خبرگزاری آریا-بیش از 20 سال پیش یک اقتصاددان بریتانیایی ایده تشکیل گروهی از اقتصادهای در حال توسعه جهان را در مقاله‌ای ارائه و پیشنهاد کرد چین، روسیه، برزیل و هند در کنار یکدیگر مجمعی را تشکیل دهند و آن‌را بریک بنامند.
به گزارش خبرگزاری آریا به نقل از یورونیوز،در پانزدهمین نشت سران قدرت‌های نوظهور اقتصادی جهان موسوم به برکیس، رهبران این کشورها با پیوستن چندین کشور دیگر از جمله ایران و عربستان به این مجموعه موافقت کردند.
اما این گروه بریکس از کجا آمده و موسس آن کیست؟
جیم اونیل، اقتصاددان ارشد شرکت خدمات مالی و بانکداری گلدمن‌سکس که پیشتر و بین سال‌های 2015 تا 2016 به عنوان وزیر خزانه‌داری بریتانیا در دو دولت دیوید کامرون و ترزا می فعالیت کرده در سال 2001 در مقاله‌ای با عنوان «ساختن اقتصاد جهانی بهتر - بریک» بر توان بالقوه کشورهای برزیل، روسیه، چین و هند برای فعالیت اقتصادی در کنار یکدیگر به عنوان قدرت‌های اقتصادی نوظهور تاکید کرده بود. او با قرار دادن حرف نخست نام این کشورها، نامِ «بریک» را برای این گروه پیشنهاد کرده بود. در آن زمان آفریقای جنوبی در این ایده قرار نداشت.
آقای اونیل در آن مقاله تحلیلی که در محافل اقتصادی، مالی، تجاری و دانشگاهی بسیار مورد توجه قرار گرفت پیش‌بینی کرده بود که در سال‌های 2001 و 2002 میزان رشد تولید ناخالص داخلی در اقتصادهای بازارهای نوظهور از همین شاخص در میان کشورهای گروه 7 بیشتر خواهد شد.
او همچنین در آن مقاله با اشاره به اینکه در پایان سال 2000 تولید ناخالص داخلی کشورهای بریک به دلار آمریکا بر اساس برابری قدرت خرید، سهمی حدود 23.3 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان بود، پیش‌بینی کرده بود که در 10 سال آینده وزن کشورهای بریک به ویژه چین در تولید ناخالص داخلی جهانی افزایش خواهد یافت و مسائل مهمی را در مورد تأثیر اقتصادی جهانی سیاست های مالی و پولی در کشورهای BRIC مطرح خواهد کرد.
او در پایان پیشنهاد کرده بود که در راستای این چشم انداز، مجامع سیاست گذاری جهانی دوباره خود را سازماندهی کنند و به ویژه، گروه کشورهای 7 باید به گونه‌ای تنظیم شود که نمایندگان BRIC را در خود جای دهد.
مبدع ایده بریکس حالا چه می‌گوید؟
حالا پس از بیش از 20 سال از زمانی که جیم اونیل ایده تشکیل برکس را مطرح کرد بسیاری از حذف دلار در معاملات جهانی و همچنین تشکیل واحد پولی مشترک در میان کشورهای بریکس هستند؛ ایده‌ای که جیم اونیل آن‌را مضحک می‌داند. او در گفتگویی ویدیویی با کانال خبری 4 لندن با مسخره خواندن ایده حذف دلار می‌گوید: «وقتی چنین چیزهایی را می‌شنوم، خیلی جلوی خودم را می‌گیرم که قهقهه نزنم.»
او همچنین در گفتگوی دیگری با روزنامه فایننشال تایمز ایده شکل‌گیری یک ارز مشترک برای کشورهای بریکس را «به شدت غیرممکن» توصیف کرد.
