گروه اجتماعی
می دانستیم که پدیده مونسون بر ۴۰ درصد ایران خیمه زده و این سوغات هند، مسیرش را از شبه قاره هندوستان به سمت ایران کج می کند. می دانستیم که یک هفته قبل در پی وقوع سیلاب بیش از ۲۰ نفر در استهبان جانشان را بر اثر غافلگیری و جدی نگرفتن سیلاب تابستانه از دست داده اند و ما مبتنی برهمین آگاهی، گمان می کردیم؛ پس از پیش بینی و صدور هشدارهای هواشناسی و اعلام آمادگی دستگاه‌های ذیربط، مشکل خاصی رخ نمی دهد، اما گروهی از کارشناسان و صاحب نظران تأکید می کنند که با وقوع سیلاب، در صورت آمادگی لازم بازهم تلفات و خسارات به صفر نمی رسد و چنانچه در وقوع بارش‌های رگباری اخیر، هشدارها و اقدامات دستگاه‌ها نبود، فاجعه ای عظیم در کشور رخ می داد. این گروه از صاحب نظران معتقدند، حتی اگر به شبکه ملی هشدار سیل هم مجهز باشیم، در صورت بی توجهی و سهل انگاری از سوی مردم، بازهم نمی توان مانع آسیب های جانی و خسارت های مادی شد. در نقطه مقابل، گروهی دیگر از کارشناسان، توپ را در زمین مدیریت بحران و عملکرد مسئولان انداخته اند که به زعم آنان جای نقد دارد. پیش از تبیین و تحلیل این موضوع، باید خبرها را مرور کرد تا پس از روشن شدن عمق حادثه، عملکرد مسئولان و تصمیم گیران را عادلانه قضاوت کرد.
«بارش شدید باران در تهران به ویژه منطقه غربی، به وقوع سیلاب در منطقه کن منجر و باعث به‌وجود آمدن حجم بالایی از سیلاب و گل و لای در منطقه امامزاده داوود شد.»، « ۱۷ استان کشور دچار سیل و آبگرفتگی‌اند، سیلابی که ده‌ها کشته و مجروح بر جا گذاشته و وزیر کشور می گوید، میزان جانباختگان ما در سیل گسترده نبوده است، در برخی استان‌ها تک و توک فوتی داشتیم که شاید بیش از سه تا چهار نفر در مجموع استان‌ها نبوده است، اما در دو نقطه امامزاده داوود و فیروزکوه مقداری تعداد فوتی‌هایمان بیشتر بوده که آمار قطعی آن را باید بعد از اینکه تکلیف مفقودین در این دو نقطه مشخص شد، اعلام کنیم.»، «سقف بیمارستانی در رفسنجان بر اثر بارش شدید دچار ریزش آب شد.»، « فرو ریختن سقف یک خانه نیز جان ۲ کودک را در شهر زاهدان، گرفت.»، «به دنبال وقوع سیل شدید در فیروزکوه، قسمتی از مسیر راه‌آهن تهران-شمال در بلاک مهاباد-زرین‌دشت دچار سیل بردگی و تخریب شد. راه‌آهن تهران-شمال، تا اطلاع ثانوی مسدود و مأموران فنی شرکت راه آهن برای بازسازی خط به محل اعزام شدند.» و «بیش از ۲۰ خودرو در سیل رودهن مفقود شدند.»، پرانتز خبرهایی از این دست را با توجه به پیش بینی وقوع بارش های رگباری تا۱۰ مردادماه، باید باز گذاشت…
نقد اول به مسئولان
اما همانطور که در آغاز اشاره کردیم، عملکرد مسئولان در سیلاب اخیر، انتقاداتی را از سوی برخی افراد به دنبال داشته است، اینکه بازهم وقوع سیل با تکرار زنجیره ای از اهمال و ترک فعل همراه بوده و چرا مدیریت حوادث بیش از آنکه مبتنی بر پیشگیری باشد؛ به سمت مدیریت پس از وقوع بحران معطوف است؟ چرا به فاصله یک هفته از سیل جنوب کشور و خسارات و تلفات آن، اطلاع‌رسانی درباره سیلاب تهران چندان وسیع نبوده است؟ هشدارهای پیامکی و بستن مکان های عمومی و اعلام فراخوان از ابتدایی ترین و در دسترس ترین راهکارهایی است که به گفته محسن پیرهادی،نماینده مجلس می توانست از شمار آسیب‌های جانی بکاهد.
آماده باش بالگردهای امدادی در استان‌های در معرض خطر و تقویت انبارهای امدادی از نظر تجهیزات اسکان، اقلام زیستی و مواد غذایی و اتکا بر تجارب سال‌های قبل نیز تا حد زیادی می توانست پیامد ناگوار حادثه را به حداقل برساند.
