عصرایران؛ رضا غبیشاوی - رادیو در ایران 83 ساله شد. در 4 اردیبهشت 1319 اولین رادیو در تهران راه اندازی شد و مردم پایتخت و دیگر شهرهای اطراف توانستند صدای آن را بشنوند.
رادیو در ایران زمانی تاسیس شد که دو سال قبل از آن، آلمان، رادیو فارسی برلین را ایجاد و شنوندگانی در ایران کسب کرد. در این وضعیت، دولت ایران مجبور شد رادیو تاسیس کند. بعید نیست اگر آلمان دست به این کار نمی زد دولت وقت ایران هم نیازی به چنین کاری نمی دید و با تاخیر زیاد و سال ها بعد به فکر راه اندازی رادیو می افتاد.
اولین رادیو به زبان فارسی در جهان در سال 1317 در برلین آلمان راه اندازی شد. دو سال بعد یعنی در اردیبهشت سال 1319 اولین رادیو در ایران در تهران افتتاح شد. در دی ماه همان سال رادیو فارسی بی بی سی متولد شد و رادیو مسکو هم یک سال بعد آغاز به کار کرد. همه اینها فشاری را علیه دولت ایران وارد کرد تا زودتر رادیو داخلی را راه اندازی و توسعه دهد. البته آن کس که رادیو می خرید برای شنیدن برنامه های رادیو ایران، لاجرم برنامه های مسکو و برلن و لندن را هم می شنید. شاید این برای اولین بار در تاریخ ایران بود که مردم علاوه بر خبرها و سخنان مقامات خودشان، خبرها و سخنان مقامات 4 کشور بزرگ آن زمان را هم می شنیدند و سبک سنگین می کردند.
مقابله با رادیو فارسی برلن (برلین) یکی از دلایل و انگیزه های دولت وقت ایران برای راه اندازی رادیو بود چون رادیو فارسی برلین علیه حکومت رضاشاه مطالبی را مطرح می کرد و این موضوع با استقبال مردم و نارضایتی رضاشاه همراه شد. همزمان به دلیل اینکه این رادیو، تنها رادیو فارسی زبان جهان بود خبرهای جنگ را به سود آلمان منتشر می کرد و در تهران نیز اکثریت باور کرده و با اشتیاق پیشروی های نظامی آلمان را دنبال می کردند.
عمارت کلاه فرنگی در تهران محل راه اندازی اولین رادیو ایران در4 اردیبهشت سال 1319 
احتمالا اگر رادیو فارسی برلین در سال 1317 راه اندازی نمی شد رادیو فارسی هم در فاصله کوتاه دو ساله تاسیس نمی شد. به ویژه دولت وقت ایران (حکومت رضاشاه)، در ابتدای پیدایش رادیو، از واردات رادیو و افزایش تعداد دستگاه ها و شنوندگان آن استقبال نمی کرد چرا که آن را ابزاری برای دریافت شبکه های رادیویی خارجی می دید.
حتی در سال های قبل از تاسیس رادیو در تهران یعنی در حدود سال 1315، دولت ایران به شهربانی (پلیس) دستور داد همه رادیوها را مهر و موم کند و کسی حق استفاده از آن را نداشت تا زمانی که رادیو در تهران تاسیس شود. البته شهربانی نتوانست این دستور را به طور کامل اجرایی کند.
از آن سال تاکنون در مسائل ارتباطی درگیر همین داستان هستیم. تا زمانی که فشاری نباشد دولت ها تن به ابزارهای جدید ارتباطی و محصولات فرهنگی نو نمی دهند. در ابزارهای ارتباطی نه تنها پیشرو نیستیم بلکه عقب می مانیم؛ تا زور و اجبار نباشد دولت به فکر حرکت و توسعه ارتباطات نمی افتد. این داستان 150 سال اخیر ایران و ارتباطات است.
رادیو از مجوز تا مجوز
در ابتدای ورود رادیو به ایران و آغاز شنیدن برنامه های رادیویی خارجی و داخلی، خرید رادیو باید مجوز می گرفتند. حالا اما باور کردنی نیست که 90 سال قبل خرید رادیو نیاز به مجوز داشت.
در سال 1307 ، خرید رادیو به شرط کسب مجوز از پلیس (شهربانی) بود و انتقال همان رادیو به دیگر شهرها هم باز مجوز نیاز داشت.
مجوز شهربانی (پلیس) برای خرید و نگهداری رادیو در سال 1319 و 1328 
در مصوبه سال 1307 هیات دولت ایران آمده است: برای نصب رادیو در منازل باید متقاضی درخواست کتبی خود را به وزارت داخله (وزارت کشور) بدهد و وزارت مذکور با کمک اداره کل تشکیلات نظمیه (پلیس) مملکتی جواز نصب را صادرکند
همچنین براساس قانون سال 1313 برای استفاده از رادیو در ایران، اجازه وزارت پست و تلگراف و تلفن لازم شد.