پیشتر لولا داسیلوا، رئیس جمهوری برزیل از این ایده سخن گفته و پیشنهاد کرده بود کشورهای عضو بریکس به دنبال شکل‌دادن ارز مشترک خود باشند. اونیل اما در پاسخ به این ایده می‌گوید: «این واقعا مضحک است، آنها می‌خواهند یک بانک مرکزی بریکس ایجاد کنند؟ چگونه می‌خواهند چنین کاری را انجام دهند؟ معلوم است که غیر ممکن خواهد بود.»
وقتی چیزهایی درباره ایده حذف دلار و تشکیل ارز مشترک بین کشورهای بریکس را می‌شنوم، خیلی جلوی خودم را می‌گیرم که قهقهه نزنم
اونیل در خصوص چشم‌انداز اقتصادی و اهداف کشورهای بریکس به فایننشال تایمز می‌گوید: «من نمی‌دانم که آنها می‌خواهند به چیزی برسند؟ نقش دلار در اقتصاد جهانی ایده‌آل نیست. شما با اقتصادهایی رو به رو هستید که باید در راستای منافع ایالات متحده رفتار کنند و هر تصمیمی که فدرال رزرو ایالات متحده می‌گیرد روی اقتصاد آنها تاثیرگذار است اما با این حال نمی‌توان از ایده حذف دلار سخن گفت چرا که چنین چیزی غیرممکن است.»
بلوک کشورهای بریکس پیش از پیوستن اعضای جدید بیش از 3 میلیارد نفر جمعیت داشت و همواره تمایل خود را برای افزایش استفاده از ارزهای محلی در فعالیت‌های تجاری ابراز می‌داشت.
اونیل در واکنش به پیش‌بینی‌هایی مبنی بر اینکه در آینده ین یا یورو از دلار پیشی خواهند گرفت، می‌گوید: «هیچ‌کدام از این موارد هرگز اتفاق نمی‌افتد تا زمانی که آن کشورها بخواهند ارزهای خود را توسط مردم سایر نقاط جهان مورد استفاده قرار دهند.»
در خصوص توسعه کشورهای حاضر در بریکس هرچند چین و روسیه با آن موافق و تلاش می‌کردند این مجموعه را بزرگ‌تر کنند اما هندی‌ها همواره با عضویت اعضای جدید مخالف بودند. اونیل در خصوص این اختلاف نظر می‌گوید: «برای غرب این خبر خوبی است که چین و هند هرگز در مورد چیزی به توافق نمی‌رسند چرا که اگر این کار انجام می‌شد تسلط دلار، آسیب‌پذیرتر می‌شد.»
او در ادامه به مقام‌های چینی توصیه کرد: «من اغلب به سیاستگذاران چینی می‌گویم که نبردهای تاریخی بی‌پایان خود را فراموش کنید و سعی کنید از هند برای رهبری برخی از مسائل بزرگ کمک بخواهید زیرا در آن صورت ممکن است جهان شما را کمی جدی‌تر بگیرد.»
آیا بریکس می‌تواند دلار آمریکا را کنار بزند؟
ارز ذخیره جهان با چالشی از سوی کشورهای جنوب جهانی مواجه شده که خواستار گزینه‌هایی فراتر از دلار هستند. با این وجود، این چالش به اندازه‌ای توان دارد که دلار را از پادشاهی ساقط کند.
برای مدت زمان 80 سال دلار ایالات متحده بر تمام ارزهای دیگر تسلط داشت. با این وجود، گروهی از کشورهای در حال توسعه که از حضور قریب الوقوع غرب بر مدیریت و امور مالی جهانی خسته شده اند مصمم هستند که آن نفوذ را از بین ببرند. "ولادیمیر پوتین" رئیس جمهور روسیه روز سه‌شنبه در یک سخنرانی مجازی در نشست بریکس در ژوهانسبورگ جایی که رهبران برزیل، هند، چین و آفریقای جنوبی برای سه روز گردهم آمده بودند گفت: "روند دلارزدایی غیرقابل بازگشت است و با سرعت رو به افزایش می‌باشد".