«عدم لایروبی و گابیون بندی حریم رودخانه، از جمله عواملی هستند که مورد بی توجهی قرار گرفته و سبب طغیان سیل و وقوع این فاجعه شده است». موضوعی که محسن پیرهادی در بازدید از امامزاده داوود در جمع خبرنگاران مطرح و با انتقاد از عملکرد وزارت نیرو و به صورت ویژه سازمان منابع طبیعی تأکید کرده که این سازمان موظف به لایروبی حریم رودخانه بوده اما سهل انگاری و تعلل داشته است و همین تعلل یکی از علت های اصلی خسارت بار شدن سیل کن بوده است، چرا که به گفته کارشناسان این حوزه، در سال ۹۸ به دلیل لایروبی مسیر رودخانه، بارشی که ۵ برابر میزان اخیر بود به راحتی کنترل و مانع از بروز چنین حادثه ای شده بود، بنابراین مسئولان باید شرح دهند چرا سیل اخیر که یک پنجم سال ۹۸ بوده چنین خسارت بار شده است؟
این نماینده مردم تهران با اظهار گلایه مندی نسبت به عدم اعمال مقتدرانه قانون در مورد هشدارها و تعطیلی و تخلیه محل وقوع سیلاب، توضیح داده: زمانی که نسبت به وقوع خطری هشدار داده می شود باید اعمال دقیق و جدی قانون صورت گیرد و دستگاه های مربوطه موظف باشند با دادن هشدار جدی به مردم و کسبه منطقه و همچنین تخلیه و مسدود کردن راه های منطقه از حضور افراد در این موقعیت جلوگیری کنند اما متأسفانه اعمال قانون مقتدرانه ازسوی ناجا و به طور مشخص راهداری برای منع مردم از حضور در منطقه و حتی خود امامزاده صورت نگرفته بود و مردم غفلت کردند و منجر به تلفات جانی هم شد.
حالا نمایندگان مجلس قرار است به منظور ممانعت از بروز حوادث مشابه، از نهادها و سازمان های مسئول درباره،علل وقوع چنین فاجعه ای و حجم آسیب و روند امداد و نجات توضیح بخواهند، تا مسئولانی که با اهمال یا تخلف در اجرای قانون سبب بروز حادثه شده اند، به‌خاطر خسارت های جانی و داغدار شدن و آسیب دیدن مردم پاسخگو باشند.
نقد دوم به مردم
پنجم مردادماه، مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا در مورد وقوع بارش‌های سیل‌آسا در جنوب سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان، کرمان، نیمه‌شرقی فارس، بخش‌های جنوبی بوشهر و به‌ویژه نیمه‌غربی استان یزد هشدار داده بود. هواشناسی و شرکت آب منطقه‌ای تهران نیز با اعلام هشدار نارنجی سیل، از ساکنان استان تهران خواسته بود تا هفتم مردادماه در حاشیه رودخانه‌ها اتراق نکنند. با این حال، مشاهدات میدانی و تصاویر و خبرهای ارسالی نشان می‌داد، مردم به اخطارها و هشدارها بی توجه بودند و حتی به رغم آنکه عملیات نجات‌دهی سیل‌زدگان در خبرها و شبکه های اجتماعی دست به دست می شد، محور کن سولقان برای تماشای سیل پرتردد بود! در جریان وقوع سیل استهبان نیز سهل انگاری و بی توجهی مردم، به تلفات جانی منجر شد و به روایت رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، با توجه به شرایط آب و هوایی مردم باور نمی‌کردند ممکن است چنین سیلی رخ دهد و به همین دلیل نیز علیرغم اعلام هشدار، توجهی به آن نکردند. طبق بررسی‌های ما و اظهارات شهود در روز جمعه حدود دوهزار نفر در رودخانه محل وقوع سیل و اطراف در حال شنا کردن بودند که ناگهان سیل رخ داد!
هشدارها کافی بود؟
شاید بهتر بود برای همراهی و توجه مردم، هشدارها به‌موقع و به صورت گسترده و مکرر اطلاع رسانی می شد، که در این زمینه رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا می گوید: از دو روز پیش هشدارهای لازم برای وقوع سیلاب در امامزاده داوود داده شده بود و از اول مرداد ماه هشدارهای قرمز و نارنجی صادر و متناسب با اتفاقات به وقوع پیوسته اخطارهای لازم داده شد.
صادق ضیائیان معتقد است: هشدارها منجر به کاهش تلفات جانی و افزایش دقت شده اما بارش‌های سریع اجتناب ناپذیر است و شهروندان ما به هشدارها توجهی ندارند.
