از این رو به مناسبت روز ادبیات کودک و نوجوان درباره این نوع ادبیات و اقتضائات آن با تنی چند از فعالان حوزه ادبیات کودک و نوجوان گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
تأثیر خانواده در علاقه‌مندی کودک به مطالعه
محمدرضا سرشار؛ نویسنده، پژوهشگر، منتقد ادبی و از پیشکسوتان حوزه ادبیات کودک و نوجوان درباره بایسته‌های ادبیات کودک و نوجوان می‌گوید: در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ به ویژه در سال‌های اخیر با شیوع و گسترش کرونا، فضای مجازی در کشور ما فراگیر و سبب شد که متأسفانه آموزش و پرورش به اجبار پای دانش‌آموزان را به فضای مجازی باز کند، به موجب آن یک سلسله انحرافات اخلاقی و عقیدتی و مسائل و مشکلات به مسائل خاص این سنین اضافه و برای آنان سلیقه‌سازی‌های جدیدی را به وجود آورد که این معضل هر روز نیز اضافه می‌شود. بخش دوم مورد اشاره ادبیات کودک و نوجوان، باید به مقابله با عوارض منفی این پدیده عجیب بپردازد.
او در ادامه سه نهاد خانواده، مدرسه و اجتماع را در جذب کودکان و نوجوانان به مطالعه مؤثر می‌داند و تصریح می‌کند: در واقع پایه علاقه‌مندی کودکان به مطالعه در خانواده گذاشته می‌شود، بعد مدرسه آن را تقویت و تعمیق و همزمان جامعه نیز به گسترش فرهنگ مطالعه در میان کودکان و نوجوانان کمک می‌کند. هر یک از این سه نهاد در این راه کوتاهی کنند، توسعه فرهنگ مطالعه در میان کودکان و نوجوانان آن طور که باید محقق نمی‌شود.
پیشکسوت حوزه ادبیات کودک و نوجوان، تهیه و انتشار کتاب‌های سالم، جذاب و پاسخ‌دهنده به نیازهای تربیتی، فکری و ذوقی مخاطبانشان را کار ویژه ناشران، نویسندگان و تصویرگران عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: وضعیت تألیف کتاب‌های کودک و نوجوان نسبت به تصویرگری آثار بهتر است. از موارد استثنایی و خاص بگذریم که بسیار کم هستند؛ در مجموع تصویرگران کتاب‌های کودک و نوجوان از نویسندگان کودک و نوجوان ما به طرز مأیوس‌کننده‌ای عقب هستند.
فقدان آیین‌نامه برای نگارش آثار حوزه کودک و نوجوان
حجت‌الاسلام علیرضا سبحانی‌نسب، مدیر انتشارات جمال فقدان آیین‌نامه برای نگارش آثار حوزه کودک و نوجوان را یکی از ضعف‌های بزرگ این حوزه می‌داند و تصریح می‌کند: فعلاً مدرسه‌ای نداریم که بخواهیم بگوییم محتوای ما در ایران برای داستان، ناداستان، کتاب‌های دینی و غیردینی دارای مجموعه‌ای از استانداردهای مشخص جهانی یا ملی و یا حتی مختص ناشر است. این یک ضعف بزرگ است. بخش زیادی از نبود استاندارد و شاخص تولید محتوا در ایران به این برمی‌گردد که حاکمیت و افرادی که در این زمینه مسئولیت داشته و دارند، هیچ کاری نکرده و تمام تلاش‌هایشان فقط در ممیزی و امور سلبی بوده است. در حالی که به یک استانداردسازی و ساخت یک مکتب در حوزه کودک و نوجوان از نظر ادبی و ساختاری کتاب نیازمندیم. او که سال‌ها در عرصه ادبیات کودک و نوجوان فعالیت کرده، با بیان اینکه ما نیازمند ساخت استانداردهایی ادبی و محتوایی در سطح ملی هستیم، می‌گوید: به نظر من هر کتابی به مهندسی و معماری محتوا نیاز دارد. مهندسی محتوا به معنی نقشه راه است. ما در ایران کمتر نویسنده یا ناشری داریم که بتواند از مهندسی محتوایش کاملاً دفاع بکند. عده‌ای از نویسندگان دارای سبک ادبی هستند و از نظر ادبی می‌توان آن‌ها را صاحب قلم و سبک خاص دانست ولی هنوز آن سبک و روشی که قابل تدریس، ارائه و شاگردپروری باشد نداریم یا بسیار نادر است.
خلأ محتوای عمیق در ادبیات کودک
سبحانی‌نسب با تأکید بر اینکه ما در ادبیات کودک و نوجوان نباید وارداتی عمل کنیم، اظهار می‌کند: پس از انقلاب، آثار بسیار خوبی تولید شده و از این آثار بسیار خوب می‌توان به مجموعه‌ای از ساختارهای خوب ادبی و محتوایی رسید. یکی از مهم‌ترین مسائل در کتاب‌های کودک بحث صفحه‌آرایی و تصویرگری است. در صفحه‌آرایی در این 40 سال رشد خیلی خوبی داشتیم و هنرمندان جوانی که به تازگی به جرگه صفحه‌آرایی کودک ملحق شدند، کارهای خیلی جذابی انجام داده‌اند. تصویرگری و صفحه‌آرایی در ایران رو به رشد است و محتواهای خوبی خلق می‌شود اما همچنان یکی از مهم‌ترین ضعف‌های این حوزه، تایپوگرافی است.