دلار از پایان جنگ جهانی دوم ارز ذخیره اصلی جهان بوده و تخمین زده می‌شود که در بیش از 80 درصد تجارت بین المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد. "لولا داسیلوا" رئیس جمهور برزیل در اوایل سال جاری این پرسش را مطرح کرد که چرا همه کشورها باید تجارت خود را بر مبنای دلار قرار دهند و پیش از آن یک مقام ارشد روسیه اشاره کرده بود که گروه بریکس در حال کار بر روی ایجاد واحد پولی خود می‌باشد.
درخواست‌ها برای پایان دادن به سلطه دلار موضوع تازه‌ای نیست و صرفا مختص اعضای بریکس نمی‌باشد. با این وجود، کارشناسان معتقدند تغییرات ژئوپولیتیک اخیر و تنش‌های فزاینده بین غرب و روسیه و چین به این موضوع دامن زده است. تحریم‌های غرب به دلیل تهاجم روسیه به اوکراین در اوایل سال 2022 میلادی باعث مسدود شدن تقریبا نیمی از ذخایر ارز خارجی روسیه شد. همچنین، این تحریم‌ها باعث حذف بانک‌های بزرگ روسیه از سوئیفت شبکه پیام رسانی برای تسهیل پرداخت‌های بین المللی بانک‌ها شدند.
ایالات متحده در اواخر سال محدودیت‌هایی را بر صادرات فناوری نیمه هادی به چین اعمال کرد. "شیرلی زی یو" از اعضای ارشد مدعو در مدرسه اقتصاد لندن به "الجزیره" می‌گوید: "از آنجایی که ایالات متحده از دلار به عنوان یک سلاح در تحریم روسیه و ایران استفاده می‌کند دیگر کشورهای در حال توسعه تمایل بیشتری به جستجوی ارزهای جایگزین برای تجارت، سرمایه‌گذاری و ذخایر و هم چنین توسعه سیستم‌های ترخیص چند جانبه جایگزین خارج از سوئیفت دارند".
او اشاره می‌کند از آنجایی که فدرال رزرو ایالات متحده در سالیان اخیر نرخ بهره را افزایش داده کشورهای در حال توسعه به طور گسترده‌ای از پرداخت سود بیشتر برای بدهی دلاری خود و مبارزه با تاثیر نرخ ارز ناشی از یک دلار قوی رنج برده اند. در نتیجه، علاقه به وام گرفتن به ارزهای محلی یا سایر ارزها به شدت با ملاحظات اقتصادی و انگیزه‌های آن مرتبط است.
"گوستاو دی کاروالیو" تحلیلگر سیاست روابط روسیه و آفریقا در موسسه روابط بین‌الملل آفریقای جنوبی می‌گوید: "انگیزه کشورهای جهانی جنوب در تلاش برای یافتن جایگزین بیشتر یک ملاحظه عملی است تا ملاحظه‌ای اخلاقی".
او می‌گوید: "کشورها تاثیرات تحریم‌ها را می‌بینند و از خود می‌پرسند: "درگیر کردن خودمان با یک ارز در سطح جهانی که ممکن است هر لحظه برای اهداف سیاسی از سوی امریکا مورد استفاده قرار گیرد ما را با چه خطراتی مواجه می‌سازد"؟ او اشاره می‌کند گزینه‌هایی که بریکس ممکن است در نظر بگیرد استفاده از سبدی از ارزهای کشورهای عضو آن گروه، استفاده از طلا به عنوان یک ارز بالقوه جدید یا حتی استفاده از ارزهای دیجیتال است. او می‌گوید: "هر یک از آن ارزها کاملا مجزا هستند و احتمالا در میان مدت تا بلند مدت تاثیرگذار می‌باشند".
