حقابۀ هیرمند از روزها پیش به موضوع مجادلۀ لفظی میان ایران و همسایۀ شرقی تبدیل شده است. در آخرین اظهارنظرها از سوی افغانستان، کار به همدلی کشید و حرف پایبندی به معاهدۀ قدیمی به میان آمد. سرپرست امور خارجۀ طالبان از تغییر اقلیم گفت و اینکه در بند کمال‌خان «هیچ» آبی وجود ندارد. این درحالی‌است که تازه‌ترین تصاویر ماهواره‌ای از سد کمال‌خان و کجکی نشان می‌دهد که ذخیرۀ این دو سد بیشتر از سال پیش است.
دیروز پررنگ‌ترین موضوع حاشیۀ جلسۀ هیأت دولت حقابه هیرمند بود. «محمد مخبر»، معاون اول رئیس‌جمهوری، در این مورد گفت: «کشور مصمم است حقابۀ ایران از رود هیرمند را حل کند.» اینطور که ایرنا گزارش داده، او با اشاره به تلاش‌های انجام‌شده برای حل موضوع حقابۀ ایران از رود هیرمند، در پاسخ به این سؤال که آیا هیأتی برای مذاکره با حاکمان افغانستان اعزام شده است، تصریح کرد: «تبادلات در این مورد در حال انجام است.»
همچنین «علی سلاجقه»، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، در جمع خبرنگاران آخرین وضعیت پیگیری حقابۀ هیرمند را اینطور شرح داد: «وزارت کشور در این زمینه کار خودش را انجام می‌دهد. این موضوع در مجامع بین‌المللی قابل پیگیری است، ولی افغانستان یکی از کشورهای همسایۀ ماست و ما سعی می‌کنیم که مراودات در قالب رایزنی طرفین انجام گیرد. رئیس‌جمهوری در سفر به استان سیستان‌وبلوچستان این موضوع را به‌صورت جدی مطالبه کرد.»
طبق گزارش ایسنا، او در پاسخ به این سؤال که آیا قرار است مذاکراتی بین ایران و هیأت حاکمۀ افغانستان برگزار شود، بیان کرد: «قرار بود من با هیأتی یک نشست برگزار کنم، اما کار به وزارت نیرو سپرده شد. در هرصورت در آیندۀ نزدیک خبرهای خوبی در این مورد خواهیم شنید.»
سرپرست امور خارجۀ طالبان از تغییر اقلیم می‌گوید و اینکه در بند کمال‌خان «هیچ» آبی وجود ندارد. این، درحالی‌است که تازه‌ترین تصاویر ماهواره‌ای از سد کمال‌خان و کجکی نشان می‌دهد که ذخیرۀ این دو سد بیشتر از سال پیش است
او تأکید کرد: «ما حق حیات مردم را با چیزی تعویض نمی‌کنیم و مدافع حدود و ثغور کشور و مردم هستیم و امیدوارم هیأت حاکمۀ افغانستان این پیام را به‌خوبی دریافت کرده باشد. هرچند در بیانیۀ اول که وزارت خارجۀ این کشور منتشر کرد، موضوع تا حدود مسالمت‌آمیزی مطرح شد. نشست‌هایی که میان دو کشور برگزار می‌شود، ان‌شاءالله رویکرد مناسبی باشد.»
رئیس سازمان محیط زیست با بیان اینکه افغانستان در قالب معاهدۀ بین‌المللی مکلف است حقابۀ هیرمند را به ایران سرازیر کند، گفت: «حق ایران در مجامع حقوقی بین‌المللی و دادگاه‌های مربوطه در سطح دنیا قابل پیگیری است، اما به‌دلیل همسایگی سعی داریم موضوع را از طریق مذاکره حل‌وفصل کنیم.»
«محمد دهقان»، معاون حقوقی رئیس‌جمهوری، هم بر پایبندی به این معاهده تأکید کرد: «برای حل مشکل حقابۀ هیرمند معاهدۀ جامعی وجود دارد و از مسئولان افغانستان می‌خواهیم که طبق همان معاهده به عهد خود عمل کنند. ایران خود را پایبند به معاهده حقابۀ هیرمند می‌داند و مسئولان افغانستان نیز پایبندی خود به این معاهده را اعلام کردند.» فارس از قول او نوشته است: «انتظار می‌رود این موضوع طبق معاهده و با کارشناسی حل شود و اگر با مذاکره حل نشود، از طریق حکمیت موضوع حل خواهد شد.»
اشارۀ دولتمردان در این گفته‌ها به معاهدۀ ۱۳۵۱ است که در قالب آن، ایران و افغانستان از دهۀ ۵۰ شمسی تفاهم‌نامۀ اختصاص آب رودخانه هیرمند به ایران را به امضا رساندند. بر پایۀ این معاهده، حقابهۀ ایران ۲۶ مترمکعب در ثانیه برای سال‌های معمولی و نرمال آبی است. در این معاهده، یک سال نرمال آبی در حوزۀ دریایی هیرمند حدود ۶.۵ میلیارد مترمکعب است. براساس محاسبات انجام‌شده، حقابۀ ایران سالانه به ۸۲۰ میلیون مترمکعب می‌رسد.