مدیر انتشارات جمال تصریح می‌کند: یکی از ایرادهای جدی نویسندگان کودک و نوجوان در نگارش موضوعات دینی این است که فکر می‌کنند باید کودکانه بنویسند، حال آنکه ما نیازمند محتوای عمیق در ادبیات کودک هستیم. او با اشاره به گسترش آثار ترجمه در حوزه کودک و نوجوان تأکید می‌کند: ذائقه کودک و نوجوان کشور بر اثر ترجمه‌های آثار کودک و نوجوان غربی مسموم می‌شود. ژانرهایی در کتاب‌های ترجمه به کار می‌رود که زیر پا گذاشتن برخی از سنت‌ها، آموزه‌های دینی و آداب ملی ماست. برخی از این آثار در غرب و فرهنگ غربی پذیرفته شده است و واقعاً برای دشمنی با ما نوشته نشده، ولی وقتی به تفاوت‌های فرهنگی و بومی بی‌توجهی می‌شود، شکل دشمنی و خطر به خود می‌گیرد. رهبر معظم انقلاب در دیداری که با نویسندگان کودک داشتند، فرمودند: «بی‌پناه‌ترین قشر جامعه کودکان و نوجوانان هستند که وقتی چیزی برایشان نوشته شد فکر می‌کنند درست است و می‌پذیرند». در حال حاضر یک سبک زندگی غربی به مغز کودکان ما تزریق می‌شود و کودک و نوجوان ما این سبک را می‌پذیرد. این از عمیق‌ترین بحران‌های کودک و نوجوان است.
حمایت از نویسندگان نوقلم
منصوره مصطفیزاده، کارشناس در حوزه کتاب کودک ونوجوان نیز می‌گوید: فرایند تولد یک نویسنده سال‌ها گاهی 10سال طول می‌کشد. از زمانی که یک نفر علاقه به نوشتن را در خودش کشف می‌کند، نطفه یک نویسنده شکل می‌گیرد. این تازه نخستین قدم است! علاقه به نوشتن و خوب نوشتنِ بعضی چیزها، مرحله گِل خام نویسنده است.
مصطفیزاده با اشاره به گسترش فضای مجازی در جامعه و تأثیر آن بر نویسندگان نوقلم حوزه کودک اظهار می‌کند: امروزه افرادی با استعداد نویسندگی و با عشق و اشتیاق به نوشتن پا به عرصه کلمات می‌گذارند. آن‌ها باید بازی را از زمین فضاهای مجازی شروع کنند، چون نه دیگر پاورقی روزنامه‌ها خواننده دارد، نه ده‌ها مجله ریز و درشت منتشر می‌شود که به هر کس با اندکی ذوق و علاقه، یک ستون کوچک برسد. زمین خاکیِ نویسندگی، رینگ بی‌رحم فضای مجازی است. جایی که هر کس با هر سطحی از معلومات یا ذوق ادبی می‌تواند صریح‌ترین نظرات را پای نوشته‌های چنین نویسنده‌ای ثبت کند. مواجهه تند و بی‌پرده با نظرات عمومی، از طرفی موجب می‌شود تعارفات معمول محافل ادبی کنار برود، اما این را هم دارد که دستِ تازه‌قلم‌ها را با طناب‌های کوچک اما پُرشماری می‌بندد. نویسنده برای یافتن سبک منحصر به فرد خود باید احساس امنیت کند، اما فضای مجازی هر کس را به سمت عامه‌پسندتر شدن سوق می‌دهد.
مصطفیزاده تصریح می‌کند: افرادی هستند که دوره‌های متعدد نویسندگی را هم گذرانده‌اند، از استادان هم درس گرفته‌اند و چند سالی هم نوشته‌هایشان را منتشر کرده‌اند اما روند چاپ آثارشان با مشکل مواجه می‌شود.
او اظهار می‌کند: سال‌هاست جوانان مستعدی پا به عرصه نوشتن می‌گذارند، اما کسی برایشان «مادری» نم‌کند. هیچ نهاد یا مطبوعه یا محفلی روی این گل‌های خام دست نمی‌کشد و ورزشان نمی‌دهد تا شکل بگیرند. جوان‌ها در فضای بی‌انتها رها شده‌اند و نویسندگان قدیمی دارند پیر می‌شوند و دیگر خانه‌هایشان شبیه خانه‌های بچه‌های این دوره و زمانه نیست و کتاب‌هایشان هم کتاب‌های صمیمی و دوست‌داشتنی بچه‌ها از آب درنمی‌آید.
منبع: ماهنامه«کتاب رضوی» -شماره ششم