حالا اما از اینکه 90 سال قبل افراد برای خرید و استفاده از رادیو نیاز به مجوز داشتند تعجب می کنیم و می خندیم اما نمی دانیم همچنان درگیر مجوز و مجوزبازی هستیم. احتمالا اگر تکنولوژی پیشرفت نمی کرد و ابزارهای ارتباطی جدید اختراع نمی شد همچنان در مرحله مجوز رادیو باقی می ماندیم.
حالا در سال 1402 برای خرید رادیو نیازی به مجوز نداریم اما همچنان راه اندازی شبکه رادیو تلویزیونی خصوصی ممنوع است و این در حالی است که اکثریت کشورهای جهان، شبکه های رادیو تلویزیونی خصوصی دارند. از افغانستان طالبان تا کویت و لبنان. همچنان راه اندازی رسانه چاپی و اینترنتی، چاپ کتاب و انتشار موسیقی، نیازمند مجوز است و این در حالی است که جهان توسعه یافته از مرحله مجوز عبور کرده و به در مرحله ثبت و اعلام به سر می برد. همچنان در سال 1402 اینترنت فیلتر شده داریم و نیازمند فیلترشکن.
ایران را از جمله کشورهای مجوز زده می دانند که مسوولانش با زبان مجوز با مردم سخن می گویند و حکمرانی را در مجوز تعریف می کنند. فرض کنیم پیشرفت فناوری و ابزارهای ارتباطی روی نمی داد احتمالا تا الان برای داشتن رادیو، باید مجوز می گرفتیم اما سرعت پیشرفت و تغییرات ارتباطی، مجوز خرید رادیو را به تاریخ فرستاد.
در ایران فعالیت شبکه های رادیویی همچنان در انحصار سازمان صداوسیماست و بخش خصوصی امکان راه اندازی و فعال سازی شبکه های رادیویی را ندارد. این انحصار هم دست کمی از صدور مجوز برای داشتن دستگاه رادیو نیست. این انحصار و ممنوعیت، آسیب زاست و صدها نفر را از راه اندازی شبکه های خصوصی رادیویی محروم کرده ایم؛ شبکه های رادیویی که می توانستند در سطح کشور یا شهر و محله و روستا فعالیت کنند و میلیون ها نفر پیگیر برنامه های آنها باشند.
البته گذر زمان و پیشرفت های فناوری و اختراعات جدید ابزارهای ارتباطی، به کمک جوامع مجوز زده آمده است تا آرام و بی درد از عصر مجوز عبور کنیم بدون اینکه بنای مجوزها دست بخورد. حالا به کمک فناوری های نو و اختراعات جدید، رادیو هم به اشکال مختلف به گوشی موبایل آمده تا با کمک اینترنت، همچنان صدا گوش کنیم.
اینکه از طریق اینترنت می توان به پخش زنده و برنامه های آرشیوی همه شبکه های رادیویی جهان گوش داد. اینکه در هر نقطه ای از جهان می توان برای مردم هر نقطه دیگر دنیا، رادیو راه اندازی کرد. اینکه می توان فایل های صوتی و برنامه های رادیویی را به آسانی و ارزانی تولید و پخش کرد ... همه نشانه های عبور از مجوز راه اندازی رادیو هستند.
رادیوهای اینترنتی و پادکست (برنامه صدایی) مظهری از شکست دیوار انحصار در کشورهای مجوز زده هستند. حالا به راحتی می توان در خودرو، به جای گوش دادن به اندک شبکه های انحصاری رادیویی به هر آنچه که دوست داریم گوش دهیم. جمعی برنامه هایی صدایی می سازند و جمع بزرگتری گوش می دهند و لذت می برند.
همانگونه که حدود 80 سال قبل برای داشتن دستگاه رادیو، باید مجوز می گرفتیم اما پیشرفت و گذرزمان، ما را از آن دوران نجات داد هم اکنون نیز پیشرفت های تکنولوژی به ویژه ترکیب اینترنت و گوشی موبایل، ما را از انحصار و مجوز دولت ها بر ارتباطات و رسانه ها عبور و نجات داد با این تفاوت که مردم متوجه این داستان شده اند اما مسوولان نه زیرا مجوز و انحصار برای آنها موضوعیت دارد و حکمرانی را با وجود اینها معنی می کنند.
از لذت شنیدن پادکست و دنبال کردن شبکه های رادیویی اینترنتی و برنامه های صدایی نمی توان چشم پوشید و همه اینها به لطف پیشرفت های فناوری است همان پیشرفت هایی که 90 سال قبل مجوز داشتن رادیو را بی اثر کرد.