محمد دهقان، معاون حقوقی رئیس‌جمهوری: ایران خود را پایبند به معاهدۀ حقابۀ هیرمند می‌داند و مسئولان افغانستان نیز پایبندی خود به این معاهده را اعلام کردند. انتظار می‌رود این موضوع طبق معاهده و با کارشناسی حل شود و اگر با مذاکره حل نشود، از طریق حکمیت موضوع حل خواهد شد
افغانستان: آب نیست، ایران: آب هست
یک روز پیش از این گفته‌ها، «امیرخان متقی»، سرپرست وزارت خارجۀ طالبان، خطاب به مردم سیستان‌وبلوچستان ایران گفته بود: «درد شما را درد خود می‌دانیم.» طبق ویدئویی که خبرگزاری صدای افغان (آوا) منتشر کرده، او گفت که افغانستان به توافقنامۀ سال ۱۳۵۱ متعهد است و از مسئولان جمهوری اسلامی ایران درخواست کرد که مطالباتشان را طبق معاهدۀ ۱۳۵۱ ابراز کنند.
متقی همدردی خود با مردم ایران را اینطور ابراز کرد: «برادران گرامی سیستان‌وبلوچستان باور کنید که دل ما به‌همان اندازه که برای مردم نیمروز، فراه و هلمند می‌سوزد، برای شما هم می‌سوزد و درد شما را درد خود می‌دانیم.»
سرپرست وزارت خارجۀ طالبان علاوه‌بر اینها این‌بار از تغییر اقلیم سخن گفت تا بر نبود آب تأکید کرده باشد: «براساس آخرین گزارش سازمان بین‌المللی نجات، افغانستان سومین کشور آسیب‌پذیر از تغییرات اقلیمی در سطح جهان است و بیشترین اثر مخرب تغییرات اقلیمی در منابع آبی این کشور اتفاق افتاده است. مسائل خارج از کنترل و توان که از ظرفیت‌‌های انسان فراتر است، یعنی ناشی از تغییرات اقلیمی، باید درک شود و برای آنها در جست‌وجوی راه‌حل بود.» او سپس گفت که بند کجکی کم‌آب و بند کمال‌خان خشک است: «در بند کمال‌خان دیده می‌شود که هیچ آبی وجود ندارد. شما می‌دانید که فاصله از بند کجکی تا سیستان‌وبلوچستان حدود ۶۰۰ کیلومتر است و از طرف دیگر این مسیر ریگستانی و زمین‌ها تشنه و بدون آب است و اگر آب کم هم پیدا شود، در مسیر راه یا جذب زمین و یا تبخیر می‌شود. بند کجکی چند دهه قبل ساخته شده و بر اثر رسوبات و لایروبی نشدن، ظرفیت ذخیرۀ آن به کمتر از نصف کاهش یافته است.» سرپرست وزارت خارجۀ طالبان درنهایت، درخواست کرد این مسائل از راه تفاهم و گفت‌وگوهای رو در رو حل شود.
این گفته‌ها درحالی‌است که همان روز «احمد وحیدی»، وزیر کشور، گفته بود: «از نظر متخصصان ما در هیرمند آب هست. ازاین‌رو، حاکمان و مسئولان افغانستان حتماً باید به تعهداتشان عمل کنند. طرف مقابل ادعا می‌کند که آب نیست، ولی گزارش‌ها نشان می‌دهد آب هست. مسئولین ذی‌ربط ما به محل بروند و بررسی کنند، اگر آب نبود که ما بحثی نداریم، اما درصورتی‌که آب باشد، طبیعتاً باید به وظیفۀ خودشان در این مورد عمل کنند. از نظر متخصصین ما آب هست. بنابراین، حاکمان و مسئولین افغانستان حتماً باید به تعهداتشان عمل کنند.»
او تأکید کرد: «به رابطۀ عمیق دو کشور ارج می‌گذاریم و انتظار داریم طرف مقابل به پیام‌های دوستی صادرشده از جانب ایران احساس مسئولیت و به وظیفۀ همسایگی، دینی، اخلاقی و قانونی‌شان عمل کنند.»
گلایه‌ها از هر دو سو و تأکید بر معاهده در شرایطی ادامه دارد که طبق گفتۀ «فداحسین مالکی»، سفیر سابق ایران در افغانستان، طالبان حقابۀ ایران را عملی نمی‌کند و رهاسازی آب را انجام نمی‌دهد و عملاً آن را متوقف کرده است. او به خبرآنلاین گفته است: «طالبان به‌هر دلیلی بهانه‌گیری می‌کند، یک‌بار می‌گوید آب نیست، درحالی‌که اگر آب نباشد، چرا آب را رهاسازی و مسیر آن‌را به‌سمت شوره‌زارهای «گود زره» منحرف می‌کند. در مجموع آنها تمکین نمی‌کنند و قواعد بین‌المللی را نمی‌پذیرند. ما امتیازات زیادی به طالبان داده‌ایم و یکی از آنها سفارت است، درمقابل آنها به تعهدات واقعی خود عمل نکرده‌اند. آنها اغلب دنبال امتیازگیری هستند، ولی خودشان حاضر نیستند امتیاز بدهند.»