عباس تقی زاده از کارشناسان مدیریت بحران با ضیائیان، اتفاق نظر دارد و در گفت و گو با «رسالت» تأکید می کند: «اگر هشدارهای لازم و آمادگی دستگاه‌های ذیربط در کار نبود، تردید نکنید که میزان تلفات و خسارات از آنچه مشاهده می کنید گسترده تر بود. نتایج مطالعات نشان می دهد، اعلام هشدار تا ۵۰ درصد می تواند میزان مرگ و میرها را کاهش دهد، یعنی بازهم میزان جانباختگان به صفر نمی رسد و از طرفی، مردم به اعلام خطرها بی توجه اند و برخی افراد به هنگام وقوع سیل، حس قهرمانی پیدا کرده و به دل رودخانه ها
می زنند.»این کارشناس مدیریت بحران تصریح می کند: «ما نباید انتظار داشته باشیم به هنگام وقوع سیلاب و به رغم اعلام آمادگی دستگاه‌های ذیربط، خسارتی رخ ندهد. این تفکر غلط است. حتی سیل هایی که ظرف یکی دو سال گذشته در هلند و آلمان رخ داده؛ خسارت بار بوده، بنابراین نمی توان تلفات و آسیب ها را به صفر رساند. ما صرفا می توانیم با اقدامات انجام شده ازجمله ترک منازل، ارائه آموزش و آگاهی به جامعه و رعایت احتیاط های لازم، میزان خسارت ها را کاهش دهیم. تنها بخشی از عواملی که روی خروجی خسارت ها تأثیرگذار است از سوی مسئولان قابلیت کنترل دارد، اما بخشی هم در اختیار مسئولان نیست؛ اینکه سیل چه زمانی و با چه شدتی بیاید. طبیعتا زیرساخت ها نیز ایمن نیستند و آسیب پذیرند. در تمام نقاط دنیا حتی در کشورهای پیشرفته هم سیلاب ها همراه با خسارات و آسیب است؛ زیرا همه عوامل در اختیار ما نیست و باید بر روی آن عواملی که در اختیار ماست سرمایه گذاری کنیم. منظورم از سرمایه گذاری، عدد و رقم نیست، بلکه باید در سیاست‌ها و برنامه ها و آموزش‌ها این مسئله جدی گرفته شود. ما نیاز داریم که میزان دقت سامانه های پیش بینی هواشناسی را با سرمایه گذاری ارتقا دهیم. طبق مطالعات علمی یکی از مباحث مهم به منظور کاهش سطح خسارات، ارائه آموزش‌های لازم و توجه مردم است و همواره در هنگام بروز سیل و به رغم پیش آگهی، برخی افراد به حریم و بستر رودخانه ها نزدیک شده و بی احتیاطی می کنند.» تقی زاده به این مسئله هم اشاره دارد که کشور ما، فاقد سامانه هشدار سریع است و سامانه سازمان هواشناسی، از نوع پیش بینی است که به طور مثال وقوع سیلاب در دامنه های جنوبی البرز را پیش بینی می کند اما مشخص نیست در کجای این دامنه ها سیلی رخ می دهد تا بتوان آن را مدیریت کرد. بنابراین باید سامانه هشدار را که در قانون هم مورد تأکید قرار گرفته جدی بگیریم. البته نمی توان آن را در تمام رودخانه ها راه اندازی کرد، چون به سنسور و تکنولوژی و سیستم های ارتباطی نیاز دارد و طبعا تحریم ها و نبود بودجه و تکنولوژی در این مسئله دخیل است. به هر ترتیب مطالعات نشان می دهد از طریق سامانه هشدار اگر در بالادست سیلی رخ دهد، تا ۵۰ درصد میزان مرگ و میرها کاهش می یابد و البته در صورت بی توجهی و سهل انگاری از سوی مردم، به کاهش خسارت های جانی منتهی نخواهد شد.»به هر ترتیب، ترک فعل صورت‌گرفته از سوی سازمان هواشناسی برای تکمیل شبکه ملی هشدار سیل، طوفان و گردوغبار، به‌زودی در دستور کار دیوان محاسبات قرار می گیرد.
