دو هفته بعد از بی‌صدایی مراکز آموزشی تهران و دیگر کلانشهرهای کشور که به دلیل یا بهانة آلودگی هوا تعطیل شده بودند؛ سکوت دانشگاه‌ها بار دیگر شکسته شد. اما این بار صدای اعتراض و مطالبه دانشجویان، برهم‌زننده این سکوت نبود، بلکه احکام صادره کمیته‌های انضباطی شوک جدیدی به دانشگاه‌ها وارد کرد.

دیروز مدیرکل حوزه ریاست دانشگاه صنعتی شریف از صدور ۳۳ حکم بدوی برای دانشجویان خبر داد. احکامی که به گفته او شامل تذکر و توبیخ کتبی و منع موقت از تحصیل تا یک یا دو نیم سال با احتساب یا بدون احتساب سنوات هستند. از سوی دیگر روز جمعه، دوم دی‌ماه، «خبرنامه امیرکبیر» نیز اعلام کرد که هیأت رئیسه این دانشگاه علاوه‌بر منع شماری از دانشجویان از تحصیل در ترم جاری، مانع از ورود آن‌ها به خوابگاه و استفاده از امکانات دانشگاه شده‌اند. ممنوعیتی که ادعا می‌شود بدون برگزاری حتی جلسه کمیته انضباطی مقرر شده است. این دو خبر در کنار خبرهای پیشتری، چون «مشروط شدن تمام دانشجویان ارشد گرایش تئاتر ورودی ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ دانشگاه هنر تهران» و ده‌ها خبر تایید شده و نشده دیگر از سایر دانشگاه‌های کشور در خصوص احکام تعلیق و ممنوع‌الورودی در حالی است که روز جمعه علی شمسی‌پور، سخنگوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از افزایش برخوردهای انضباطی با دانشجویان و اساتید معترض خبر داد و صریحا اعلام کرد مصونیتی شامل دانشجو و استاد نمی‌شود.

هرچند پس از دو هفته تعطیلی برخی دانشگاه‌های بزرگ کشور انتظار می‌رفت با مدارا از سوی مسئولان دانشگاه‌ها، آرامش بیشتری در دانشگاه حاکم شود، اما به نظر می‌رسد که این داستان مسیر عکسی طی کرده و فصل جدیدی از برخورد با دانشجویان آغاز شده است. فصلی که البته تریلر آن چند هفته پیش با انتشار آیین‌نامه جدید انضباطی دانشگاه‌ها رونمایی شده بود؛ شمشیر از نیام برآمده‌ای که نشان از آشتی و مدارا و شنیدن صدای دانشجویان در آن دیده نمی‌شود. دانشجویانی که این روزها مطالباتشان با مردمان کف کوچه و خیابان تفاوتی ندارد. گروهی که همین حالا هم  بیم از میان رفتن سرمایه‌های اجتماعی و علمی و توانمندیشان در کنار موج مهاجرت‌ گسترده خطری است جدی که هر دولت و حکومتی را وا می‌دارد به جای ایستادن در برابرشان صدایشان را بشنود و همراهی‌شان کند.

آغاز چالش مسئولان دانشگاه‌ها و برخوردهای عجیب

از زمانی که اعتراضات خیابانی به جانباختن مهسا امینی در بازداشت گشت‌ارشاد راه به دانشگاه‌ها گشود؛ این مراکز به یکی از چالش‌های اصلی نظام در آرام کردن اعتراضات بدل شد. تجمعات هر روزه در برخی از دانشگاه‌ها حتی گاهی به درگیری و زد‌وخورد و دستگیری و در ادامه «ممنوع‌الورود» شدن تعداد قابل توجهی دانشجو در دانشگاه‌های بزرگ کشور ختم شد.

اعتراضات گسترده و درگیری در محوطه دانشگاه تا حضور نیروهای پلیس و لباس شخصی‌ها در محوطه خوابگاه‌های دانشجویی و انتشار تصاویری از دستگیری دانشجویان از اتاق‌های خوابگاه‌ها و تشکیل صف‌های طولانی برای بررسی هویت دانشجویان جلوی درهای ورودی برخی دانشگاه‌ها و تفتیش کیف‌های دانشجویان تا ممنوع‌الورود کردن گسترده دانشجویان معترض به دانشگاه و نصب ده‌ها دوربین امنیتی در برخی  از دانشگاه‌ها و... نشان می‌داد که تا چه میزان فضای دانشگاه‌های کشور ملتهب است. مواردی که به نظر می‌رسید به قصد خواباندن صدای اعتراض در دانشگاه‌ها کلید خورده، اما نتیجه‌اش تشدید خشم در فضای دانشجویی و گسترش اعتراضات شد.

