرداد ماه بین ایران و آمریکا با وساطت و مشارکت قطر و عمان حاصل شده بود.
متعاقب تبادل زندانیان میان ایران و قطر متعاقب این توافق «محمد بن عبدالرحمن بن جاسم آل ثانی» نخست وزیر قطراعلام کرده بود: «قطر به هر چیزی که امنیت منطقه و جهان را افزایش می دهد، کمک خواهد کرد». نخست وزیر قطر اضافه کرد: «امیدواریم که توافق آمریکا و ایران درباره مبادله زندانیان، زمینه را برای تفاهمات بیشتر فراهم کند».
ناهمخوانی حجم تبادلات تجاری تهران و دوحه به رغم تعاملات سیاسی دوستانه
قطر به واسطه موقعیت استراتژیک و دسترسی به آب های آزاد از پتانسیل بسیار بالایی برای ترانزیت کالا و گردشگری برخوردار است، هم چنین تلاطم زیاد در روابط قطر با همسایگان عرب آن سبب شده این کشور به یکی از بهترین بازارهای صادراتی ایران تبدیل شود. مثال عینی این التهاب در روابط محاصره همه جانبه قطر از جانب همسایگانش در سال ۲۰۱۷ به علت نزدیکی دوحه با تهران و ادعاهای عربستان مبنی بر حمایت دوحه از اخوان المسلمین بود. این شرایط موقعیت استثنایی را برای ایران با هدف توسعه صادرات به این کشور پدید آورد، هرچند که ترکیه در این میان گوی سبقت را از ایران ربود و با ارسال فوری چند ده هواپیمای باربری با هدف تامین نیازهای اساسی این کشور بلافاصله بازار قطر را در دست گرفت.
ترکیه متعاقبا به دلیل هزینه بر بودن حمل هوایی، خط کشتیرانی مستقیم را با این کشور راه اندازی کرد. بر اساس آمار رسمی ترکیه ارزش تجارت این کشور با قطر طی سال ۲۰۱۸ میلادی با ۵۴ درصد رشد به رقم بی‌سابقه ۲ میلیارد دلار رسید و از آن زمان ترکیه به یکی از شرکای مهم قطر تبدیل شده است. این در حالی است که حجم صادرات ایران به قطر در سال ۲۰۱۷ تنها ۲۲۵ ملیون دلار بوده است.
متقابلا قطر برای جبران این اقدام ترکیه در سال ۲۰۱۷ متعهد شد تا مجموعه ای از پروژه های اقتصادی این کشور به ارزش ۱۵ میلیارد دلار را تحت حمایت مالی خود قرار دهد. این کشور هم چنین در جریان بروز بحران سقوط ارزش لیر ترکیه طی سال ۲۰۱۸، حدود ۳ میلیارد دلار برای خرید لیر ترکیه اختصاص داد. ترکیه صادر کننده عمده غذا و مصالح ساختمانی به قطر است و در مقابل این کشور نیز به ترکیه گاز و آلومینیوم صادر می‌کند.
حجم تجارت ایران و قطر در سال ۱۴۰۱ به گفته عدنان موسی پور رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و قطر با افزایش ۴۵ درصدی از ۱۴۳ میلیون دلار در سال ۱۴۰۰ به ۲۰۸ میلیون دلار در سال ۱۴۰۱ رسیده است و در این میان محصولات کشاورزی، خشکبار و مصالح ساختمانی نیز مهمترین اقلام صادراتی ایران به قطر بوده اند.
ایران در سال گذشته بیش از ۱۲۴ میلیون دلار صادرات محصولات مختلف به قطر داشته است. در سال ۱۴۰۰ تنها حدود ۹ میلیون دلار کالای مختلف از این کشور وارد کرده بود، اما این رقم در سال ۱۴۰۱ حدود ۸۴ میلیون دلار بوده است.