مهرداد بذرپاش، رئیس کل دیوان محاسبات کشور در تويیتی با اشاره به این مسئله نوشته است: «علیرغم گذشت ۵ سال از تصویب قانون هوای پاک، مطابق ماده ۲۶ قانون، سازمان هواشناسی مکلف بود ظرف دوسال شبکه ملی هشدار و پیش آگاهی رخدادهای سیل، طوفان و گردوغبار را تکمیل نماید، این مهم انجام نشده و ترک فعل صورت‌گرفته، به‌زودی در دستور کار دیوان محاسبات قرارخواهد گرفت.» مهدی زارع از دیگر کارشناسان مدیریت بحران، نیز بر ضرورت تکمیل شبکه ملی هشدار سیل تأکید و در گفت و گو با «رسالت» عنوان می کند: «سیل امامزاده داوود پدیده ای عجیب و غریب نبود و سابقه تاریخی هم دارد، در سال ۱۳۳۳ سیل مشابهی اتفاق افتاده و چندصد نفر کشته شدند. ضمن آنکه ما نمی توانیم پیش بینی کنیم که به احتمال زیاد آن بخشی که بیش از همه از سیل آسیب می بیند، امامزاده داوود است، به این علت که فاقد پیش بینی نقطه ای هستیم و فقط با توسعه سامانه های پایشی و شبکه ملی هشدار چنین امکانی مهیاست. بنابراین به محض پیش آگهی باید تمام مناطق تهران و به ویژه شمال و روستاهای دور و اطراف آن در حالت آماده باش و وضعیت هشدار قرار بگیرد. بخشی از علت حادثه و گسترش تلفات ناشی از کم توجهی مردم است و شهروندان نباید اتومبیل خود را در بستر و حریم رودخانه پارک کرده و یا در این نقاط اتراق کنند. از طرفی متأسفانه ما به صورت خطرناک و ناپایداری امامزاده را توسعه داده ایم و طبیعتا چنین دخالت هایی منجر به گسترش خسارت شده است.» این کارشناس مدیریت بحران پیش بینی می کند که «در صورت تداوم بارش‌ها، باتوجه به گسترده بودن نقاطی که به حریم رودخانه تجاوز شده، احتمال رخداد سیلاب ناگهانی زیاد است، اما در محدوده شهری تهران باتوجه به سیستم گردآوری آب های سطحی انتظار می رود که سیلاب های ناگهانی کنترل و مهار شود، مگر اینکه حجم بارندگی گسترده ای در حدود ۳۰ میلی متر ظرف دو ساعت رخ دهد، همانند اتفاقی که چهارم مردادماه ۶۶ در تجریش رخ داد که بارندگی زیادی به صورت متمرکز ظرف یک ساعت بارید، در این صورت اوضاع قابل کنترل نیست و اگر لغزش بزرگ دامنه ای هم اتفاق بیفتد، ممکن است سیلاب واریزه ای رخ دهد و این وضعیت نیز قابل کنترل نیست.»
تأثیر دخالت های انسانی در تشدید خسارت ها
زارع با بیان اینکه معمولا پیش از وقوع سیلاب هشدارهای لازم داده می شود، در خصوص حادثه امامزاده داوود، می گوید: «بارها بروز چنین اتفاقی اعلام شد، ولی آنچه در امامزاده داوود به وقوع پیوست و حتی احتمال دارد طی روزهای آینده مشابه آن در همین تهران و اطراف آن اتفاق بیفتد، به خطای انسانی مربوط است. این امامزاده یک روستاست که نحوه قرارگیری منازل در آن اشتباه بوده و در مسیل رودخانه ساخت و ساز صورت گرفته است، به عبارت دیگر هرگاه با هشدار قبلی و یا بدون هشدار قبلی و باتوجه یا بی توجه، این میزان بارندگی تکرار شود که تازه این بارش‌ها زیاد هم نبوده، باید انتظار رخداد سیلاب را داشت، به این خاطر که مردم ساخت و ساز انجام داده و مسیل را مسدود کرده اند، طبیعتا مدیران و تصمیم گیران هم طی سالیان قبل از این مسئله جلوگیری نکرده اند.»
احد وظیفه، رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور نیز با اشاره به تأثیر دستکاری ها و دخالت های انسانی در تشدید خسارت ها به «رسالت» می گوید: «ویلاسازی به شدت رواج یافته، به خصوص در دره‌ها و کناره رودخانه ها و همچنین بسیاری از ابنیه، بستر و حاشیه طبیعی رودخانه را اشغال و به حریم آن نفوذ کرده اند، در نتیجه اگر سیلی رخ دهد، آب پشت این بناها و یا پل های احداثی جمع می شود و سیل قوی تری را در پایین دست بازتولید می کند.
براثر چرای بی رویه دام در طبیعت نیز، زمین در سراسر مناطق کوهستانی از جنوب و شرق و غرب تا شمال کشور، تفیده شده و پوشش گیاهی به واسطه چرا و یا راهسازی و ساخت و سازهای غیرمجاز ضعیف شده و طبیعت آن بازخورد طبیعی اش را تا حدی از دست داده و پتانسیل تولید سیل افزایش یافته است.»