 دیروز مدیر کل حوزه ریاست دانشگاه صنعتی شریف با اعلام صدور  ۳۳ حکم بدوی صادر شده از سوی کمیته انضباطی این دانشگاه تلویحا از اجرایی شدن آیین‌نامه انضباطی جدید دانشجویان رونمایی کرد

هرچند بسیاری از عقلای دستگاه‌های امنیتی و قضایی این شیوه برخورد را صحیح ندانستند و کوشیدند با آزادی دانشجویان، فضا را به سمت آرامش تدریجی هدایت کنند، اما به نظر می‌رسد این سیاست چندان اقبالی پیدا نکرد. گویا مسئولان دانشگاه و وزارت علوم و روسای دانشگاه‌ها  تنها اقدامی که برای آرام کردن فضای دانشگاه از دستشان برمی‌آمد تغییر در شیوه برخورد با دانشجویان بود و نه جامه عمل پوشاندن به خواست یا حداقل شنیدن صدایشان.

 تشکیل دفتر نیروهای مسلح در دانشگاه‌های کشور (برخلاف قانون مصوب مجلس)، طرح موضوع ارجاع دانشجویان معترض به روانپزشک، اخذ تعهد از اولیا و گشتن کیف دانشجویان و ممنوع‌الورود کردن به دانشگاه و اخراج از خوابگاه و در نهایت ابلاغ آیین‌نامه جدید انضباطی از مواردی هستند که با وجود همه سختگیری‌ها و برخوردها، پیشتر در دانشگاه‌های کشور سابقه نداشته است.

آخرین مورد و البته پرسرو صداترین این موارد که بدان‌ها اشاره شد آیین‌نامه انضباطی جدید است. هفته اول آذر ماه جدیدترین نسخه شیوه‌نامه اجرایی آیین‌نامه انضباطی دانشجویان کشور با امضای وزرای علوم و بهداشت برای اجرا به دانشگاه‌های کشور ابلاغ شد. شیوه‌نامه‌ای در ۱۲۵ ماده که امکان جدیدی برای مقابله با اعتراضات گسترده در فضاهای دانشگاهی فراهم می‌کند؛ از تذکر شفاهی تا اخراج و ابطال مدرک تحصیلی.

در دفاع از این آیین‌نامه جدید، علی شمسی‌پور، سخنگوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در اظهارات اخیرش گفته است: «ما در وقایع اخیر شاهد برخی تخلفات بودیم که در محیط دانشگاهی بی‌سابقه بوده است. لذا آئین‌نامه قبلی تناسبی با وقایع اخیر نداشت و نیازمند به روزرسانی متناسب با وضعیت امروز دانشگاه‌ها بود».

 هفته اول آذر ماه جدیدترین نسخه شیوه‌نامه اجرایی آیین‌نامه انضباطی دانشجویان کشور ابلاغ شد. شیوه‌نامه‌ای در ۱۲۵ ماده که امکان جدیدی برای مقابله با اعتراضات گسترده در فضاهای دانشگاهی فراهم می‌کند؛ از تذکر شفاهی تا اخراج و ابطال مدرک تحصیلی

 صدور ۳۳ حکم بدوی برای دانشجویان

حال به نظر می‌رسد دانشگاه شریف اولین اقدامات برای اجرای آیین‌نامه جدید را به صورت رسمی آغاز کرده است. به طوری که دیروز مدیر کل حوزه ریاست دانشگاه صنعتی شریف گفت: «در ارتباط با وقایع اخیر ۳۰۰ شکایت به کمیته انضباطی واصل شده و تا به حال ۳۳ حکم بدوی صادر شده و هنوز احکام هیئت تجدیدنظر صادر نشده است».

به گزارش مهر، هادی نوبهاری افزود: «بسته به نوع تخلف، تا به حال احکام مختلفی صادر شده؛ از تذکر کتبی و توبیخ کتبی تا یک یا دو نیم سال منع موقت از تحصیل که برخی به‌صورت تعلیقی است. برخی با احتساب سنوات است و برخی بدون احتساب سنوات».

نوبهاری در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه رویکرد دانشگاه در برخورد با دانشجویان معترض در وقایع اخیر چیست؟ گفت: «ما دانشجوی معترض را از دانشجوی متخلف جدا می‌دانیم. رویکرد دانشگاه صدور مجوز برای تشکل‌های قانونی موجود در دانشگاه برای برگزاری تجمعات قانونی، جلسات مناظره، برنامه‌های تریبون آزاد و... است تا دانشجویان بتوانند در چهارچوب ضوابط و مقررات موجود و بدون واردکردن آسیب به خود و دیگران، حرف خود را بزنند و حرف دیگران را بشنوند و بنیان فکری خود را رشد دهند».

