در میان وزرای خارجه، سفر محمدجواد ظریف به تهران با تفاسیر مختلفی روبه‌رو شده و بیشتر در سیبل رسانه‌ای قرار داشت. ظریف خود اعلام کرده این سفر از پیش تعیین شده بوده و از آنجا که وزرای خارجه به کشورهای خود بازگشتند من نیز به تهران آمدم و بعد از یک روز به مذاکرات خواهم پیوست. فارغ از اینکه این سفر از پیش تعیین شده بوده یا ضرورتی ویژه موید آن شده که ظریف از این فرصت یکروزه استفاده کند و به پایتخت بازگردد، نمی‌توان این نکته را به فراموشی سپرد که لحظه لحظه مذاکرات در شرایط حساس فعلی تا چه حد از اهمیت برخوردار است و از آنجا که وزیر خارجه آمریکا به‌دلیل آنچه وضعیت نامناسب جسمی عنوان می‌شود در وین مانده است و رایزنی این دو وزیر خارجه همواره شاکله اصلی مذاکرات را طی یک‌سال و نیم گذشته تشکیل داده، بعید است ظریف از فرصت دو دیدار روزانه با کری و حل برخی اختلافات به‌سادگی چشم‌پوشی کرده و به تهران بازگشته باشد. با این نشانه‌ها مشخص است که یک موضوع مهم و کلیدی از دلایل سفر وزیرخارجه ایرانی به پایتخت باشد، نکته‌ای که البته به دلایل محرمانه بودن مذاکرات بر ما پوشیده است اما می‌توان با توجه به مرحله پایانی مذاکرات و اختلافات بر سر دو موضوع فرآیند لغو تحریم‌ها و نحوه بازرسی‌ها، چنین به گمانه‌زنی پرداخت که طرف غربی پیشنهادات تازه‌ای برای حل‌وفصل اختلافات داده که رایزنی و کسب‌تکلیف از مقامات کشورمان را اجتناب‌ناپذیر کرده است. نکته آنکه گمانه دیگر در این خصوص بهره‌گیری از فرصت توقف مذاکرات در سطوح عالی و سفر ظریف به تهران برای تقویت تیم مذاکرات با همراه کردن افرادی چون علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی و حسین فریدون، دستیار ویژه رئیس‌جمهور با محمد جواد ظریف است. آخرین گمانه درخصوص این سفر یکروزه احتمال جاسوسی از هتل کوبورگ و محل مذاکرات است که این گزینه نیز نمی‌تواند محل اعتبار باشد چراکه مهم‌ترین رایزنی‌ها میان وزرای خارجه ایران و آمریکا در همین محل برگزار می‌شود و اگر امکان جاسوسی باشد هر آنچه در آن جلسات مطرح شده به‌عنوان مهم‌ترین بخش مذاکرات در دست مخالفان قرار می‌گیرد و چیزی برای پرده‌پوشی نمی‌ماند و مهم‌تر آنکه ظریف در مراحل حساس قبلی از کانال‌های خاص با تهران در تماس بوده و هم‌اکنون نیز این امکان را دارد و دلیلی برای این سفر توجه‌برانگیز در برهه‌ای چنین حساس با لحاظ این موارد سطحی و فاقد ارزش وجود ندارد.
دستیابی به توافق؛ حالا نه وقتی دیگر
درحالی‌که دیپلمات‌ها و منابع نزدیک به مذاکرات قویا اعلام کرده‌اند که تمدید مذاکرات به شکل بلندمدت و به‌عنوان بخشی منفک از مذاکرات فعلی موضوعیت نداشته و تنها تمدید چند روزه برای نتیجه بخشی مذاکرات فعلی پیش از تاریخ ۹ ژوئیه مدنظر است، برخی چهره‌های غربی همسو با اسرائیلی‌ها خواستار تمدید سه تا شش ماهه مذاکرات شده‌اند. دنیس راس، مشاور امورخاورمیانه اوباما در چهار سال ابتدایی این نکته را مطرح و آن را معقولانه دانسته و مدعی شده که با عدم عقب‌نشینی ایران و پافشاری دولت اوباما مذاکراتی که تا پایان ژوئن مهلت داشت، بهتر است تمدید و چند ماه فرصت برای آن در نظر گرفته شود. اظهاراتی که باید منتظر پررنگ شدن آن در روزهای پایانی مذاکرات بود، البته مذاکره‌کنندگان مسیر خود را طی کرده و در این میان به نظر می‌رسد بر اساس چارچوب‌های کلی آماده انجام توافق باشند؛ توافقی که برخلاف پیش‌بینی‌ها به امضای هیچ‌یک از طرفین نرسیده و تنها به‌عنوان یک سند سیاسی به افکار عمومی عرضه شده و قرار است به عنوان ضمانت اجرایی پس از انجام توافق، قطعنامه شورای امنیت این توافق را