خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری: شاخص نیچر یا نیچر ایندکس (Nature INDEX) یک پایگاه داده است که مؤسسات و کشورها و نتایج علمی آنها را از زمان معرفی در سال ۲۰۱۶ ردیابی می‌کند. هر ساله، شاخص نیچر مؤسسات پیشرو (که می‌توانند شرکت‌ها، دانشگاه‌ها، مؤسسات دولتی، مؤسسات تحقیقاتی یا سازمان‌های غیردولتی باشند) و کشورها را با توجه به مقالات علمی و مقالات منتشر شده در مجلات برجسته رتبه‌بندی می‌کند.

این رتبه‌بندی همچنین می‌تواند توسط رشته‌های تحقیقاتی منفرد مانند علوم زندگی، شیمی، فیزیک یا علوم زمین دسته‌بندی شود که مؤسسات مختلف در هر یک پیشرو هستند. شاخص نیچر توسط Nature Research محقق شد و در کل، بیش از ۱۰ هزار مؤسسه در آن فهرست شده‌اند.

این پایگاه داده‌ای از اطلاعات محققان و مقالات پژوهشی اساسی است که در یک گروه منتخب از ۸۲ مجله علمی با کیفیت بالا در زمینه علوم طبیعی منتشر شده است.

شمارش مقاله با سه روش انجام می‌شود: ۱. شمارش مقاله (AC) ۲. شمارش کسری (FC) ۳. شمارش کسری وزنی. منظور از شمارش مقاله‌ها، تعداد مقاله‌های منتشر شده در نشریه‌ها بدون توجه به تعداد نویسندگان سایر مؤسسات و شمار کسری سهم مشارکت هر مؤسسه در نگارش یک مقاله است.

به این ترتیب چنانچه ۱۰ مؤسسه هر کدام با یک محقق در نگارش یک مقاله شرکت کرده باشند شمارش کسری هر مؤسسه برابر با یک دهم است.

رتبه بندی ۲۰۲۲ شاخص نیچر و جایگاه ایران

برای سال ۲۰۲۲ شاخص نیچر مقالات و مؤسسات را در محدوده تاریخ ۱ دسامبر ۲۰۲۱ تا ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ بررسی کرده است که در گزارش پیش رو وضعیت علمی جمهوری اسلامی ایران در شاخص نیچر در سال ۲۰۲۲ بررسی شده است.

تمام خروجی‌های تحقیقاتی برای ایران در فاصله بین ۱ دسامبر ۲۰۲۱ تا ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ در شاخص نیچر در نمودار زیر نشان داده شده است. تعداد مقاله و اشتراک گذاری برای ایران در این بازه زمانی شامل ۲۵۱ مقاله است که به میزان ۱۱۱.۶۲ بار به اشتراک گذاشته شده است.

نمودار خروجی‌های تحقیقاتی برای ایران در فاصله بین ۱ دسامبر ۲۰۲۱ تا ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ در شاخص نیچر

بیشترین تعداد مقالات مربوط به علوم فیزیکی با ۱۴۹ عدد است که ۶۴.۹۹ بار به اشتراک گذاشته شده است. پس از علوم فیزیکی، بیشترین تعداد مقالات مربوط به رشته شیمی با ۵۶ مقاله است که این میزان ۳۵.۹۱ بار به اشتراک سایر محققان دنیا گذاشته شده است.

علوم زیستی با ۳۴ مقاله و ۵.۲۹ بار اشتراک و زمین و علوم محیطی با ۱۸ مقاله و ۶.۲۴ بار اشتراک در رده‌های بعدی قرار دارند. نکته قابل توجه این است که این تعداد مقاله در بازه زمانی اعلام شده بررسی شده اند.

خروجی ۵ سال گذشته در شاخص نیچر نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۸ بیشترین رشد را در میان مقالات علمی داشته ایم اما این رشد بعد از شیوع ویروس کرونا و کاهش فعالیت‌های علمی به طور محسوسی کاهش یافته اما دوباره رشد آرام خود را پی گرفته است.

نمودار خروجی‌های تحقیقاتی برای ایران در ۵ سال اخیر در شاخص نیچر

میزان همکاری علمی بین المللی ایران با سایر کشورها

یکی از موارد مهم در شاخص نیچر همکاری‌های تحقیقاتی بین المللی است. این همکاری‌های علمی بر اساس موضوع یا منطقه قابل مشاهده است.

بیشترین همکاری علمی محققان ایرانی با محققان چین و پس از آن کانادا و آمریکا بوده است. این گراف الگوهای همکاری بین المللی که توسط شاخص نیچر ثبت شده است فقط همکاری بین المللی را از ۱ دسامبر ۲۰۲۱ تا ۲۹ نوامبر ۲۰۲۲ نشان می‌دهد.

نمودار درصد همکاری ایران با سایر کشورها در تحقیقات بین المللی در فاصله بین ۱ دسامبر ۲۰۲۱ تا ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ در شاخص نیچر

بیشترین موضوعات همکاری بین المللی به ترتیب علوم فیزیکی، علوم زندگی، علوم زیست محیطی و شیمی هستند.

سهم ایران در اشتراک گذاری مقالات علمی ۳۷.۱ درصد بوده است و با ۱۰ کشور بیشترین همکاری علمی را داشته است که این ۱۰ کشور شامل چین، کانادا، ایالات متحده آمریکا، بریتانیا، آلمان، فرانسه، روسیه، ایتالیا، لهستان و استرالیا هستند.

