مهدی عبداللهی، دبیر گروه اقتصاد: یکی از بلندپروازانه‌ترین هدف‌گذاری‌ها در کشور نه ساخت چهارمیلیون مسکن در کشور، نه ساخت پتروپالایشگاه‌ها، نه ساخت بزرگراه‌های کریدور شمال-جنوب و نه ورزشگاه‌ها و استادیوم‌هاست، بلکه به‌اذعان کارشناسان فناوری اطلاعات، یکی از بلندپروازانه‌ترین پروژه‌های حال‌حاضر کشور، هدف‌گذاری وزارت ارتباطات برای ایجاد 20 میلیون پوشش فیبر نوری تا پایان دولت سیزدهم است. ماجرا این است که عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت سیزدهم از زمانی که بر سر کار آمد، گفت اصلی‌ترین برنامه وی ایجاد زیرساخت برای پوشش 20 میلیون خانوار با اینترنت فیبر نوری است. در همان زمان وزیر ارتباطات هدف‌گذاری خود را به این صورت اعلام کرد که قرار است تا پایان سال ۱۴۰۱ پنج‌میلیون پوشش فیبر نوری، در سال ۱۴۰۲ هفت‌میلیون پوشش و در سال ۱۴۰۳ نیز هشت‌میلیون پوشش فیبر نوری راه‌اندازی شود که درنهایت در سال 1404 به هدف 20 میلیون پوشش موردنظر برسیم. وزارت ارتباطات از همان ابتدا وب‌سایت پایش طرح توسعه فیبر نوری را نیز به آدرس iranfttx. ir راه‌اندازی کرد که آمار و ارقام توسعه فیبر نوری در کشور را نشان می‌دهد.
متخصصان حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات می‌گویند فارغ از اینکه هدف‌گذاری بلندپروازانه وزیر در موعد مقرر (مرداد 1404) محقق شود یا نه، وعده پوشش به‌لحاظ فنی وعده دقیقی نیست و باید وزیر هدف را تعداد اتصال یا تعداد اشتراک (به‌معنی انتقال اینترنت پرسرعت به واحد مسکونی یا ساختمان کسب‌وکارها و ادارات) ذکر می‌کرد. فارغ از این مباحث فنی، حالا 20 ماه تا پایان وعده وزیر برای تحقق 20 میلیون پوشش فیبر نوری مانده اما اطلاعات سایت iranfttx نشان می‌دهد از ابتدا تا کنون کمتر از 3.7 میلیون خانوار تحت‌پوشش فیبر نوری قرار گرفته و تنها 453 هزار خانوار یا کسب‌وکار اشتراک فیبر نوری (شامل VDSL و FTTH) دریافت کرده‌اند که از این تعداد ۲.۸ میلیون پوشش و ۱۶۹ هزار اشتراک در دوره زارع‌پور انجام شده است. به‌عبارتی طی 43 ماه اخیر )از سال(۱۳۹۹فقط 3.7 میلیون پوشش ایجاد شده (تحقق 18.5 درصد از برنامه) و مشخص نیست وزیر ارتباطات چگونه در 20 ماه آتی به 82 درصد (بیش از 16 میلیون پوشش) از برنامه پوشش فیبر نوری دست خواهد یافت. گرچه باید تاکید کنیم اگر پوشش یا هر تغییری که در بخش دسترسی مشتریان منجر به ارتقای کیفیت اینترنت شود از یک آمار صرفا ارائه‌شده براساس تعاریف غیرشفاف قطعا بهتر است.
هدف‌گذاری وارونه وزیر
۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ وزیر ارتباطات امسال را سال بزرگی برای فیبر نوری توصیف کرد و از هدف‌گذاری ایجاد هشت تا ۱۰ میلیون پوشش فیبر در کشور خبر داد. زارع‌پور با حضور در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو تلویزیون گفت: «اولش که ما می‌گفتیم ۲۰ میلیون پوشش، خیلی‌ها می‌گفتند این نشدنی است اما الان با اقداماتی که دولت کرده، مقدمات و الزامات کار فراهم شده است. امسال سال بزرگی برای این پروژه است. هدف‌گذاری این است که هشت تا ۱۰ میلیون خانوار را تحت پوشش قرار دهیم.»
23 اردیبهشت 1402 نیز وزیر ارتباطات گفت: «امسال حدود هشت تا 10 میلیون خانوار و تا پایان دولت سیزدهم، 20 میلیون خانوار تحت‌پوشش فیبر نوری قرار می‌گیرند و از سرعت‌های 900 مگابیت بر ثانیه‌ای که حدود 90 برابر سرعت فعلی است بهره‌مند می‌شوند.»