تایید و قطعنامه‌های گذشته را لغو و ترتیبات جدیدی تعیین کند. قطعنامه‌ای که متن پیش‌نویس آن نیز همزمان با چانه‌زنی بر سر متن توافق و ضمائم پنجگانه درحال چکش‌کاری در جلسات هیات‌هاست. طرفین بر اساس تفاهم لوزان سه مرحله برای توافق و اجرایی شدن آن در نظر گرفته‌اند؛ اول روز توافق که در آن متن و ضمایم به‌عنوان سند نهایی ارائه می‌شود، دوم روز اجرا یا عملیات که آمریکا و اتحادیه اروپا تحریم‌ها را لغو و ایران برنامه‌های خود را اجرا می‌کند که البته همزمانی این دو اقدام محل بحث و چانه‌زنی است، سوم روز اجرایی شدن که تمامی اقدامات تکمیلی برای انجام توافق در این روز انجام می‌شود. پروسه‌ای که البته زمان چندین ماهه را از روز انعقاد توافق طلب می‌کند و هنوز بر سر جزئیات و همزمانی اقدامات و نحوه و فرآیند آن اختلافات اساسی باقی مانده که قرار است طی این چند روز برای آن راهکاری مرضی‌الطرفین تمهید و تدارک شود. راهکار و چارچوبی که در بالا مورد اشاره قرار گرفت هم تامین‌کننده خواست طرف ایرانی مبنی بر لغو همه تحریم‌ها در روز انعقاد است با اشاره به آنچه در سند توافق و تضمین آن با صدور قطعنامه شورای امنیت آمده و هم اقدامات طرفین را در مرحله اجرا گام به گام و در مسیری متوازن قرار می‌دهد و توافق را از سد کنگره به سلامت گذر می‌دهد.
حاشیه‌های روز سوم مذاکرات
روز سوم مذاکرات مرحله پایانی در وین یک متن اصلی داشت و آن نشست معاونان وزرای خارجه و کارشناسان بود که طی چند هفته گذشته به شکل ممتد و مستمر پی گرفته شده است. در حاشیه اما خبرهای دیگری هم بود. مرضیه افخم، سخنگوی وزرات خارجه به جمع مذاکره‌کنندگان هسته‌ای در وین پیوسته و از طرف دیگر برخی رسانه‌های غربی و دیپلمات‌های آن مدعی شده‌اند که قرار است مذاکرات یکبار دیگر به لوزان برود نکته‌ای که البته از سوی هیات ایرانی مورد تایید قرار نگرفت اما مهم‌ترین حاشیه مذاکرات حضور مجدد یوکیو آمانو، دبیرکل آژانس انرژی اتمی در هتل کوبورگ و در متن مذاکرات سیاسی بود. به‌طور معمول آژانس عهده‌دار پیشبرد مذاکرات در بعد فنی است و از دخالت در فرایند سیاسی پرهیز دارد اما آمانو در روز اول مذاکرات به هتل کوبورگ آمد و با کری دیدار داشت و روز گذشته نیز یکبار دیگر به دیدار کری رفت. این نکته نشان می‌دهد که در حساس‌ترین مرحله مذاکرات، طرف غربی برای اشراف کامل بر مقولات فنی و نحوه گنجاندن آن در توافق نهایی درحال رایزنی پایانی است.
در نهایت...
جان کری پس از دیدار با دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تلاش‌های یوکیو آمانو تقدیر و جلسه با وی را خوب ارزیابی کرد. وزیر امور خارجه آمریکا در توئیتر خود بازهم نوشت که در حال کار روی موضوعات هستیم و توضیح بیشتری ارائه نداد. همچنین مقرر شد که لاوروف و کری وزرای خارجه روسیه و آمریکا سه‌شنبه در وین دیدار دوجانبه داشته باشند. آلن ایر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز با اشاره به شکاف‌های باقیمانده، مذاکرات فعلی را فرصتی بی‌نظیر خواند که نباید از دست برود و تاکید کرد که تمرکز طرفین بر ۳۰ژوئن است و شاید چند روزی وقت برای نتیجه‌بخشی مذاکرات لازم باشد اما هیچ سخنی از تمدید مذاکرات نیست. وی گذر از شکاف‌ها را نیازمند تصمیم‌گیری‌های سخت سیاسی در پایتخت‌ها دانست. اشتاین‌مایر وزیر خارجه آلمان هم در گفت‌وگو با یک رسانه آلمانی گفت که هدف ما رسیدن به توافق هسته‌ای تا پایان ماه ژوئن است اما اختلافات مهمی باقیمانده است. حال باید دید از امروز و با بازگشت وزرای خارجه به مذاکرات در موج دوم مذاکرات وین چه دستاوردهایی حاصل خواهد شد.
∎
نظر شما