نمودار سهم ایران در اشتراک گذاری مقالات علمی در فاصله بین ۱ دسامبر ۲۰۲۱ تا ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ در شاخص نیچر

همچنین دانشگاه شیراز، پژوهشگاه دانش‌های بنیادی (IPM)، دانشگاه تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان (IASBS)، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه دامغان، دانشگاه مازندران ۱۰ مؤسسه علمی برتر هستند که بیشترین همکاری علمی بین المللی را داشته اند.

اما همکاری بر اساس درصد سهم متفاوت است و کشورهای ایالات متحده آمریکا با ۲۱.۷۶ درصد همکاری و چین با ۱۹.۳۳ درصد همکاری در صدر قرار دارند. کشورهای آلمان، کانادا، انگلستان، ایتالیا، فرانسه، ترکیه، اسپانیا و سوئد به ترتیب بیشترین سهم در همکاری علمی بین المللی با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی ایران دارند.

۱۰ همکاری علمی برتر با ایران

نکته مورد توجه در همکاری علمی بین المللی این است که با وجود همکاری مشترک، سهم ایران در برخی از این همکاری‌ها کمتر و در برخی دیگر بیشتر است. در همکاری با کانادا بیشترین سهم همکاری مشترک بین المللی متعلق به ایران است. به گونه‌ای که سهم ایران ۷.۹۳ و سهم کانادا ۵.۸۸ است.

در همکاری مشترک میان ایران و ایالات متحده آمریکا با وجود اینکه بیشترین سهم همکاری بین المللی (۳۰.۹۷) با این کشور است اما سهم ایران ۶.۰۶ و سهم ایالات متحده آمریکا ۲۴.۹۱ است.

این وضعیت در میان همکاری ایران و چین با سهم ۲۷.۵۱ از همکاری بین المللی به گونه‌ای دیگر است. سهم ایران در این همکاری ۹.۲۹ و سهم چین ۱۸.۲۲ است. این همکاری با تعداد ترکیبی کسری (سهم) ایران و کشور همکار تعیین می‌شود.

جدول وضعیت ۱۰ همکاری علمی برتر با ایران

بررسی وضعیت علمی ایران در بازه زمانی ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ شاخص نیچر نشان می‌دهد که نام ۹۳ دانشگاه و مرکز تحقیقاتی جمهوری اسلامی ایران در فهرست دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی دارای مقالات علمی با کیفیت قرار دارند اما از این میان ۱۰ دانشگاه و پژوهشگاه دارای بیشترین مقالات و بیشترین میزان اشتراک گذاری مقالات هستند.

۹۳ مؤسسه ایرانی حاضر در فهرست شاخص نیچر بازه زمانی ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ (براساس ترتیب حروف الفبا بدون ذکر تعداد مقالات)

از میان ۱۰ دانشگاه و پژوهشگاه دارای بیشترین مقالات و بیشترین میزان اشتراک گذاری مقالات پژوهشگاه دانش‌های بنیادی در صدر میزان مقالات قرار دارد اما دانشگاه شیراز با وجود تعداد مقالات کمتر به دلیل همکاری بین المللی بیشتر در صدر مؤسسات علمی ایران در شاخص نیچر قرار دارد.

۱۰ دانشگاه و پژوهشگاه ایران در شاخص نیچر (بازه زمانی ۲۰۲۱ - ۲۰۲۲)

وضعیت خروجی تحقیقاتی ۱۰ دانشگاه و پژوهشگاه ایران در شاخص نیچر (بازه زمانی ۲۰۲۱ - ۲۰۲۲)

وضعیت خروجی تحقیقات هر کدام از ۱۰ مؤسسه برتر علمی ایران نیز نشان می‌دهد که دانشگاه‌های ایران بیشتر در زمینه علوم فیزیکی در تحقیقات بین المللی مشارکت داشته اند.

فهرست کشورها خروجی‌های تحقیقاتی نشان می‌دهد که چین با پیشی گرفتن از آمریکا در رده نخست این جدول ایستاده است. همچنین ایران در رتبه ۳۰ این فهرست قرار دارد. این فهرست مربوطه به بازه زمانی ۱ دسامبر ۲۰۲۱ تا ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ است.

فهرست ۱۰ کشور اول دارای بیشترین مقالات منتشره در مجلات با کیفیت (ایران در جایگاه ۳۰ ام فهرست)

همچنین شاخص نیچر برای بازه زمانی ۱ دسامبر ۲۰۲۱ - ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ تعداد ۵ هزار و ۹۶۱ مؤسسه علمی را بررسی کرده است که ممکن است حتی یک مقاله برتر داشته باشند. اما فهرست ۵۰۰ مؤسسه برتر که دارای بیشترین تعداد مقالات علمی و بیشترین به اشتراک گذاری تحقیقات علمی را داشته اند را به صورت جداگانه منتشر کرده است.

در اینجا هم مشاهده می‌شود که از میان ۱۰ مؤسسه برتر بازهم ۶ مؤسسه برتر متعلق به چین هستند.

۱۰ مؤسسه برتر علمی دنیا در زمینه دارای بیشترین مقاله با کیفیت براساس شاخص نیچر