تیر ماه سال گذشته بود که طرح اصلاح سیاست‌های ارزی دارو موسوم به «دارویار» نیز وضعیت تأمین دارو را تحت تأثیر قرار داد. تبدیل ارز دولتی تخصیص‌یافته به صنعت تولید دارو به ارز نیمایی و اختلاف نرخ آنها، باعث شد شرکت‌های دارویی به نقدینگی بیشتری برای تأمین مواد اولیه دارویی نیاز داشته باشند؛ در عین حال تسهیلات ۱۵ هزار میلیارد تومانی وعده داده‌شده به صنعت دارو نیز از سوی بانک‌ها به‌موقع پرداخت نشد و همین امر، روند تولید دارو را با مشکل مواجه و کمبودهای دارویی را تشدید کرد.
این کمبودهای دارویی مسیر بیماران را برای دسترسی به برخی از داروها، دشوارتر و مسیر دلالان برای سودجویی را هموارتر کرده است.
رئیس پلیس فتای پایتخت اخیراً از کشف بیش از ۴۰ میلیون قلم داروی غیرمجاز خبر داده است که از طریق سوءاستفاده از کد ملی مردم و صدور نسخه‌های الکترونیکی، از چرخه قانونی توزیع دارو خارج می‌شدند و در بازار سیاه و در فضای مجازی به فروش می‌رسیدند!
دلالان بازار سیاه دارو چگونه داروهای کمیاب را از زنجیره توزیع خارج می‌کنند؟
فارغ از عجیب بودن این خبر، یک علامت سؤال بزرگ، چگونگی خروج داروها از زنجیره رسمی توزیع آنهاست.
گشت‌وگذاری در داروخانه‌های سطح شهر و گفت‌وگو با صاحبان این داروخانه‌ها، ابعاد این ماجرای عجیب را روشن‌تر می‌کند.
ماجرای فردی که داروی ۲۰ نوع بیماری را دریافت کرده بود!
تکنسین و صاحب یکی از داروخانه‌های بزرگ تهران دراین‌باره به تسنیم می‌گوید: "چند هفته پیش، بیماری را پیدا کردیم که در زمان‌ها و مکان‌های مختلف، داروهای مربوط به بالغ بر ۲۰ نوع بیماری را دریافت کرده در حالی که سالم بوده و هیچ بیماری‌ای نداشته است!
برای مثال وقتی داروهای درمان آسم کمیاب شده بود، این فرد به‌عنوان بیمار مبتلا به آسم، داروی ضدآسم گرفته و وقتی داروی سرطانی کمیاب شده، این فرد به‌عنوان بیمار سرطانی، دارو دریافت کرده است! در بررسی‌های بیشتر مشخص شد که در شرایط کمبود برخی داروها، این فرد خود را به‌عنوان بیمار به داروخانه‌ها معرفی می‌کرده، داروهای کمیاب‌شده را دریافت می‌کرده و آنها را در بازار آزاد به فروش می‌رسانده است."
ماجرای فرد ۶۰ ساله‌ای که داروی نازایی می‌خواست
صاحب این داروخانه در توضیح علل احتمالی چنین اتفاقی توضیح می‌دهد: برخی احتمالاً مهر پزشک را جعل می‌کنند یا اینکه با دسترسی به نسخه الکترونیک از طریق برخی افراد مانند منشی‌ها، نسخه می‌نویسند و به داروخانه مراجعه می‌کنند و دارو را با پوشش بیمه‌ای دریافت می‌کنند و آن را در بازار آزاد به فروش می‌رسانند؛ مدتی پیش فردی به ما مراجعه کرده بود که در نسخه‌اش، داروی نازایی نوشته شده بود در حالی که بیمار ۶۰ سال سن داشت! با پزشک در بیمارستان تماس گرفتیم و متوجه شدیم که نسخه الکترونیکی به‌صورت صوری و بدون اطلاع او نوشته شده است.
وی می‌افزاید: دلالان دارو که داروهای مربوط به بیماری‌های خاص یا داروهای کمیاب‌شده را در بازار سیاه و فضای مجازی به فروش می‌رسانند، عمدتاً یک شبکه هستند؛ گاهی پزشک نیز برای تجویز این داروها با آنها همکاری می‌کند و در قبال تجویز دارو از آنها پول دریافت می‌کند و گاهی نیز آنها به‌نحوی با استفاده از نام کاربری و رمز عبور یک پزشک و داشتن کد ملی افراد، نسخه‌های صوری تجویز می‌کنند تا داروهایی را که نیاز به نسخه پزشک دارند، با پوشش بیمه‌ای و قیمت بسیار پایین‌تر، از داروخانه دریافت کنند و سپس آن را در بازار سیاه دارو به مردم بفروشند.
راهکار مقابله با نشت دارو به بازار سیاه چیست؟
او می‌گوید: اگرچه در برخی داروخانه‌ها در صورت عدم تطابق شرایط بیمار با نسخه تجویزشده ممکن است داروخانه‌داران به تخلفات شک کنند و پی ببرند و از ارائه دارو به بیمار امتناع کنند اما حل شدن ریشه‌ای این مشکل، نیازمند نظارت دقیق سازمان‌های بیمه‌گر است.
علاوه بر لزوم افزایش نظارت‌های بیمه‌ای، راه‌حل برطرف شدن معضل خروج دارو از زنجیره رسمی توزیع، توسعه سلامت الکترونیک از نسخه‌نویسی به پرونده الکترونیک سلامت است. در زمان حاضر صرفاً نسخ بیماران در سامانه به‌صورت الکترونیکی نوشته می‌شود و پرونده پزشکی بیمار شامل سابقه بیماری‌ها و سابقه مصرف داروها فعال نیست؛ همین موضوع باعث می‌شود پزشکان و داروخانه‌داران نتوانند مصرف‌کننده‌های واقعی داروها را از دلال‌ها تشخیص دهند.
استقرار کامل پرونده الکترونیک سلامت برای هر فرد، موضوعی است که اجرای آن سال‌هاست معطل عزم وزارت بهداشت است؛ پرونده‌ای که چندین سال است قرار است اجرایی شود اما فقط بخش مربوط به الکترونیکی شدن نسخ آن اجرایی شده است!
در عین حال تکمیل سامانه "تی‌تک" که با هدف رهگیری، ردیابی و کنترل اصالت فرآورده‌های سلامت‌محور سال‌هاست آغاز به کار کرده است و قابلیت رصد زنجیره توزیع دارو توسط آن وجود دارد؛ مورد کم‌توجهی مسئولان سازمان غذا و دارو قرار گرفته و در سایه کم‌توجهی به این سامانه‌ها، بستر فسادهای عجیب و گسترده در حوزه دارو فراهم شده است.