محمد بلبلی- روزنامه‌نگار

یازدهم اردیبهشت امسال بود که ایران، یوزپلنگ ماده ایرانی 3 توله خود را در پارک ملی توران به دنیا آورد.  2 توله اول در روزهای نخست تلف شدند، اما توله سوم با تلاش متخصصان زنده ماند و پیروز نام گرفت. پیروز حالا با کمک و پرستاری تیمارگر و امدادگر حیات وحش «علیرضا شهرداری» چهارماهگی را پشت سر گذاشته و به نماد یوزپلنگ ایرانی تبدیل شده است.   همشهری آنلاین به مناسبت روز یوز، با علیرضا شهرداری درباره اوضاع و احوال این روزهای پیروز گفت‌وگویی انجام داده که در ادامه می‌خوانیم.

چرا فقط 6 روز آموزش؟
در این 6 روز که من در سایت توران بودم برای محیط‌بان‌ها یک دوره کوتاه آموزشی برگزار کردم، چند روز بعد از اینکه به تهران برگشتم باخبر شدم که توله دوم نیز تلف شده است. بعد از این توله سوم را به تهران منتقل کردند و من سرپرستی پیروز را از ۲۸اردیبهشت برعهده گرفتم.

چگونه سرپرستی پیروز به شما سپرده شد؟
وقتی آمدم و سرپرستی پیروز را بر عهده گرفتم، زمانی بود که توله دوم تازه تلف شده بود. فشار رسانه‌ای بسیاری برای مسئولین این ماجرا و حتی خود من که اصلا حضور نداشتم ایجاد کرده بود. با این اوضاع پذیرفتن این مسئولیت برای من خیلی سخت بود، اما پشت تلفن یک جمله به من گفته شد با این مضمون که «پیروز الان در سازمان حفاظت محیط‌زیست است و حتی کسی نیست که به او شیر بدهد، بیا او را زیر پر و بالت بگیر» اتومبیل را کنار خیابان رها کردم و آمدم.

نگهداری از پیروز سخت نبود؟
روزی که پیروز به من سپرده شد حدود ۷۵۰گرم بود، الان اما بعد از گذشت بیشتر از سه ماه، به وزن ۴کیلوو۶۰۰گرم رسیده است، من در این مدت به‌صورت 24ساعته در کنار پیروز بودم. الان 3ماه از این ماجرا می‌گذرد، درصورتی‌که خودم هم فکر نمی‌کردم بتوانم این مدت در یک اتاق با آن همه چالش و فشار و حساسیت دوام بیاورم. روز اول به‌خودم قول دادم که کم‌نیاورم و تا آخر کار بمانم که خوشبختانه تا الان با قدرت مانده‌ام. در ماه اول به هیچ عنوان ساعت خواب و غذا و استراحت ما مشخص نبود، در تمام ساعات روز درگیر چالش‌های مختلف بودیم. این موفقیت حاصل تلاش یک تیم است و امیدوارم  نتیجه نهایی، یک نتیجه مطلوب باشد.

مادر پیروز هم به‌صورت تکثیر در اسارت متولد شده است؟
طی چندین سال تعدادی یوزپلنگ به طرق مختلف از طبیعت جدا شدند، یکی از این یوزها را یک چوپان، به سازمان محیط‌زیست تحویل داد که بعدا اسمش را «کوشکی» گذاشتند، کوشکی الان حدود ۱۴سال سن دارد، یکی دیگر را در نزدیکی پاسگاهی حوالی زیستگاه پارک توران به محیط‌زیست سپردند که «دلبر» نام گرفت، ‌اما توله سوم به تهران قاچاق شده بود و در هشت‌ماهگی به‌دست ما رسید، اسم او را «ایران» گذاشتیم. ایران، مادر پیروز است. ایران نیز در همین سایت و محل زندگی حال حاضر پیروز نگهداری می‌شد. حدود 2/5سال در سایت تهران بود.بعد به سایت تکثیر و پرورش توران منتقل شد. در توران یک یوز نر را از زیستگاه طبیعی زنده‌گیری کردند که با مخالفت افراد زیادی ازجمله خودم روبه‌رو شد. یوزپلنگ نر که «فیروز» نام داشت را برای تکثیر زنده‌گیری کردند و نتیجه آن همین سه توله‌‌یوزی بود که توسط ایران متولد شدند.