وی ادامه داد: «اما رویکرد دانشگاه در مقابل دانشجویانی که نسبت به برگزاری تجمعات غیرقانونی و بدون مجوز اقدام یا سایر بندهای آئین‌نامه‌های انضباطی را نقض می‌کنند و مشکلاتی را برای خود، هم‌کلاسی‌های خود و دانشگاه ایجاد می‌کنند، مواجهه بدون اغماض از طریق کمیته انضباطی است».

 نگرانی از شیوه برخورد  در محیط‌های دانشگاهی

در ماه‌های اخیر تداوم اعتراضات در محیط‌های دانشجویی و غیردانشجویی و شیوه‌های قهری به کارگرفته شده از سوی مسئولان نگرانی اساتید را هم در پی داشته است. به‌طوری‌که بسیاری از اساتید در نامه‌ها و بیانیه‌های جداگانه‌ای به شیوه برخوردها اعتراض کرده‌اند و نسبت به نتایج و پیامدهای آن هشدار دادند.

به تازگی ۹۰ نفر از اعضای هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در نامه‌ای، بازنگری «آیین‌نامه انضباطی دانشجویان» را اقدامی «تنگ‌نظرانه» و در راستای «خاموش‌ساختن صدای اعتراضات دانشجویان» دانسته‌اند. این نامه که نسخه کامل آن در کانال تلگرامی «شورای صنفی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران» منتشر شده است، تاکید کرده که بر آیین‌نامه جدید، اشکالات «حقوقی و اخلاقی بسیاری» وارد است و حقوق دانشجویان در جریان آن تضییع شده است.

پیشتر نیز ۶۰۰ نفر از استادان دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های ایران در بیانه‌ای با حمایت از اعتراضات دانشجویان خواستار لغو تمامی احکام ضد حقوق مدنی علیه دانشجویان شدند. در بیانیه‌ای اعلام کردند: «هفته‌هاست شاهد رفتارهای غیر مدنی، خشونت‌بار و ناعادلانه با اقشار جامعه، ‌به‌ویژه دانشجویان عزیزمان در سطح کشور هستیم. نخستین وظیفه و اولویت حاکمان و نهادهای بالادست، تامین امنیت روانی، تحصیلی و حرفه‌ای اصلی‌ترین سرمایه‌های کشورمان است».

همچنین ۱۲۱ نفر از اساتید دانشگاه صنعتی امیرکبیر در نامه‌ای به حسن قدسی‌پور، ریاست این دانشگاه برخوردهای تندتر با دانشجویان را راهکاری اشتباه تلقی کردند. در این نامه با اشاره به اینکه «شرایط روحی دانشجویان و جامعه به گونه‌ای است که جز با صبر و سعه‌صدر نمی‌توان انتظار رسیدن به آرامش در محیط دانشگاه را داشت»؛ «هرگونه توصیه‌ای که منجر به ایجاد فضای بیم و هراس در دانشگاه و برخورد شدیدتر با دانشجویان شود، خلاف مصلحت و منطق» ارزیابی شده است.

اساتید دانشگاه امیرکبیر با انتقاد از «صدور احکام انضباطی برای دانشجویان شرکت‌کننده در اعتراضات»، تصریح کرده‌اند که این احکام سبب افزایش تقابل دانشجویان و مدیران دانشگاه‌ها شده است.

در روزهایی که پایش‌های مختلف خبر از مهاجرت گسترده نخبگان کشور دارد، به نظر می‌رسد که فصل جدید برخوردهای انضباطی اخیر توسط وزارت علوم با هدف ساکت کردن دانشجویان نه تنها کاهش سیل مهاجرت دانشجویان نخبه را کنترل نخواهد کرد، بلکه بیش از پیش سبب از بین رفتن هویت ملی و میهن دوستی جوانان این مرز و بوم شده و در نتیجه موج بالای مهاجرت دانشجو به خارج از کشور را به دنبال خواهد داشت.

به نظر بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران، هرچقدر فضا با ابلاغ چنین شیوه‌های مواجهه با اعتراضات سختگیرانه‌تر شود، در آخر کار شاهد خروج بیشتر نخبگان و تحصیل‌کرده‌ها از کشور خواهیم بود.