در اولين روز از ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن، عصر روز پنج شنبه به مدت بيش از سه ساعت محفل انس با قرآن در حضور حضرت آيت ا... خامنه اي رهبر معظم انقلاب اسلامي برگزار شد.در اين محفل نوراني که آکنده از عطر و معنويت قرآن بود، ۱۵ نفر از حافظان، قاريان و استادان قرآني سراسر کشور آياتي از کلام ا... مجيد را تلاوت کردند و گروه هاي جمع خواني نيز به مدح و ثناي پروردگار پرداختند.
به گزارش پايگاه دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب، متن بيانات مقام معظم رهبري در اين مراسم، به اين شرح است:
بسم ا... الرّحمن الرّحيم
خيلي متشکّريم از برادران عزيز و حقيقتاً امروز استفاده کرديم؛ جلسه جلسه بسيار خوب، متنوّع، شيوا، زيبا، پرمغز [است ]؛ الحمدلله. اينکه مي بينم بحمدا... هر سالي، نشانه هاي پيشرفت در امر تلاوت قرآن، در بين جوان هاي ما، در بين مردم ما مشهود است بنده را عميقاً خرسند مي کند؛ خدا را سپاسگزاريم. امروز هم بحمدا... به برکت اين تلاوت هاي بسيار خوب، جلسه پر مغز و پرمعنا و با حالي بود به خصوص با تذکّري که اين مجري خوش ذوقِ خوش سخن ما دادند در مورد اهداي ثواب اين تلاوت ها و آنچه امروز در اين جلسه گذشت به ارواح طيّبه شهداي اخيري که در تهران تشييع شدند. تلاوت قرآن با صوت خوش و با لحن خوب و با آداب و رسوم تلاوت، مقدّمه اي است براي نفوذ مفاهيم قرآن در دل ها. اگر اين فايده را [از آن ] بگيريم و به تلاوت قرآن به عنوان يک خوش صدايي و يک آوازه خواني فقط نگاه کنيم، مطمئنّاً از اين رتبه والا سقوط خواهد کرد. اين همه تأکيد بر اينکه قرآن را با صوت خوش بخوانند و با آداب بخوانند و با الحان مطلوب بخوانند، براي اين است که مفاهيم قرآن در دل ها اثر کند، با قرآن انس بگيريم، به رنگ قرآن و به خُلق قرآن و به شکل قرآن در بياييم. اگر اين مقصود است، پس يک شرايطي دارد، يک آدابي دارد. اوّلين ادب، اين است که خواننده قرآن و تلاوتگر قرآن، با اذعان به قرآن، با باور مفاهيم قرآن، باورِ آن مفاهيمي که دارد تلاوت مي کند، تلاوت کند. اگر ندانيم چه داريم مي خوانيم، مفهوم را درک نکنيم، در عمق جانمان اثر نداشته باشد، [آن وقت ] تأثير تلاوتمان بر روي ديگران و بر روي خودمان کم خواهد بود؛ اين شرط اوّل است.
من خواهشم از قرّاء محترم و اساتيد و خوانندگان قرآن، اين است که به اين نکته توجّه کنند؛ آن آياتي را که مي خواهند تلاوت بکنند، اين آيات را در ذهنشان مرور کنند، در آنها تدبّر کنند، اعماق اين مفاهيم را به درستي در دل خود و در باور خود ثبت کنند؛ با اين روحيّه، با اين زمينه، با اين آمادگي تلاوت کنند؛ اين تلاوت تا اعماق جان مخاطب اثر خواهد کرد. البتّه تا امروز، شما خيلي پيش رفتيد؛ بنده سال هاي متمادي است که سِير حرکت قرآن را در کشور دارم مشاهده مي کنم؛ امروز جوان هاي ما خيلي خوب پيش رفتند؛ قرّاء ما، اساتيد ما، حقّاً و انصافاً خيلي خوبند؛ لکن جا براي تأثيرگذاريِ بيشتر هنوز زياد است.
من دو سه نکته را يادداشت کردم. يکي اين است که شما مي خواهيد با تلاوتتان، مفاهيم قرآني را به مستمع القاء کنيد. درست است که غالب مستمعين شما عربي و زبان قرآن را نمي دانند، امّا معجزه قرآن اين است که اگر با همين وضعيّت هم - در حالي که آنها نمي دانند - اين آيات را با عمق جان و با شرايط القاء کنيد، مفاهيم ولو به نحو اجمال به ذهن ها منتقل خواهد شد. خب، اين طبعاً شرايطي دارد. بنده مي شنوم تلاوت هايي را که پخش مي کنند در راديوي تلاوت - که فرصت خوبي است، امکان خوبي است براي شنيدن تلاوت ها - و مي شنوم آنچه را اساتيد ما، قرّاء خوب ما مي خوانند. خب، انصافاً از لحاظ صوت خوش، قرّاء ما خيلي خوبند، برجسته اند. اين را قرّاء بيگانه تصديق کرده اند و تصديق مي کنند؛ شنيده ايم از آنها که اصوات ايراني را تمجيد مي کنند. بعضي از اصوات شما انصافاً اصوات خوش ذات، خوش جنس و داراي شرايط خوبِ يک صداي برجسته است که اين را بايد همراه کرد با شرايط تلاوت.