چه کسانی در نگهداری پیروز شما را یاری کردند؟
افراد زیادی کنار ما کار کردند. این کار تا الان به‌صورت تیمی پیش رفته است، اما پرستاری پیروز در تمام این مدت بر عهده من بوده است. پیروز در ماه‌های اول چون  شیر مادر نخورده بود، آنتی‌بادی‌های لازم در بدنش تولید نشده بود. این امر پیروز را دچار مشکلات بسیاری کرد تا حدی که 3 بار تا مرز مرگ پیش رفت، در آن مدت ما لوازم احیا را در اتاق او آوردیم تا اگر مشکلی پیش آمد بتوانیم عملیات احیا را برای او اجرا کنیم. حضور دامپزشک آفریقایی دکتر پیتر کالدوِل کمک شایانی برای ما و پیروز بود، هم‌اکنون نیز ما احوال پیروز را به او گزارش می‌کنیم و از مشاوره‌هایش بهره می‌بریم. دکتر کالدوِل  وقتی وضعیت بعدی پیروز را دید بسیار متعجب شد و گفت: با اوضاعی که من به‌صورت حضوری از پیروز دیده بودم، گمان نمی‌کردم، زنده بماند.

چه تجربه خاصی از نگهداری پیروز به‌دست آوردید؟
تجربه من در این زمینه کم نبود.،  با تمام تجربه‌هایی که  داشتم و افراد مختلفی که تجربه‌های‌شان را با من به اشتراک می‌گذاشتند، با چالش‌ها و مشکلات زیادی مواجه می‌شدیم، من در این مدت به‌دلیل وارد شدن استرس بیش از حد، دچار درد شدید در ناحیه دست چپ شدم و تا مرز فلج شدن نیز پیش رفتم.

چه زمانی می‌توانیم بگوییم حال جسمی پیروز به ثبات رسیده و دیگر می‌توانیم امیدوار به ادامه حیات او باشیم؟
همچنان نگرانی‌هایی برای پیروز وجود دارد، هر وعده غذایی پیروز در هر روز نسبت به روز قبل یک چالش‌هایی را به همراه دارد. تیم ما نسبت به نگهداری و مراقبت از این توله‌یوز با تمام وجود به تلاش ادامه خواهد داد. توله‌یوزها از ۴ تا ۶ماهگی دوباره وارد یک بحران دیگر می‌شوند که به‌گفته دکتر کالدوِل در تمام توله یوزها وجود دارد؛ حتی توله‌هایی که  طبیعی به دنیا آمده‌اند و دستی بزرگ می‌شوند. امیدواریم بحران پیش‌رو را هم بتوانیم به‌خوبی پشت‌سر بگذاریم.

پیروز همچنان شیر می‌خورد؟
عوض کردن نوع تغذیه پیروز خود یک چالش بزرگ بود، شیرهایی که برای او استفاده شد و حتی شیری که خود دکتر کالدوِل از آفریقای جنوبی آورده بود را خودش تأیید نمی‌کرد و می‌گفت در دنیا شیری مناسب یوزپلنگ هنوز ساخته نشده است.

پیروز چه زمانی به طبیعت برمی‌گردد؟
خیلی از افراد فکر می‌کنند که پیروز قرار است به طبیعت باز گردد و نسل یوزپلنگ آسیایی را احیا کند، اما  این طور نیست، پیروز اگر به‌صورت طبیعی و غیرسزارین نیز از مادر متولد می‌شد قرار نبود که به زیستگاه طبیعی برگردد، پیروز یک توله یوزپلنگ است که برای تکثیر در اسارت متولد شده، در تمام دنیا پروژه‌هایی از این دست که برای نگهداری از یک حیوان جهت تکثیر در اسارت انجام می‌شود نیز همین وضعیت را دارد. نسل سوم و چهارم از حیوانات تکثیر شده در اسارت با شرایط و تمهیدات بسیار خاص، به‌صورت مرحله به مرحله در طبیعت رهاسازی می‌شوند.

