به گزارش جهان صنعت نیوز: کارشناسان براین باورند که این شرایط فرصت فوق‌العاده‌ای برای ایران است که با سوآپ گاز روسیه و یا خرید آن علاوه بر مزایای اقتصادی به مزیت‌های سیاسی و استراتژیک دست یابد. چه آنکه، سوآپ گاز روسیه باعث وابستگی مسکو به لحاظ استراتژیک به کشور ما می‌شود و این امر افزایش موقعیت سیاسی کشورمان را در منطقه به دنبال دارد. از سوی دیگر، افزایش همکاری‌ها در حوزه انرژی با همسایگان به در‌هم‌تنیدگی روابط اقتصادی و سیاسی کشورها منجر می‌شود که در نهایت امنیت همه را بیش از پیش تامین می‌کند.

تفاهمنامه اجرایی و سند راهبردی سوآپ حامل‌های انرژی به ویژه گاز روسیه که در حاشیه شانزدهمین کمیسیون مشترک اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه، نهایی و امضا شد، بیانگر آن است که در صورت اجرایی شدن این تفاهمنامه و پیدا شدن مشتریان جدید برای گاز مازاد روسیه، ایران می‌تواند با نقش حداکثری خود در این توافق، به دنبال ایجاد نظم و نقش جدیدی برای خود در بازار انرژی منطقه و بین‌الملل باشد.

منافع دو‌جانبه تهران و مسکو

شهاب‌الدین متاجی‌کجوری مدیرعامل اسبق شرکت پالایش نفت تهران در این رابطه به «جهان‌صنعت» می‌گوید: با توجه به اینکه ایران با روسیه مرز مشترک ندارد و زیرساخت‌های لازم برای انتقال گاز روسیه فراهم نیست، فعلا امکان انجام این کار وجود ندارد. لازم است توافق بین کشورهای همسایه صورت گیرد و زیرساخت‌های لازم در کشورهای همسایه و نیز ایران و روسیه فراهم شود. بنابراین فعلا این طرح در حد یک ایده است. با فرض انجام توافق‌های چندجانبه و تاسیس زیرساخت‌های لازم، توافق سوآپ به نفع طرفین خواهد بود.

او با تاکید بر اینکه اصولا بدون مدنظر قرار داشتن منافع طرفین توافق معنی ندارد، اضافه کرد: لحاظ کردن منافع هر کشور در قرارداد بستگی به هوشمندی افراد مذاکره‌کننده دارد تا با درک نیاز طرف مقابل امتیاز بیشتری برای کشور خود کسب کنند. در شرایط فعلی، کاهش و قطع صادرات گاز روسیه به اروپا و نیاز مسکو به صادرات، می‌تواند سبب اخذ امتیاز بیشتری برای کشور ما شود.
متاجی‌کجوری گفت: ایران هم‌اکنون به عراق و ترکیه گاز صادر می‌کند. با توجه به افزایش مصرف گاز در کشور، سوآپ احتمالی می‌تواند مسیر صادرات به دو کشور فوق را باز نگه دارد و درآمد قرارداد سوآپ را نیز نصیب کشور کند. همچنین با توجه به روابط خوب روسیه و هند و نیز تاحدودی روابط خوب روسیه و پاکستان، ایده سوآپ می‌تواند به احداث خط لوله گاز از ایران به هند و پاکستان کمک کند. در صورت کاهش مصرف انرژی در کشور و انجام طرح‌های افزایش تولید گاز و کشف میادین جدید، ایران می‌تواند از این خط لوله احتمالی برای صادرات گاز به هند و پاکستان استفاده کند.

مدیرعامل اسبق شرکت پالایش نفت تهران با بیان اینکه ایران سال‌هاست که سرمایه‌گذاری زیادی برای تبدیل شدن به ‌هاب انرژی منطقه انجام داده، یادآور شد: در سال‌های قبل حدود 400 میلیون دلار سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌های تهران و تبریز برای فراهم کردن امکان لازم جهت تصفیه نفت‌خام کشورهای آسیای میانه و میلیون‌ها دلار دیگر جهت احداث خط لوله و مخازن و اسکله برای انتقال نفت از دریای مازندران به تهران انجام شد. این سرمایه‌گذاری امکان سوآپ نفت‌خام کشورهای آسیای میانه را فراهم می‌ساخت و کشور از درآمد آن منتفع می‌شد، اما ناگهان تصمیم به عدم انجام سوآپ گرفته شد، بی‌آنکه توضیح قابل قبولی ارائه شود.
او افزود: این نوع برخوردها تاثیر منفی در تصمیم کشور‌های دیگر جهت همکاری با تهران دارد و امکان برنامه‌ریزی را از آنها می‌گیرد. ثبات در سیاست‌ها و جلوگیری از اعمال انگیزه‌ها و سلایق شخصی در این‌گونه امور ملی باید مد نظر قرار گیرد.
به گفته متاجی، در صورتی که امکان فیزیکی سوآپ گاز روسیه فراهم و اشتباه قطع سوآپ نفت‌خام جبران شود، کشور می‌تواند از موقعیت استراتژیک خود بهره ببرد.