متاسفانه کل تجارت ایران و قطر در بازه زمانی سالهای ۱۳۸۷ تا ۱۴۰۰ حدود یک میلیارد و ۹۴۰ میلیون دلار بوده که از این مقدار ۲۲۰ میلیون دلار سهم صادرات قطر به ایران و باقی آن سهم واردات قطر از ایران بوده است. مجموع واردات قطر در این ۱۳ سال از ایران کمتر از یک درصد از واردات ۳۶۰ میلیارد دلاری این کشور در طول این سال‌ها بوده است. لازم به ذکر است که چالش‌های سیاسی قطر با عربستان و امارات طی سال های اخیر سبب تحریم این کشور از سوی همسایگان خود شده است و به این ترتیب ایران تنها راه ارتباط دوحه با خارج شده است. حتی در برخی برهه های زمانی هواپیماهای قطری صرفا مجاز به رفت و آمد از طریق آسمان ایران بودند و همراهی ایران با قطر باعث شد که دولتمردان این کشور در چند سال اخیر به فکر گسترش روابط اقتصادی خود با ایران باشند و به همین سبب میزان صادرات ایران به قطر طی چند سال اخیر روندی رو به رشد هرچند ضعیفی داشته است. در این میان ایران با برنامه ریزی دقیق و کارآمد و الگو برداری اط کشورهایی چون ترکیه که در صادرات به قطر موفق عمل کرده اند، قادر خواهد بود سهم خود را در بازار قطر افزایش دهد، چرا که دو کشور رقم تجارت ۳ میلیارد دلاری را هدف گذاری کرده اند.
روند صادرات به قطر از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۸ همواره صعودی بوده و از ۶۵ میلیون دلار در سال ۱۳۸۸ به ۲۳۴ میلیون دلار در سال ۱۳۹۸ رسیده اما در سال ۹۹ با کاهش حجم مبادلات در حدود ۱۶۷ میلیون دلار ثبت شده است.
بررسی آمارهای مبادلات ایران و قطر طی بازه زمانی یاد شده نشان میدهد تا سال ۹۵ کل صادرات ایران به این کشور در هیچ سالی حتی به ۱۵۰ میلیون دلار نیز نرسیده که این میزان در سال های مختلف همواره کمتر از ۰.۲ درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران را شامل شده است.
اشباع بازار قطر از تجار کشورهای گوناگون، رقابت شدید در این بازار در حوزه‌های گوناگون کالایی و خدماتی، اقدامات نادرست برخی از تجار و بازرگانان ایرانی در کشور مقصد، کلاهبرداری شرکت های قطری از طرف های ایرانی و مهم‌تر از همه تحریم های بین‌المللی از موانع پیش روی ایرانیان برای رقابت در بازار این کشور همسایه است
اشباع بازار قطر از تجار کشورهای گوناگون، رقابت شدید در این بازار در حوزه‌های گوناگون کالایی و خدماتی، اقدامات نادرست برخی از تجار و بازرگانان ایرانی در کشور مقصد، کلاهبرداری شرکت های قطری از طرف های ایرانی و مهم‌تر از همه تحریم های بین‌المللی از موانع پیش روی ایرانیان برای رقابت در بازار این کشور همسایه است.
نیم نگاه منطق اقتصادی حکم می‌کند که در کنار روابط سیاسی دوجانبه با قطر، حجم مبادلات اقتصادی با این کشور نیز به سطح قابل توجهی برسد. با کاهش مبادلات اقتصادی بین این کشور و همسایگان عرب آن بازار کالایی بسیار گسترده‌ای در این کشور ایجاد شده که عمدتاً شامل آن دسته از کالاهایی هستند که برای ایران نیز این کالاها جزء مزیت‌های صادراتی است.
ثروت قطر تنها در منابع نفت و گاز و ال.ان .جی آن محدود می شود و این در حالی است که کمبود زمین‌های زراعی باعث شده که این کشور به یکی از بزرگترین واردکنندگان محصولات کشاورزی تبدیل شود. هم چنین قطر یکی از واردکنندگان مهم محصولات صنعتی و ساختمانی است.
پتانسیل عظیم ایران و قطر برای ایجاد شهرک های صنعتی مشترک
سیاست متنوع سازی اقتصادی در قطر به شکل جدی پیگیری می شود که با توجه به محدودیت های جمعیتی قطر فرصت مناسبی برای همکاری تهران و دوحه در حوزه هایی همچون تاسیس شهرک های صنعتی مشترک در سواحل جنوبی ایران را فراهم کرده است که می تواند از طریق سرمایه گذاری قطر و نیروی کار ماهر ایرانی با تمرکز بر تولید محصولات دارای ارزش افزوده بالا صورت گیرد.
هم چنین با توجه به موقعیت استراتژیک ویژه ایران و ماهیت روابط تجاری قوی ترکیه و قطر، می توان گفت انعقاد تفاهم نامه سه جانبه، در کنار توسعهٔ ظرفیت ترانزیتی ایران در زمینه حمل و نقل ریلی و دریایی در این زمینه راهگشا خواهد بود، دست‌کم در توسعهٔ ظرفیت بندرگاهی و کشتی رانی. لازم به ذکر است که بنادر بوشهر و دیر جذابیت‌های بالایی برای سرمایه قطری دارد تا از این طریق سواحل استان بوشهر به یک پل تجاری برای ترکیه و قطر تبدیل شود.