برهمین اساس« وظیفه» در اظهاراتش تأکید می کند که «ما هر اقدام پیشگیرانه ای انجام دهیم، بازهم نمی توانیم از خسارات سیل به صورت صد درصد جلوگیری کنیم. ممکن است با هوشیاری و رعایت احتیاط لازم از سوی مردم و اقداماتی که سازمان‌های متولی انجام می دهند، بتوان میزان خسارت ها و تلفات را کاهش داد، ولی وقتی با طبیعتی مواجهیم که از نظر جغرافیایی و حوضه های آبریز تنوع زیادی دارد و انسان در بستر طبیعت دستکاری کرده، هیچ گاه نمی توان به صورت صد درصد جلوی خسارت را گرفت.» رضا شهبازی، مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نیز در بازدید میدانی از منطقه سیل‌زده امامزاده داوود بر این مسئله تأکید کرده، که آنچه موجب آسیب زا بودن سیل به انسان می‌شود، عدم رعایت حریم رودخانه‌ها، رود دره‌ها، تجاوز به حریم آبراهه‌ها و ساخت و ساز در حریم رودها است. شهبازی در گفت و گو با ایسنا، به جزئیات تخریب‌های وارد شده به امامزاده اشاره و با بیان اینکه عدم رعایت حریم آبراهه و تخریب کانال انتقال آب موجب شد تا در این رخداد آسیب‌های زیادی وارد شود، توضیح داده: تخریب‌ها بیشتر مربوط به صحن امامزاده داوود و پیرامون آن بوده، این مناطق مناطقی هستند که باید به عنوان آبراهه، حریم آن رعایت شود و آب در آن جریان داشته باشد. محوطه پیرامونی امامزاده داوود شامل مراکز تفریحی و اقامتی و بازار بوده است و همه اینها در مسیر آبراهه بوده است.وی با بیان اینکه با گسترش صحن امامزاده داوود، این محوطه در مسیر آبراهه قرار گرفته، تشریح کرده: همه حجم آبی که از بالا دست وارد این منطقه می‌شود از طریق کانالی است که از گوشه صحن، آب را به پایین دست تخلیه می‌کند ولی این کانال ظرفیت کافی برای تخلیه این حجم از آب را نداشته است در نتیجه سرپوش این کانال به دلیل فشاری که سیلاب به آن وارد کرده است، تخریب و موجب شد آب ناشی از بارندگی به همراه گِل و لای و رسوبات همراه آن از طریق صحن شمالی به محوطه اصلی صحن و به صحن جنوبی حرم این امامزاده سَرریز شود. سیل در نهایت وارد دره پایین دست رودخانه شده است. همواره تأکید کرده‌ام که زور طبیعت از زور انسان بیشتر است و باید مراقب باشیم که تا حد امکان خود را در مقابل این مخاطرات قرار ندهیم. آسیب‌های سیل نشان می‌دهد ما خود را در معرض خطر قرار دادیم در حالی که در گذشته این منطقه چنین رخدادهایی را تجربه کرده است. در واقع تمام رود دره‌های شمال تهران نیز سابقه چنین سیلابی را دارند. این رویداد، یک رخداد «حَدّی» و بارش نامتعارف شدید است که در یک فصل نامتعارف رخ داده است. مناطقی چون تجریش و امامزاده داوود نیز در سال‌های گذشته در همین ماه (مرداد ماه) چنین سیلی را تجربه کرده‌اند.مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی در پاسخ به رخداد «زمین لغزش» در این منطقه توضیح داده است: «در بازدید اولیه‌ای که روز گذشته داشتم، لغزشی مشاهده نکردم. البته منطقه امامزاده داوود منطقه مستعد زمین‌لغزش و «سنگ افت» و «بهمن» است ولی در ارتباط با رخداد سیلاب اخير، لغزشی مشاهده نشده است ولی ما بعد از آرام شدن جو منطقه، مطالعات وسیع‌تری را اجرایی خواهیم کرد. آنچه در مخاطره سیل امامزاده داوود مشاهده شد، بیشتر خاک سُستی بود که همراه با بارندگی شسته شده و به پایین دست منتقل شده است.»
علل وقوع سیل در تابستان
هنوز وقوع سیلاب در تابستان برای خیلی ها قابل باور نیست، درحالی که با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی کشور و تغییر اقلیم، بروز سیل امری طبیعی است. بارش رگباری در دامنه کوه‌ها در فصل گرما باعث وقوع سیل می‌شود که رخدادی تکراری به شمار می رود، اما هنگامی که هشدار وقوع سیل صادر می شود، به این دلیل که هیچ اثری از بارش باران در محل حادثه دیده نمی‌شود، مردم باور نمی‌کنند که ممکن است در چنین شرایطی سیل رخ دهد.