این کارشناس انرژی بر این باور است که نه تنها در زمینه نفت‌خام و گاز بلکه در زمینه برق و فرآورده‌های نفتی نیز می‌توانیم از وضعیت بی‌نظیر جغرافیایی خود استفاده کنیم. او گفت: به طور کلی، قطب انرژی شدن نیازمند انجام طرح‌های مناسب در زمینه کنترل و کاهش مصرف انرژی در کشور، توسعه انرژی‌های نو و تجدیدپذیر، افزایش تولید نفت‌خام و گاز و فرآورده‌ها است. در غیراین صورت، بازار به رقبا سپرده می‌شود و دیگران از موقعیت جغرافیایی استثنایی ایران به نفع خودشان بهره می‌برند.
وی با تاکید بر اینکه طبیعی است هرگونه سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها منجر به افزایش اشتغال می‌شود، اظهار کرد: نوع قرارداد سوآپ نیز مهم است و ابعاد اشتغالزایی طرح را مشخص می‌کند. مثلا اگر قرارداد بر اساس معادل انرژی یا نفت‌خام و فرآورده منعقد شود، می‌توان به احداث نیروگاه‌ها و صنایع پتروشیمی پرداخت و از این طریق اشتغال ایجاد کرد و ظرفیت‌های صنعتی و نیروی انسانی را مورد استفاده قرار داد.
او اضافه کرد: اگر کشورها به نیازهای اقتصادی یکدیگر پاسخ دهند، به همان میزان روابطشان عمیق‌تر می‌شود و از تحریکات دشمنان مصون می‌مانند. افزایش همکاری‌ها در حوزه انرژی با کشورهای همسایه به‌درهم‌تنیدگی روابط سیاسی و اقتصادی کشورها منجر می‌شود و منافع آنها را تامین می‌کند.
به گفته وی، در صورتی که زیرساخت‌های انتقال گاز در ایران و روسیه و نیز کشور‌های همسایه احداث شود، استفاده از گاز روسیه در فصل سرد می‌تواند جایگزین نفت کوره شود و به این طریق به کاهش آلودگی هوا کمک کنیم. همچنین گاز روسیه می‌تواند جایگزین مصرف نفت گاز در کشورمان شود و امکان صادرات آن را به وجود بیاورد. یکی دیگر از مزایای استفاده از گاز روسیه، عدم قطعی گاز صنایع و جلوگیری از کاهش تولید محصولات صنعتی است. این امر اهمیت برقراری ارتباط بهتر با کشورهای همسایه و سرمایه‌گذاری در احداث زیرساخت‌های لازم را نشان می‌دهد.