ارز بریکس؟
با در نظر گرفتن گزینه‌های ارزی احتمالی برخی کارشناسان تردید دارند که بسیاری بخواهند به استاندارد طلا بازگردند و ارزهای دیجیتال نیز گزینه‌ای بعید و حتی خطرناک هستند. این دسته از کارشناسان می‌گویند: "از کدام ارز دیجیتال استفاده می‌کنید کدام ارز باثبات. هیچ کدام از آن ارزها در تجارت بین‌المللی مفید نبوده‌اند".
در مورد ایجاد واحد پولی بریکس جداگانه کارشناسان تردید دارند. یو می‌گوید: "ایجاد ارز بریکس به مجموعه‌ای از نهادها نیاز دارد. ایجاد نهاد مستلزم مجموعه‌ای مشترک از استانداردها و ارزش‌های زیربنایی است. دستیابی به این اهداف بسیار دشوار است اگرچه غیر ممکن نیست".
"کریس ویفر" یک تحلیلگر سرمایه‌گذاری در شرکت مشاوره استراتژیک "ماکرو ادوایزری" که بر روی روسیه و اوراسیا متمرکز است ایده ارز بریکس را "غیر قابل تحقق" می‌داند. ویفر به "الجزیره" می‌گوید: "حتی مردم در کشورهای مختلف می‌دانند که این اتفاق رخ نمی‌دهد یا برای مدت بسیار طولانی رخ نخواهد داد".
کارشناسان معتقدند ایده بریکس برای ایجاد جایگزینی برای دلار کاملا خیالی و غیر واقعی به نظر می‌رسد. در حالی که صحبت در مورد ارز احتمالی توجه را به گزینه‌هایی برای جایگزینی دلار معطوف کرده است.
"آنیل سوکلال" سفیر آفریقای جنوبی در بریکس می‌گوید هدف کم‌تر ارائه جایگزین برای دلار و بیشتر ارائه انتخاب‌های متنوع‌تر به جهان است. سوکلال می‌گوید: "بریکس ضد غرب نیست. ما در برابر دلار نیستیم. ما در رقابت نیستیم. با این وجود، آن چه با آن مخالف هستیم تداوم تسلط دلار در معاملات مالی جهانی است".
ویفر می‌گوید صرفنظر از اصلاحاتی که بریکس قصد اجرای آن را دارد اگر به عنوان انتخابی بین شرق و غرب یا غرب و سایرین در نظر گرفته شود این گروه فضای زیادی برای توسعه نخواهد داشت.
ارزهای محلی
ویفر درباره یافتن جایگزین‌هایی برای دلار می‌گوید بریکس احتمالا برای استفاده بیشتر از ارزهای محلی تلاش خواهد کرد. او می‌افزاید: "ما پیشتر می‌دانستیم که 80 درصد تجارت بین روسیه و چین با روبل روسیه یا یوان چین انجام می‌شود. روسیه هم چنین در حال معامله با هند با روپیه است. بنابراین، شما در مورد یک ارز جدید صحبت نمی‌کنید بلکه در مورد تسویه حساب به ارز آفریقای جنوبی یا واحد پول روسیه صحبت می‌کنید".
حتی خارج از گروه اصلی بریکس سایر کشورها تجارت با ارزهای محلی را آغاز کرده‌اند. امارات متحده عربی و هند ماه گذشته توافق نامه‌ای را امضا کردند که به آنان امکان می‌دهد پرداخت‌های تجاری را به جای دلار به روپیه تسویه کنند.
با این وجود، استفاده گسترده از ارزهای محلی چالش جدیدی را نیز به همراه دارد: قابلیت تبدیل. ویفر می‌گوید کشورهایی که تجارت بیشتری انجام می‌دهند نیز باید مقدار بیش تری از ارز یکدیگر را ذخیره کنند. او می‌افزاید: "شما باید بتوانید آن را به ارز خود تبدیل کنید. این کار در هند اقدام دشواری می‌باشد جایی کنترل سرمایه مانع از خروج بدون اجازه افراد از کشور می‌شود. هنگامی که روپیه از هند خارج شد هنوز باید به ارز دیگری مانند دلار تبدیل شود تا بتوان آن را به ارز محلی انتخابی تبدیل کرد.