با توجه به عضویت قطر در ساز و کارهای اقتصادی و تجاری منطقه ای و بین المللی و امکان مالکیت بر سرمایه‌گذاری تا ۱۰۰ درصد، این کشور می‌تواند به محلی برای تولید کالاهای ایرانی به طور مشترک تبدیل شود؛ چنین محصولاتی از قید و بند تحریم‌ها رها خواهد بود و به بازار کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس دسترسی خواهد داشت
با توجه به عضویت قطر در ساز و کارهای اقتصادی و تجاری منطقه ای و بین المللی و امکان مالکیت بر سرمایه‌گذاری تا ۱۰۰ درصد، این کشور می‌تواند به محلی برای تولید کالاهای ایرانی به طور مشترک تبدیل شود؛ چنین محصولاتی از قید و بند تحریم‌ها رها خواهد بود و به بازار کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس دسترسی خواهد داشت.
افزون بر این، به رغم وجود تحریم ها علیه ایران می توان با ایجاد مکانیسم مالی مستقل تبادلات تجاری میان دوحه و تهران را افزایش داد. چنانکه اخیرا قطر تصمیم گرفته در معاملات خود با روسیه از پول ملی استفاده کند. بر اساس گزارش رویترز، دیمیتری دوگادکین، سفیر روسیه در قطر به تازگی اعلام کرده که مسکو و دوحه در حال تلاش برای انتقال تسویه حساب‌های تجاری به ارزهای ملی مربوطه خود هستند.
پیوندهای استراتژیک تهران و دوحه به واسطه تنگه هرمز
علاوه بر نزدیکی سیاسی ایران و قطر و تعاملات اقتصادی دو کشور، باید به اهمیت تنگه هرمز به عنوان یک آبراه بین المللی مهم که روزانه ۴۳درصد از نفت فوب جهان و ۳۰درصد از کل نفت جهان را از خود عبور میدهد نیز اشاره کرد.
جمهوری اسلامی ایران به عنوان بزرگترین قدرت در میان هشت کشور ساحلی دریای عمان و خلیج فارس شناخته میشود و با امکاناتی که موقعیت جغرافیایی سرزمین در اختیارش می گذارد باعث شده دسترسی و تسلط به امکانات و ظرفیت های عظیم تمام کرانه های شمالی تنگه هرمز و خلیج فارس داشته باشد، همچنین ایران با در اختیار داشتن جزایر استراتژیک و خصوصاً شش جزیره در دهانه تنگه هرمز توانسته از این امکانات در راستای تأمین امنیت ملی و تثبیت تسلط بر بازار انرژی جهانی برای جمهوری اسلامی ایران به خدمت گرفته شوند.
از آنجایی که بیشترین نفت خام صادر شده توسط کشورهای حوزه خلیج فارس به سوی اروپا و ایالات متحده از تنگه هرمز عبور می‌کند نشان از اهمیت و قدرت دریایی ایران و تسلط بر مسیر تردد نفتکش ها در دنیا دارد.
تردد سالانه ۶۰ هزار کشتی تجاری اقیانوس پیما و روزانه عبور بیش از ۳۵ میلیون بشکه نفت خام از کشورهای ایران، عربستان سعودی، قطر، کویت، عراق و امارات و ... به سمت مقصد های فرامرزی خود نشان از اهمیت بالای تنگه هرمز دارد.
دوحه که سال هاست رهبری بازار ال ان جی دنیا را در اختیار دارد، خواهان ثبات و امنیت در تنگه هرمز است. هم چنین قطر فاقد توانایی صدور ال ان جی با خط لوله است و در نتیجه تنش در خلیج فارس، یک کابوس برای این کشور خواهد بود
علاوه بر صادرات نفت، یک‌چهارم محموله های ال ان جی دنیا از تنگه هرمز عبور می‌کند. به همین دلیل، این آبراه برای قطری ها بیش از سایر دولت های حاشیه خلیج فارس از اهمیت بالای برخوردار است. دوحه که سال هاست رهبری بازار ال ان جی دنیا را در اختیار دارد، خواهان ثبات و امنیت در این منطقه است. هم چنین قطر فاقد توانایی صدور ال ان جی با خط لوله است و تنش در خلیج فارس، یک کابوس برای این کشور خواهد بود.
جمع بندی