در همین جمله آقای وزیر تناقض در هدف‌گذاری مشهود است؛ چراکه تعریف پوشش به معنی بهره‌مند شدن خانوارها نیست، بلکه به معنی امکان بالقوه بهره‌مندی است. به عبارتی اگر این امکان را برای همه 20 میلیون خانوار با سرعت 900 مگابیت بر ثانیه درنظر بگیریم، همین 90 برابر شدن سرعت باید در تمام بخش‌های شبکه حتی ارتباطات زیرساخت نیز محقق شود، یعنی حداقل ظرفیت همه شبکه در کل کشور 50 برابر شود. کارشناسان می‌گویند این امر نه به‌لحاظ فنی و نه اقتصادی و نه کاربردی امکان‌پذیر نیست و فقط یک شعار زیبا برای هدایت ذهن افکار عمومی است.
برخلاف هدف‌گذاری وزیر برای دسترسی مردم به سرعت 900 مگابیت بر ثانیه‌ای که تحقق آن محل تردید است، مصوبه شماره 66 شورای عالی فضای مجازی (مصوبه مورخ ۱۳۹۹/۶/۲۵ با موضوع طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات) در موضوع سرعت و کیفیت اینترنت می‌گوید به‌جای پوشش همه مناطق کشور به فیبر نوری، ابتدا دولت باید سراغ اینترنت ادارات و سازمان‌ها و شرکت‌ها برود که دغدغه همه مردم در موضوع دولت الکترونیک است. ماده ۲ این مصوبه در بخش اهداف راهبردی و عملیاتی در افق ۱۴۰۴ ازجمله موارد هدف‌گذاری‌شده در بند (۲-۲-۱-۱) را پوشش 80 درصدی دسترسی پهنباند ثابت خانوارها با متوسط سرعت دسترسی 25 مگابیت بر ثانیه و پوشش صددرصد جمعیت کشور برای دسترسی پهنباند سیار با سرعت متوسط 10 مگابیتبرثانیه ذکر کرده و مهم‌تر از آن، در بند (۲-۲-۱-۷) بر «امکان اتصال و دسترسی پرسرعت سازمان‌ها، مراکز آموزشی، پژوهشی، کسب‌وکارها و کاربران تجاری با حداقل سرعت 100 مگابیت برثانیه» هدف‌گذاری می‌کند.
سوال این است که آیا مردم در خانه به اینترنت 100 مگابیت برثانیه بیشتر نیاز دارند یا سازمان‌ها، مراکز آموزشی، پژوهشی، کسب‌وکارها و کاربران تجاری؟
کارشناسان ارتباطات و فناوری اطلاعات معتقدند در سطح جامعه یک پیش‌فرضی وجود دارد که می‌گوید «سرعت بیشتر یعنی فیبر نوری» درحالی‌که همین شبکه مسی فعلی با یک‌سری پروتکل‌های مشخصی می‌تواند اینترنت سطح بالا به مردم ارائه دهد، موضوعی که برخلاف هدف‌گذاری بلندپروازانه وزارت ارتباطات، قابل دسترس‌تر و مهم‌تر از آن کم‌هزینه‌تر است.
همچنین در نمودار زیر تجربه کشورهای عضو سازمان OECD آمده که نشان می‌دهد در کشورهای صاحب‌نامی همچون بلژیک، اتریش، آلمان، انگلستان، ایتالیا، ترکیه، جمهوری چک، ایالات متحده، استرالیا، ایرلند، لهستان، کانادا، سوئیس و هلند که اغلب آنها در آمارهای بانک جهانی همچون ایران ازجمله کشورهای پیشرو در توسعه شبکه ثابت بوده‌اند، در توسعه فیبر نوری با الگوی شامل FTTH در رتبه‌های پایینی قرار دارند. به نظر می‌رسد این کشورها یک پروتکل ترکیبی شامل FTTH، FTTC و FTTN را به اجرا گذاشته‌اند که در طرح پیشنهادی شرکت آلمانی برای کشورمان نیز همین موضوع مطرح شده است، به‌روزرسانی شبکه با ترکیبی از روش‌های مذکور و نه‌فقط FTTH که وزیر ارتباطات می‌گوید. همچنین هدف‌گذاری پوشش 80 درصد از مردم ایران با فیبر نوری طی چهار سال درحالی است که کشورهایی که از سال 2012 شروع به توسعه فیبر نوری کرده‌اند، هنوز بخش زیادی از مردم کشورهای مذکور فاقد اشتراک فیبر نوری هستند.
برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.