آیا پیروز می‌تواند باعث جلوگیری از انقراض یوز ایرانی باشد؟
پیروز خیلی موجود ارزشمند و عزیزی‌ است و به یک نماد برای یوزپلنگ‌ آسیایی تبدیل شده، علاوه بر آن باعث آشنایی مردم خودمان و دیگر کشورها با این‌گونه شده است، اما مهم‌ترین مسئله یوزپلنگ‌ها، بقا در زیستگاه‌های طبیعی است، طبیعت ما که همچنان، قلب یوزپلنگ‌ آسیایی در آن می‌تپد باید به‌صورت بسیار جدی حفاظت شود. تنها زیستگاه طبیعی باقی‌مانده‌ برای یوزپلنگ آسیایی فقط و فقط زیستگاه‌های کشورمان ایران است. برای بقای حفظ این‌گونه کمیاب، یک توله در زیستگاه طبیعی بیشتر از ۲۰ تا ۳۰توله در اسارت تأثیرگذار است.

آیا در کشورهای دیگر یوزپلنگ آسیایی وجود دارد؟
کشورهای همسایه یوزپلنگ آسیایی را از دست داده‌اند، دلایل خیلی زیادی وجود دارد که باعث انقراض این موجود زیبا می‌شود و هم‌اکنون در خطرترین گربه‌سان جهان همین یوزپلنگ آسیایی است. این‌گونه تنها در زیستگاه‌های ایران وجود دارد.

وضعیت زیستگاه‌های ایران برای یوزها مناسب است؟
زیستگاه‌ها در کشور ما بسیار محدود است، و هنوز بعد از این همه تبلیغات و آموزش، زندگی یوزها در این زیستگاه‌ها تهدید می‌شود، یکی از این خطرات همان خطر جاده و تصادف است، هرازچندگاهی خبر تصادف خودرو با یوزها شنیده می‌شود، مثل همین چند هفته پیش که یک توله ماده را در زیستگاه از دست دادیم. اهمیت یوزپلنگ‌ها در زیستگاه‌های طبیعی‌شان خیلی خیلی بالاست.

نکته
داستان یوز تنها
احتمالا حالا دیگر اکثر مردم «پیروز» را بشناسند، پیروز نام تنها توله‌یوزپلنگ باقی‌مانده از سه توله‌یوزی ا‌ست که «ایران» نام مادر آنها بود. پیروز در این مدت بیش از ۳ماه چالش‌های بسیاری را پشت سر گذاشته و هم‌اکنون وضعیت خوبی دارد. او تا چند روز دیگر وارد چهارمین ماه تولدش می‌شود.  
‌اکنون پیروز تنها توله یوزپلنگ تکثیر در اسارت آسیایی در کل دنیاست. به همراه پیروز، ۲ توله دیگر به‌صورت تکثیر در اسارت متولد شدند که در روزهای اول از بین رفتند. زایمان و به دنیا آمدن توله‌ها با چالش‌های زیادی روبه‌رو شد و دامپزشکان مجبور به انجام عمل سزارین یوز ماده شدند، توله اول، چهار روز پس از تولد تلف شد، نگهداری توله دوم و سوم نیز از روز چهارم به‌مدت 6 روز به علیرضا شهرداری‌سپرده شد. دلیل اصلی تلف شدن 2 توله یوز دیگر سزارین و نخوردن شیر مادر بود.
پیروز می‌تواند یک الگو  باشد برای جلوگیری از بروز چنین اتفاقاتی برای تولد توله‌یوزهای بعدی، کارهایی که برای پیروز انجام شد اگر برای  2 توله دیگر انجام شده بود آنها نیز زنده می‌ماندند.‌

حفظ گونه یوز در ایران
برای بقای حفظ این‌گونه کمیاب، یک توله در زیستگاه طبیعی بیشتر از ۲۰ تا ۳۰توله در اسارت تأثیرگذار است.پارک ملی توران محل نگهداری این گونه است.