تلاش برای بازپس‌گیری جایگاه از دست رفته

احسان ارکانی عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی نیز در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با اشاره به سوآپ گازی ایران و روسیه می‌گوید: بحث سوآپ چه گازی و چه نفتی مزیتی است که به نفع هر دو کشوری است که با هم در بحث سوآپ لینک می‌شوند و آن را انجام می‌دهند. اگر روسیه بخواهد گازش را به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس صادر کند در حالت عادی باید صدها و میلیاردها دلار هزینه حفاری، عملیات نقشه‌برداری و کارگزاری لوله‌های گاز، تصفیه خانه و پمپ و هزاران تجهیزات دیگر بکند که این گاز را به بنادر ما برساند یا برعکس اگر ایران می‌خواست گازش را به کشورهای اروپای شرقی صادر کند همین کار را باید در حوزه جغرافیای ترکیه و روسیه انجام دهد.
او افزود: در حال حاضر تمام زیرساخت‌های ارسال و صادرات گاز در دو کشور ایران و روسیه تحت مالکیت خودشان وجود دارد، سوآپ باعث می‌شود که با یک تفاهمنامه همکاری، روسیه گازی را که می‌خواهد به بنادر جنوب ما برساند؛ وارد خط لوله گاز ما کند و‌ یا رقم آن را باهم توافق کنیم و معادل گازی که روسیه می‌خواهد به فلان مشتری در جنوب خلیج‌فارس تحویل دهد، ما تحویل دهیم؛ از آن طرف با روسیه تهاتر کنیم یا برعکس.
ارکانی تصریح کرد: اگر قصد ارسال گاز به اروپا داریم این گاز را روسیه به آنها بدهد، بعد با ما تهاتر کند. یک ظرفیت جدیدی برای توسعه صادراتی این حوزه یعنی حوزه گاز هم برای ایران و هم روسیه ایجاد خواهد کرد. همه این موارد نشان از رویکرد جدید ایران برای بازپس‌گیری نقش خود در بازار جهانی انرژی دارد.
این نماینده مجلس با بیان اینکه کشورهایی که می‌خواهند با هم سوآپ کنند باید باهم روابط سیاسی، اقتصادی نزدیک و غیرقابل گسستی ایجاد کنند، گفت: در مقطعی ما با ترکمنستان سوآپ نفتی و گازی داشتیم اما به علت اینکه مقداری روابط‌مان به‌هم ریخت این تحت‌الشعاع قرار گرفت. الان با توجه به روابط خوبی که با روسیه داریم این سوآپ مطرح شده است و امیدواریم هرچه سریع‌تر اجرایی شود.
به گفته وی ما هم الان یک کشور گازی هستیم و مشتری‌های خاص خودمان را داریم. وقتی با کشور دیگری سوآپ را تفاهم می‌کنیم ما برای آن کشور عملا بازاریابی می‌کنیم و گاز را به مشتری‌هایشان نیز تحویل می‌دهیم و یا از ظرفیت زیرساخت‌های آن کشور برای صادرات گاز خودمان استفاده می‌کنیم.
نماینده مردم نیشابور در مجلس خاطرنشان کرد: در مجموع اینها باعث می‌شود آن چیزی که الان ظرفیت فعلی گازی ما در منطقه است فراتر برود و ظرفیت‌های گازی روسیه هم ‌به ما اضافه شود و ما می‌توانیم از شبکه گازرسانی روسیه هم به عنوان زیرساخت در کنار زیرساخت‌های خودمان برای پیدا کردن و‌ بازاریابی مشتری‌های جدید استفاده کنیم.

نقش‌‌آفرینی جدید در تجارت بین‌المللی گاز

«علی جدی» عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس هم در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با اشاره به اهمیت ایجاد منافع مشترک اقتصادی و تجاری با روسیه از طریق سوآپ انرژی و به ویژه سوآپ گاز گفت: بحث ترانزیت کالا و سوآپ انرژی به خصوص گاز، چه در بحث حمل‌و‌نقل ریلی و چه هوایی به نوعی اقتصاد کشورهای اطراف ما را وابسته به خدمات ما می‌کند و برای ما خوب است.
او افزود: هر جا که کشوری منافعش با منافع ایران گره بخورد خوب است زیرا هم منافع اقتصادی و هم منافع امنیتی برای ما دارد.
‌عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه سوآپ گازی مساله مهمی در دهه‌های آینده است، خاطرنشان کرد: اگر سوآپ گازی از طریق ایران انجام شود به مراتب برای ما خوب است. از این فرصتی که بین بلوک شرق و غرب اختلافی به وجود آمده است ما باید استفاده لازم را ببریم.
علی جدی اضافه کرد: اگر این سوآپ گازی از طریق ما انجام شود هم منافعی را برای ما و هم برای روس‌ها تامین می‌کند. روسیه به دنبال بازارهای جدید است و مطمئن‌ترین راه، سوآپ و انتقال آن از طریق ایران است و از این طریق ایران در بحث تجارت گاز جهانی اهمیت ویژه‌‌ای خواهد یافت. توافق برای سوآپ گاز روسیه نشان از اهمیت ویژه و نقش‌‌آفرینی جدید ایران در تجارت بین‌المللی گاز دارد.
وی تصریح کرد: ایران در کنار کشورهایی همانند قطر و روسیه از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گازی است و اگر این سه کشور با هم لینک شوند می‌توانند بازار را به نوعی مدیریت کنند و سوءاستفاده‌هایی که در گذشته در حوزه انرژی می‌شد و عملا نفت را با یک‌سری ابزارهایی که دارند به یغما می‌بردند می‌توانند جلوگیری کنند ایران در بحث گاز می‌تواند با این کشورها هماهنگ باشد و بحث انرژی را به خوبی مدیریت کند.
به گفته وی، سوآپ گازی هم برای ما ارزآوری به همراه دارد و هم اطمینان خاطری است که گاز مورد نیازمان را تامین می‌کند.