احد وظیفه، رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور در این زمینه به «رسالت» می گوید: «در تابستان، گرمای هوا قابل ملاحظه است و در صورت رطوبت کافی، منجر به تشکیل ابرهای جوششی و طوفان های تندری می شود. ویژگی این طوفان ها، رخداد بارش‌های رگباری است و به ویژه در مناطق کوهستانی که خروجی آن دره‌های تنگ و باریک است، سیلاب به وقوع می پیوندد، این ویژگی بارندگی های تابستان است. وقتی رطوبت کافی باشد به علت دمای زیاد در فصول گرم، شرایط ناپایدار تشدید و منجر به ابرهای جوششی می شود و فرآیند این ابرها نیز تشکیل بارش‌های رگباری است و به صورت محلی و نقطه ای
در عرض۲۰ دقیقه تا نیم ساعت، حدود ۲۰ تا ۴۰ میلی متر بارندگی رخ داده و سیلاب تولید می شود. یک موضوع دیگر هم این است که سطح زمین خشک و گردوخاک فراوان است و بارانی که می بارد با گردوخاک آغشته و گل آلود شده و به این سبب کمتر هم نفوذ می کند و در توپوگرافی کوهستانی و دره‌هایی با خروجی باریک، به وقوع سیل می انجامد، همانند رخداد امامزاده داوود و فاجعه ای که طی روزهای گذشته در شیراز به وقوع پیوست.»رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور در ادامه توضیح می دهد: «سیلاب هایی که در تابستان رخ می دهد
معمولا به صورت محلی و در مقیاس کوچک رخ می دهد اما گاهی در سیلابی نظیر آنچه در ابتدای سال ۹۸ به وقوع پیوست، آن ساختارها و سیستم های سیل، ماحصل بارش‌های بسیار سنگین در مقیاس بسیار وسیع است و طبیعتا خسارت آن سامانه ها بسیار زیاد است، اما خسارتی که سامانه های سیل تابستانه به دنبال دارد، معمولا به دلیل وقوع در مقیاس کوچک (درحوضه رودخانه های محلی)، کمتر است. سوای پدیده مونسون که پیش‌کشی هند به همسایه‌هاست، تغییر اقلیم هم می تواند در بارش‌های تابستانه مؤثر باشد، به این جهت که گرمایش زمین باعث تغییر الگوی بارش شده و در چشم انداز بلندمدت، در قالب سناریوهای مختلف، به طور متوسط دمای ۲.۶، ۴.۵ و ۶ و ۸ درجه برای گرمایش زمین پیش بینی شده که مطابق این سناریوها، بارش‌های تابستانه جنوب شرق ایران، افزایش می یابد. در واقع این مدل سازی نشان می دهد، تغییر اقلیم می تواند سبب تغییر الگوهای مؤثر بر بارش و یا رطوبت در یک منطقه شود.»
می دانستیم که پدیده مونسون بر ۴۰ درصد ایران خیمه زده و این سوغات هند، مسیرش را از شبه قاره هندوستان به سمت ایران کج می کند. می دانستیم که یک هفته قبل در پی وقوع سیلاب بیش از ۲۰ نفر در استهبان جانشان را بر اثر غافلگیری و جدی نگرفتن سیلاب تابستانه از دست داده اند و ما مبتنی برهمین آگاهی، گمان می کردیم؛ پس از پیش بینی و صدور هشدارهای هواشناسی و اعلام آمادگی دستگاه‌های ذیربط، مشکل خاصی رخ نمی دهد، اما گروهی از کارشناسان و صاحب نظران تأکید می کنند که با وقوع سیلاب، در صورت آمادگی لازم بازهم تلفات و خسارات به صفر نمی رسد و چنانچه در وقوع بارش‌های رگباری اخیر، هشدارها و اقدامات دستگاه‌ها نبود، فاجعه ای عظیم در کشور رخ می داد. این گروه از صاحب نظران معتقدند، حتی اگر به شبکه ملی هشدار سیل هم مجهز باشیم، در صورت بی توجهی و سهل انگاری از سوی مردم، بازهم نمی توان مانع آسیب های جانی و خسارت های مادی شد. در نقطه مقابل، گروهی دیگر از کارشناسان، توپ را در زمین مدیریت بحران و عملکرد مسئولان انداخته اند که به زعم آنان جای نقد دارد. پیش از تبیین و تحلیل این موضوع، باید خبرها را مرور کرد تا پس از روشن شدن عمق حادثه، عملکرد مسئولان و تصمیم گیران را عادلانه قضاوت کرد.
