صاحب‌خبر - صادق غفوریان-پس از زمین لرزه 9 روز قبل در شهر «خوی»، حالا زلزله مهیب و هولناک در جنوب شرق ترکیه، استان «قهرمان ماراش» و بخش‌هایی از استان‌های مرکزی و شمالی سوریه را لرزاند که تا شامگاه دیشب جان حدود یک‌هزار و500 نفر را در این دو کشور گرفت. طبق گزارش رسانه‌های بین‌المللی، این تکانه مرگبار تا آن سوتر نیز رفته و زمین‌لرزه‌های در مقیاس کم را نیز در کشور‌های لبنان، فلسطین، عراق، اردن، مصر، عربستان سعودی و بخش‌هایی از اوکراین و اروپا از جمله یونان، بلغارستان و... ثبت کرده است. به طوری که مقامات ایتالیا پس از وقوع این زلزله مرگبار، هشدار سونامی در سواحل خود صادر کردند. زلزله ترکیه با خوی و ایران مرتبط است؟ با انتشار خبر زمین‌لرزه ترکیه در همسایگی شمال غرب ایران، چند پرسش و نگرانی ذهن اغلب ایرانیان را به خود مشغول کرد: 1- حادثه ترکیه به چه میزان با زمین لرزه و گسل شهر خوی در ایران مرتبط است؟ 2- آیا ممکن است، زلزله در این دو منطقه ناشی از فعال شدن گسلی مشترک باشد؟ 3- فاصله خوی با کانون زمین لرزه در ترکیه چقدر است؟ 4- آیا زلزله را می‌توان پیش‌بینی کرد؟ 5- بهترین راه مقابله با زلزله چیست؟ آیا تغییر مکان‌های زیستی است یا راه‌های دیگری هم وجود دارد؟ زلزله شناسان چه می گویند؟ ما در این باره با دکتر فریبرز ناطقی‌الهی، زلزله‌شناس مطرح و عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله گفت‌وگو کردیم. دکتر ناطقی‌الهی بسیار دقیق موضوع را بررسی کرد و به سوالات ما پاسخ داد. او به خراسان گفت: مطالعات زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد یک گسل می‌تواند، گسلی دیگر یا همجوارش را فعال کند؛ منتها شرایط زمین، گسل و مواردی از این قبیل در این موضوع نقش اساسی و حساسی دارد. در عین حال نکته‌ای که درباره این دو زلزله و گسل (خوی و ترکیه) وجود دارد و باید به آن توجه کرد، هم فاصله و هم صفحات تکتونیکی (زمین‌ساخت صفحه‌ای) متفاوتی است که میان قسمت ایرانی با قسمت ترکیه‌ای وجود دارد که این دو را کاملا از هم متفاوت می‌کند. اما امروزه در علم زلزله‌شناسی این گونه هم نمی‌توان بیان کرد که برای نمونه بگوییم میان این دو هیچ ارتباطی نمی تواند وجود داشته باشد. منتها بر اساس مطالعات علمی، تجربیات و مشاهدات با قاطعیت بالایی می‌توانیم ادعا کنیم که این دو گسل از یکدیگر مستقل هستند. ارتباط خوی و ترکیه در چه صورت؟ این استاد مطرح زلزله‌شناسی، درباره این که در چه صورت می‌توان ادعا کرد که گسل خوی و ترکیه با هم مرتبط هستند، معتقد است: اگر بخواهیم ارتباط معناداری میان این دو گسل بیابیم، دست‌کم به6 ماه تا یک‌سال زمان نیازداریم که روی اطلاعات دستگاهی مطالعه و تمام اطلاعات 170 ایستگاه زلزله‌سنج در سراسر دنیا دریافت و جمع‌آوری شود و پس از بررسی به این پاسخ برسیم که آیا میان این دو گسل ارتباط معناداری وجود دارد یا نه. ولی برای این پرسش و دغدغه که اکنون پدید آمده، می‌توان با قاطعیت بالا بیان کرد که این دو گسل ارتباطی بایکدیگر ندارند مگر با بررسی‌ها خلاف آن ثابت شود و درواقع این صفحات تکتونیکی زمین‌اند که اکنون در حال تجربه زلزله هستند، که البته احتمال اثرگذاری بر هم را نیز دارند ولی همان‌طور که اشاره کردم، برای قطعیت آن باید اطلاعات را تجزیه و تحلیل کرد. آیا زلزله را می توان پیش بینی کرد؟ پرسش دیگر ما از دکتر فریبرز ناطقی‌الهی درباره پیش‌بینی زلزله است. دکتر می گوید: پیش‌بینی مکانی زلزله همیشه وجود داشته است. زلزله‌شناسان پهنه های زلزله خیز را در تمام نقاط دنیا به خوبی می‌شناسند. اما آن‌چه دشوار و بسیار سخت است، پیش بینی های زمانی زلزله است که تاکنون در دنیا فقط در یک مورد توانسته‌اند، بر اساس اطلاعات بسیار گسترده زمان زلزله را تخمین بزنند که آن هم در چین بود که بر اساس پیش‌بینی، شهر را تخلیه کردند که البته در همان دقیقه رخ نداد و با چند ساعت پس و پیش زلزله اتفاق افتاد. منتها ما در علم زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله روش هایی را برای این منظور به کار می‌گیریم. برای نمونه زلزله های رخ داده در بازه های زمانی مشخص را مطالعه می‌کنیم و به اعداد و آمار معناداری می‌رسیم. مثل این که می دانیم در هر 158 سال یک زلزله شدید در تهران بزرگ رخ می‌دهد لذا می توان برآورد زمانی و مکانی را تا حدودی انجام داد. اما این که اکنون در دنیا علم، دستگاه و سامانه‌ای باشد که بتواند زمان و مکان دقیق زلزله را پیش‌بینی کند، چنین چیزی وجود ندارد. پیش بینی زلزله، شیوه های قدیم و جدید دارد؟ از دکتر ناطقی‌الهی درباره برخی اظهارنظرها درباره شیوه‌های قدیم و مدرن پیش بینی زلزله، می‌پرسیم که این گونه موارد را «مطالب عامیانه» می‌داند و می‌گوید: اساسا «علم» و پژوهش ها در یک فرایند از نقطه‌ای آغاز می‌شود و به مرور تکامل می‌یابد و به طور مشخص در مقوله پیش‌بینی زلزله مسئله‌ای به نام شیوه‌های قدیمی و جدید نداریم. البته اگر تعداد دستگاه‌های زلزله سنج در پهنه های کشور افزایش یابد و از سنسورها و حسگرهای دقیق‌تری استفاده کنیم، طبیعتا راحت‌تر و سریع‌تر می‌توانیم زلزله ها را حس و آن‌ها را به داده های موردنیاز برای برآورد زلزله در یک منطقه تبدیل کنیم. آیا ممکن است دوباره در ایران زلزله رخ دهد؟ آن طور که کارشناسان می‌گویند، «شهر خوی روی گسل سیه‌چشمه - خوی به طول ۱٨۰ کیلومتر قرار دارد که از این میزان، ۱۱۰ کیلومتر در ایران و ۷۰ کیلومتر در کشور ترکیه است.» مهدی زارع، رئیس مرکز پیش‌بینی زلزله در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله، ظهر دیروز توضیحاتی درباره ارتباط زلزله خوی و ترکیه به خبرگزاری مهر ارائه کرد: * خوی در فلات ایران قرار دارد و حدود هزار کیلومتر با محل زمین لرزه‌ای که دیروز در ترکیه به وقوع پیوست، فاصله دارد. * ربط دادن زمین‌لرزه دیروز در ترکیه با خوی در آذربایجان بلاموضوع است ولی به این معنی نیست که در ایران زمین‌لرزه رخ نمی‌دهد. بنابراین، این‌که گفته می‌شود زلزله ترکیه روی گسل آناتولی اتفاق افتاده که ادامه گسل خوی است، درست نیست. * اگر طول گسل به طور کامل جابه‌جا شود احتمال وقوع زمین لرزه بزرگ‌تر از ۶ ریشتر هم وجود دارد ولی از نظر زمانی هیچ‌کس این موضوع را نمی‌داند که بگوید مثلاً یک ماه دیگر یا ۱۵ سال دیگر زمین لرزه بزرگ رخ می‌دهد. کشور را که نمی توانیم جا به جا کنیم ، پس... از دکتر ناطقی الهی می‌پرسیم، به نظر شما بهترین راهکار برای مقابله با تبعات زلزله چیست؟ آیا باید مکان‌های زیستی را تغییر داد، یا راهی دیگر وجود دارد؟ او این‌طور پاسخ می‌دهد:ما که نمی‌توانیم کشورمان یا استان‌ها و شهرها را جابه‌جا کنیم، درباره گسل‌ها هم که طبیعت زمین هستند، کاری نمی‌توانیم بکنیم؛ اما بهترین کاری که ما انسان‌ها می‌توانیم انجام دهیم، این است که سازه‌هایمان را که ساخت آن در اختیار خود ماست ، به گونه‌ای بسازیم که کمترین آسیب را در برابر زمین لرزه متوجه ما کند. در این زمینه هم متاسفانه باید بگویم ۶۰-۵۰ سال قبل باید این کار را آغاز می‌کردیم که در این بخش عقب هستیم اما باید شروع کنیم و نگاهمان را به ساختمان‌هایمان تغییر دهیم. باید بدانیم که ما در جغرافیایی هستیم که بسیار آسیب‌پذیرتر از کشوری همچون ترکیه در برابر زلزله است.∎​