بنابراین، تغییرات عظیمی وجود دارد که باید رخ دهند. هند باید کنترل سرمایه را کنار بگذارد و پس از آن باید تقریبا جایگزینی برای سیستم بانکی سوئیفت که سیستم جهانی ایجاد کرده وجود داشته باشد تا امکان انتقال این ارزها بین شرکای تجاری فراهم شود و از تحریم‌های جهانی جلوگیری به عمل آید تحریم‌هایی که در حال حاضر مانع از انتقال مدنظر می‌شود. سپس هر کشور باید مقدار بیشتری از ارز شریک تجاری مربوطه را در اختیار داشته باشد. این تغییرات باید به آرامی و بر اساس کشور به کشور اجرا شوند".
با این وجود، موانعی در این میان وجود دارند. استفاده از ارزهای محلی به عنوان ارز ذخیره استراتژی‌ای است که جای تردید دارد، زیرا ارز ذخیره باید با دسترسی به بازارهای نقدی که می‌تواند به سرعت وارد و خارج شود پایدار باشد. واقعیت آن است که دلار واقعا تنها ارزی است که در حال حاضر همه این مزایا را ارائه می‌کند.
همچنین، پاسخگویی به این پرسش که یک کشور با چه کسی تجارت می‌کند نیز تعیین کننده آن است که آن کشور مایل به پذیرش چه ارزی می‌باشد. برای مثال، آفریقای جنوبی که تجارت زیادی با چین انجام می‌دهد ممکن است مشتاق حفظ ذخایر یوان باشد، اما از آنجایی که دیگر شرکای تجاری اصلی آن در غرب هستند در نتیحه آفریقای جنوبی به دلار بیشتری در مقایسه با ریال یا روبل روسیه نیاز دارد.
دلار برای پادشاه ماندن
از دید سوکلال و دیگر رهبران بریکس منطق جایگزینی برای دلار به طور کلی شبیه تغییر ساختار حاکمیت جهانی است. او می‌گوید: "ما دوست داریم در دنیای چند قطبی زندگی کنیم. تجارت دیگر تحت سلطه کشورهایی نیست که در دهه‌های 70، 80 و 90 میلادی بر تجارت مسلط بودند. آنان دوران به پایان رسیده است. ما هم چنین می‌خواهیم شاهد انتخاب‌های چند قطبی و دنیای مالی چند قطبی باشیم. ما نمی‌خواهیم به یک یا دو ارز به عنوان ارز انتخابی وابسته باشیم".
سوکلال به سیستم پرداخت و تسویه پان - آفریقایی یک زیرساخت فرامرزی برای تسهیل تراکنش‌های پرداخت مستقیم در سراسر قاره آفریقا به عنوان الگویی که باید دنبال شود اشاره کرد.
او می‌گوید استفاده از این سیستم پان آفریقایی در مقایسه با استفاده از سوئیفت باعث صرفه جویی سالانه 5 میلیارد دلار در کارمزد تراکنش‌های تجاری می‌شود. با این وجود، تحلیلگران می‌گویند که دلار برای آینده‌ای قابل پیش بینی پادشاه ارزها باقی خواهد ماند. به گفته ویفر ما هنوز دهه‌ها از هر آن چه واقعا سلطه دلار را به چالش بکشد فاصله داریم.
او می‌گوید: "حتی اگر بریکس یک ارز مشترک ایجاد کند ممکن است در نهایت مانند یورو عمل نماید که به طور جدی سلطه دلار را به چالش نکشیده است. برای نفت و سایر کالاها قیمت مرجع قیمت دلار است و کشورهایی که از ارزهای جایگزین استفاده می‌کنند نیز کماکان برای تعیین ارزش خرید و فروش خود از دلار استفاده می‌نمایند".