يکي از شرايط تلاوت اين است که اين آيه قرآن را که تلاوت مي کنيد، بر روي نکاتي که در حال عادي اگر بخواهيد آن را تفهيم کنيد، روي آن تکيه مي کنيد، بر روي اين نقاط حتماً تکيه کنيد. اگر بخواهم تشبيهي بکنم، به اين آقايان مدّاحي که شعر فارسي را مي خوانند، مي بينيد هر کلمه اي را، هر مقصودي را که از يک جمله اي يا از يک کلمه اي يا از يک فِقره اي مطلوب است، جوري ادا مي کنند که آن مفهوم در ذهن مخاطب بنشيند. در حرف زدن عادي هم همين جور است. به شکل عادي هم که شما صحبت مي کنيد، آن کلماتي را که مفاهيم آنها از نظر شما يک برجستگي دارد - کلمات حامل آن مفاهيم را - با تکيه خاص ادا مي کنيد؛ قرآن را اين جوري بايد بخوانيد؛ بر روي کلمات خاص تکيه کنيد؛ جملات و فقرات را آن چنان که مضمون و معناي آن در ذهن مخاطب بنشيند ادا کنيد؛ تعبير خوب، اداي خوب. گاهي لازم است براي اينکه مطلب در ذهن مخاطب مستقر بشود، آن جمله تکرار بشود؛ اين تکرار را بکنيد. بنده شايد چند سال قبل از اين در همين جلسه انتقاد کردم از کساني که زيادي آيات را تکرار مي کنند. مي خواهم عرض بکنم يک جاهايي تکرار لازم است، حتمي است. با يک بار خواندن، معنا منعکس نمي شود و بايد آن را تکرار کرد؛ دو بار، سه بار، گاهى آيه را بايد تکرار کرد، گاهى دو آيه و سه آيه را بايد تکرار کرد. مقصودم اين نيست که در اين زمينه افراط انجام بگيرد. بعضى از قرّاء مصرى را ديديم در اين زمينه افراط مي کنند؛ تأثير منفى دارد. افراط منظورم نيست؛ اينکه ما ده بار يا هشت بار يک چيزى را تکرار کنيم، اين مطلوب نيست. حالا شايد در آوازه خوانى هاى عربى اين کار معمول است امّا در قرآن خوانى اين کار مطلوب نيست. امّا تکرار به قدرى که اين مفهوم در ذهن مخاطب بنشيند، لازم است. گاهى اوقات انسان احساس مي کند که قارى مثل اينکه همين طور يک کتابى را گرفته و دارد مي خواند، عبارت را مي خواند و دنبال مي کند؛ اين خوب نيست؛ مطلوب نيست. شما بايد مفهوم را منتقل کنيد و منعکس کنيد به ذهن مخاطب؛ اين گاهى با تکرار است، گاهى با تکيه است، گاهى با تکيه بر روى يک جمله است، گاهى تکيه يک کلمه است؛ اين کار بايد انجام بگيرد.
يک نکته ديگري که مورد توجّه بايد قرار بگيرد، رعايت موازين لحن است. البتّه اين الحان عربي، الحان قرآني براي مردم ما و خوانندگان ما بيگانه است، اينها الحان مأنوسي نيست. لذا شما مي بينيد شعر فارسي را که مي خواند، با آهنگ متناسب خودش مي خواند؛ اگر همين آدم بخواهد يک شعر عربي را يا يک جمله عربي را بخواند، ممکن است نتواند آهنگ مناسب را انتخاب بکند؛ [چون ] اين الحان بيگانه است براي ما؛ الحان آشنا و مأنوسي نيست؛ مثل الحان فارسي و آهنگ هاي فارسي نيست. لکن الحان قرآني به خاطر تکرار در بين اهل قرآن و اهل تلاوت يواش يواش مأنوس شده و [مردم ] آشنا شدند؛ اين الحان را درست بايد ادا کرد. بنده گاهي مي شنوم خواننده اي تلاوت هايي را با صداي خوش، با صداي بسيار خوب، صدايي که هم جنس خوبي دارد، هم قوّت خوبي دارد، هم کشش و قدرت تحرير خوبي دارد، يک آيه اي را مي خواند منتها لحن را رعايت نمي کند؛ رعايت لحن کلام، يعني آن نظم آهنگ، آن چيزي که تلاوت شما بر اساس آن است، [لازم است ]؛ قرآن را به طور معمولي نمي خوانيد، با آهنگ مي خوانيد. شايد در همه اديان - حالا تا آنجايي که بنده در بعضي اديان توحيدي و حتّي اديان غيرتوحيدي ديدم - متون مقدّس را با آهنگ مي خوانند؛ اين را ما از نزديک مشاهده کرديم. پس تلاوت را با آهنگ مي خوانيد، اين آهنگ بايستي درست ادا بشود. لحن بايستي با موازين خودش ادا بشود، والّا اگر رعايت نشد، مطمئنّاً آن اثر مطلوب را نخواهد بخشيد؛ گاهي اثر عکس مي بخشد.