«بارش شدید باران در تهران به ویژه منطقه غربی، به وقوع سیلاب در منطقه کن منجر و باعث به‌وجود آمدن حجم بالایی از سیلاب و گل و لای در منطقه امامزاده داوود شد.»، « ۱۷ استان کشور دچار سیل و آبگرفتگی‌اند، سیلابی که ده‌ها کشته و مجروح بر جا گذاشته و وزیر کشور می گوید، میزان جانباختگان ما در سیل گسترده نبوده است، در برخی استان‌ها تک و توک فوتی داشتیم که شاید بیش از سه تا چهار نفر در مجموع استان‌ها نبوده است، اما در دو نقطه امامزاده داوود و فیروزکوه مقداری تعداد فوتی‌هایمان بیشتر بوده که آمار قطعی آن را باید بعد از اینکه تکلیف مفقودین در این دو نقطه مشخص شد، اعلام کنیم.»، «سقف بیمارستانی در رفسنجان بر اثر بارش شدید دچار ریزش آب شد.»، « فرو ریختن سقف یک خانه نیز جان ۲ کودک را در شهر زاهدان، گرفت.»، «به دنبال وقوع سیل شدید در فیروزکوه، قسمتی از مسیر راه‌آهن تهران-شمال در بلاک مهاباد-زرین‌دشت دچار سیل بردگی و تخریب شد. راه‌آهن تهران-شمال، تا اطلاع ثانوی مسدود و مأموران فنی شرکت راه آهن برای بازسازی خط به محل اعزام شدند.» و «بیش از ۲۰ خودرو در سیل رودهن مفقود شدند.»، پرانتز خبرهایی از این دست را با توجه به پیش بینی وقوع بارش های رگباری تا۱۰ مردادماه، باید باز گذاشت…
نقد اول به مسئولان
اما همانطور که در آغاز اشاره کردیم، عملکرد مسئولان در سیلاب اخیر، انتقاداتی را از سوی برخی افراد به دنبال داشته است، اینکه بازهم وقوع سیل با تکرار زنجیره ای از اهمال و ترک فعل همراه بوده و چرا مدیریت حوادث بیش از آنکه مبتنی بر پیشگیری باشد؛ به سمت مدیریت پس از وقوع بحران معطوف است؟ چرا به فاصله یک هفته از سیل جنوب کشور و خسارات و تلفات آن، اطلاع‌رسانی درباره سیلاب تهران چندان وسیع نبوده است؟ هشدارهای پیامکی و بستن مکان های عمومی و اعلام فراخوان از ابتدایی ترین و در دسترس ترین راهکارهایی است که به گفته محسن پیرهادی،نماینده مجلس می توانست از شمار آسیب‌های جانی بکاهد.
آماده باش بالگردهای امدادی در استان‌های در معرض خطر و تقویت انبارهای امدادی از نظر تجهیزات اسکان، اقلام زیستی و مواد غذایی و اتکا بر تجارب سال‌های قبل نیز تا حد زیادی می توانست پیامد ناگوار حادثه را به حداقل برساند.
«عدم لایروبی و گابیون بندی حریم رودخانه، از جمله عواملی هستند که مورد بی توجهی قرار گرفته و سبب طغیان سیل و وقوع این فاجعه شده است». موضوعی که محسن پیرهادی در بازدید از امامزاده داوود در جمع خبرنگاران مطرح و با انتقاد از عملکرد وزارت نیرو و به صورت ویژه سازمان منابع طبیعی تأکید کرده که این سازمان موظف به لایروبی حریم رودخانه بوده اما سهل انگاری و تعلل داشته است و همین تعلل یکی از علت های اصلی خسارت بار شدن سیل کن بوده است، چرا که به گفته کارشناسان این حوزه، در سال ۹۸ به دلیل لایروبی مسیر رودخانه، بارشی که ۵ برابر میزان اخیر بود به راحتی کنترل و مانع از بروز چنین حادثه ای شده بود، بنابراین مسئولان باید شرح دهند چرا سیل اخیر که یک پنجم سال ۹۸ بوده چنین خسارت بار شده است؟
این نماینده مردم تهران با اظهار گلایه مندی نسبت به عدم اعمال مقتدرانه قانون در مورد هشدارها و تعطیلی و تخلیه محل وقوع سیلاب، توضیح داده: زمانی که نسبت به وقوع خطری هشدار داده می شود باید اعمال دقیق و جدی قانون صورت گیرد و دستگاه های مربوطه موظف باشند با دادن هشدار جدی به مردم و کسبه منطقه و همچنین تخلیه و مسدود کردن راه های منطقه از حضور افراد در این موقعیت جلوگیری کنند اما متأسفانه اعمال قانون مقتدرانه ازسوی ناجا و به طور مشخص راهداری برای منع مردم از حضور در منطقه و حتی خود امامزاده صورت نگرفته بود و مردم غفلت کردند و منجر به تلفات جانی هم شد.
حالا نمایندگان مجلس قرار است به منظور ممانعت از بروز حوادث مشابه، از نهادها و سازمان های مسئول درباره،علل وقوع چنین فاجعه ای و حجم آسیب و روند امداد و نجات توضیح بخواهند، تا مسئولانی که با اهمال یا تخلف در اجرای قانون سبب بروز حادثه شده اند، به‌خاطر خسارت های جانی و داغدار شدن و آسیب دیدن مردم پاسخگو باشند.
