پیش‌بینی می‌شود که جمعیت سالمندِ رقیب منطقه‌ای ایران، عربستان سعودی، تا سال 2050 به 25 درصد و در کشور همسایه عراق به تنها 10.6 درصد برسد.
2.ایران جزو کشورهایی است که شتابان رو به پیری می‌رود. اگر روند فعلی جمعیتی تا 15 تا 20 سال آینده ادامه یابد، ایران کمترین نرخ باروری را در خاورمیانه خواهد داشت.
3.در سال 1986، نرخ باروری کشور به بالاترین میزان خود یعنی بیش از 6.5 فرزند برای هر زن رسید. سپس ایران سیاست فرزند کمتر، زندگی بهتر را ترویج کرد. براساس سیاست تازه یک خانواده با دو فرزند خانواده ایده آل بود. به این ترتیب، نرخ باروری کشور از بیش از 6.5 فرزند به ازای هر زن در سال 1986 به کمتر از 2.5 فرزند برای هر زن تا سال 2010 کاهش یافت.
4.پیامدهای چنین سیاستی در سال‌های بعد کاملا مشخص شد. پس از سرشماری سال 2011، تهدید پیری جمعیت به کانون توجه مقامات ایرانی تبدیل شد. آیت‌الله خامنه‌ای از آن زمان تاکنون بیش از 40 بار نگرانی‌های عمیق خود را درباره این موضوع ابراز کرده و در مقطعی علناً سیاست تنظیم خانواده قبلی را اشتباه خوانده و آن را سیاست دشمن‌گونه غرب علیه کشورهای مسلمان توصیف کرده است.
5.در سال 2012، ایران بار دیگر سیاست جمعیتی خود را برای مقابله با خطر پیری جمعیت وارونه کرد و همه نهادهای مهم دولتی و غیردولتی را تشویق به جلوگیری از کاهش نرخ باروری و بهبود آن مطابق با آموزه‌های اسلامی نمود. مشوق‌هایی نیز در این زمینه در نظر گرفته شد از جمله ارائه بستری رایگان در بیمارستان و اصلاح قوانین ملی برای اجازه دادن به زنان برای داشتن مرخصی زایمان طولانی‌تر.
6.با همه این تلاش‌ها و برخلاف نمونه‌های پیشین، سیاست‌های جمعیتی دولت نتوانسته مردم حتی طرفداران نظام را متقاعد به فرزنداوری نماید. در سال 1400، نرخ رشد جمعیت به 0.68 درصد کاهش یافت که نسبت به 0.73 درصد در سال قبل کاهشی بوده است.
7.کارشناسان و مقامات دولتی هم اتفاق نظر دارند که علل اصلی این پدیده عبارت است از: بدتر شدن شرایط اقتصادی، افزایش نرخ مهاجرت، تغییر سبک زندگی و عدم امید به آینده‌ای بهتر در میان جمعیت جوان کشور.
8.برای تعداد فزاینده‌ای از جوانان و ایرانیان طبقه متوسط که عمیقاً نسبت به آینده کشورشان بدبین هستند، داشتن فرزند نه تنها یکی از آخرین چیزهایی است که به ذهن آنها می‌رسد بلکه در بسیاری موارد با توجه به وضعیت اقتصادی کنونی ایران ناممکن است. به علاوه، برخی از زنان سیاست‌های دولت با هدف افزایش نرخ زاد و ولد را تلاشی برای نگه داشتن زنان در خانه می‌دانند.
9.تا یک دهه پیش، ایران یکی از جوان‌ترین جمعیت‌های جهان را داشت. با این حال، این روند تغییر کرده است و کشور در حال حاضر در حال عبور از مرحله میانی است. مرحله‌ای که برنامه توسعه سازمان ملل آن را "گذار ساختاری سِنی" می‌نامد که در آن بیشتر بزرگسالان در سن کار به تدریج به بخش جمعیت وابسته سالمند تبدیل می‌شوند.
10.روندهای جمعیتی از جمله عوامل قدرت دولت‌ها هستند و بر امنیت ملی و رشد اقتصادی یک کشور تاثیر می‌گذارند. به ویژه در زمانی که ایران عضلات خود را برای تبدیل شدن به عنوان یک قدرت بزرگ منطقه‌ای گرم می‌کند.
11.در اکتبر 2021، مرکز مطالعات جمعیتی ایران هشدار داد که اگر مسائل جمعیتی مانند پیری جمعیت و کاهش شدید نرخ زاد و ولد نادیده گرفته شود، ایران طی هشت سال آینده مسیر برگشت ناپذیر پیری را طی خواهد کرد.
12.آینده جمعیتی کشور نامشخص است. تنها زمان نشان خواهد داد که آیا تلاش‌های دولت برای متقاعد کردن خانواده‌ها برای داشتن فرزندان بیشتر موفقیت‌آمیز خواهد بود و در نتیجه ایران را از یک دگرش جمعیتی مهم و غیرقابل برگشت در دهه‌های آینده نجات خواهد داد یا نه.
*موسسه خاورمیانه
میثم بی زائر*
نظر شما