يک نکته اي را من عرض بکنم؛ شما همه تقريباً قرّاء هستيد که اينجا تشريف داريد؛ يکي از چيزهايي که رايج شده است در بين قرّاء عرب - اين مصري ها و ديگران - و از آنجا به داخل کشور ما منعکس شده است، اهميّت دادن به نفَس بلند است. من نمي فهمم وجه اين کار چيست؛ هيچ لزومي ندارد که ما کلمات قرآن را، گاهي آيات را به همديگر وصل کنيم به خاطر اينکه نفَس مي خواهيم بدهيم؛ به نظر من هيچ لزومي ندارد. يک وقتي لازم است و اداي مفهوم آيه متوقّف به اين است که با يک نفَس خوانده بشود، خب بله، اين کار را بکنند والّا زيبايي تلاوت و تأثيرگذاري تلاوت به هيچ وجه وابسته به نفَس بلند نيست؛ که حالا بعضي از قرّاء معروف مصري هنرشان در اين است که با نفَس بلند [بخوانند]؛ مستمعين هم عوامانه وقتي با نفَس بلند مي خوانند، بيشتر تشويق مي کنند و ا...، ا... مي گويند. به نظر من، هم کار اين [قاري ] غلط است، هم کار آن مستمع غلط است. ما در بين قرّاء خوب مصري، قرّاء برجسته مصري کسي يا کساني را داريم که نفَسشان کوتاه است، هم خواندنشان خيلي خوب است، هم تأثيرگذاري شان خوب است؛ از جمله عبدالفتّاح شعشاعي. شما مي دانيد نفسش کوتاه است امّا درعين حال يکي از بهترين و اثرگذارترين تلاوت ها - که ان شاءا... خداي متعال ايشان و همه قرّاء قرآن را مشمول رحمت و مغفرت کند - از اين مرد شنيده مي شود. بنابراين من خواهش مي کنم که آقايان در مسئله نفَس، خودشان را اذيت نکنند. افزودن همين طور، تکرار کلمات و آيات پشت سرِ هم هيچ لزومي ندارد. حالا چون وقت هم ديگر تمام شد و ظاهراً مي خواهند اذان بگويند، اين کلمه را هم عرض بکنم: خواهش مي کنم در تشويق کردن و «ا... ا...» گفتن - که اين هم تقليدي است از عرب ها - حد را مراعات کنند. بعضي ها به مجرّد اينکه خواننده شروع کرد به خواندن، شروع مي کنند پشت سرِ او ترنّم «ا...» که مثل اينکه يکي از دنباله هاي لازمِ خواندن او اين است که اين طرف بگويد «ا...»! هيچ لزومي ندارد. يک وقت شما تحت تأثير قرار مي گيريد يا شديداً زيبا مي خواند يا شديداً مؤثّر مي خواند، بي اختيار حالا مي خواهيد تشويق کنيد- تشويق قرآن هم طبق آنچه معمول عرب هاست، «ا... ا...» گفتن است؛ البتّه آنها مخصوص قرآن [هم ] نيست؛ آهنگ معمولي را هم که مي خوانند ا... ا... مي گويند - اين حالا اشکالي ندارد امّا اينکه به مجرّد اينکه قاري شروع کرد به خواندن و ما از اينجا بنا کنيم «ا... ا...»، هيچ لزومي ندارد. من خواهش مي کنم خود شماها و در جلساتي که شماها استاد آن جلسات هستيد و شرکت مي کنيد، سفارش کنيد که در گفتنِ «ا... ا...» افراط نکنند؛ آنجايي که واقعاً طرف، خيلي خوب مي خواند، خيلي زيبا مي خواند، آنجا خب اشکالي ندارد تشويق کنند امّا اينکه از اوّل [طوري که ] گاهي انسان فقط انتظار دارد که تا گفت «اعوذ بالله من الشّيطان الرّجيم»، بگويند «ا... اکبر» [صحيح نيست ]. اميدواريم که خداوند ان شاءا... همه شما را با قرآن محشور کند و دنيا و آخرتتان را به برکت قرآن آباد کند.
والسّلام عليکم و رحمةا... و برکاته
لازمه اثربخشي قرائت قرآن اين است که خود قاري به مفاهيم آياتي که قرائت مي کند ، از عمق جان باور داشته باشد.
قاريان مي توانند براي القاي مفاهيم قرآن بر روي برخي کلمات تأکيد چندباره داشته باشند.
از افراط در تأکيد چندباره آيات پرهيز شود.
يکي ديگر از لوازم اثربخشي قرائت قرآن، رعايت موازين لحن است.
طولاني ادا کردن برخي کلمات و يا آيات لزومي ندارد.
تشويق بيش از حد و خارج از عرف ضرورتي ندارد.