نقد دوم به مردم
پنجم مردادماه، مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا در مورد وقوع بارش‌های سیل‌آسا در جنوب سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان، کرمان، نیمه‌شرقی فارس، بخش‌های جنوبی بوشهر و به‌ویژه نیمه‌غربی استان یزد هشدار داده بود. هواشناسی و شرکت آب منطقه‌ای تهران نیز با اعلام هشدار نارنجی سیل، از ساکنان استان تهران خواسته بود تا هفتم مردادماه در حاشیه رودخانه‌ها اتراق نکنند. با این حال، مشاهدات میدانی و تصاویر و خبرهای ارسالی نشان می‌داد، مردم به اخطارها و هشدارها بی توجه بودند و حتی به رغم آنکه عملیات نجات‌دهی سیل‌زدگان در خبرها و شبکه های اجتماعی دست به دست می شد، محور کن سولقان برای تماشای سیل پرتردد بود! در جریان وقوع سیل استهبان نیز سهل انگاری و بی توجهی مردم، به تلفات جانی منجر شد و به روایت رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، با توجه به شرایط آب و هوایی مردم باور نمی‌کردند ممکن است چنین سیلی رخ دهد و به همین دلیل نیز علیرغم اعلام هشدار، توجهی به آن نکردند. طبق بررسی‌های ما و اظهارات شهود در روز جمعه حدود دوهزار نفر در رودخانه محل وقوع سیل و اطراف در حال شنا کردن بودند که ناگهان سیل رخ داد!
هشدارها کافی بود؟
شاید بهتر بود برای همراهی و توجه مردم، هشدارها به‌موقع و به صورت گسترده و مکرر اطلاع رسانی می شد، که در این زمینه رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا می گوید: از دو روز پیش هشدارهای لازم برای وقوع سیلاب در امامزاده داوود داده شده بود و از اول مرداد ماه هشدارهای قرمز و نارنجی صادر و متناسب با اتفاقات به وقوع پیوسته اخطارهای لازم داده شد.
صادق ضیائیان معتقد است: هشدارها منجر به کاهش تلفات جانی و افزایش دقت شده اما بارش‌های سریع اجتناب ناپذیر است و شهروندان ما به هشدارها توجهی ندارند.
عباس تقی زاده از کارشناسان مدیریت بحران با ضیائیان، اتفاق نظر دارد و در گفت و گو با «رسالت» تأکید می کند: «اگر هشدارهای لازم و آمادگی دستگاه‌های ذیربط در کار نبود، تردید نکنید که میزان تلفات و خسارات از آنچه مشاهده می کنید گسترده تر بود. نتایج مطالعات نشان می دهد، اعلام هشدار تا ۵۰ درصد می تواند میزان مرگ و میرها را کاهش دهد، یعنی بازهم میزان جانباختگان به صفر نمی رسد و از طرفی، مردم به اعلام خطرها بی توجه اند و برخی افراد به هنگام وقوع سیل، حس قهرمانی پیدا کرده و به دل رودخانه ها
می زنند.»این کارشناس مدیریت بحران تصریح می کند: «ما نباید انتظار داشته باشیم به هنگام وقوع سیلاب و به رغم اعلام آمادگی دستگاه‌های ذیربط، خسارتی رخ ندهد. این تفکر غلط است. حتی سیل هایی که ظرف یکی دو سال گذشته در هلند و آلمان رخ داده؛ خسارت بار بوده، بنابراین نمی توان تلفات و آسیب ها را به صفر رساند. ما صرفا می توانیم با اقدامات انجام شده ازجمله ترک منازل، ارائه آموزش و آگاهی به جامعه و رعایت احتیاط های لازم، میزان خسارت ها را کاهش دهیم. تنها بخشی از عواملی که روی خروجی خسارت ها تأثیرگذار است از سوی مسئولان قابلیت کنترل دارد، اما بخشی هم در اختیار مسئولان نیست؛ اینکه سیل چه زمانی و با چه شدتی بیاید. طبیعتا زیرساخت ها نیز ایمن نیستند و آسیب پذیرند. در تمام نقاط دنیا حتی در کشورهای پیشرفته هم سیلاب ها همراه با خسارات و آسیب است؛ زیرا همه عوامل در اختیار ما نیست و باید بر روی آن عواملی که در اختیار ماست سرمایه گذاری کنیم. منظورم از سرمایه گذاری، عدد و رقم نیست، بلکه باید در سیاست‌ها و برنامه ها و آموزش‌ها این مسئله جدی گرفته شود. ما نیاز داریم که میزان دقت سامانه های پیش بینی هواشناسی را با سرمایه گذاری ارتقا دهیم. طبق مطالعات علمی یکی از مباحث مهم به منظور کاهش سطح خسارات، ارائه آموزش‌های لازم و توجه مردم است و همواره در هنگام بروز سیل و به رغم پیش آگهی، برخی افراد به حریم و بستر رودخانه ها نزدیک شده و بی احتیاطی می کنند.» تقی زاده به این مسئله هم اشاره دارد که کشور ما، فاقد سامانه هشدار سریع است و سامانه سازمان هواشناسی، از نوع پیش بینی است که به طور مثال وقوع سیلاب در دامنه های جنوبی البرز را پیش بینی می کند اما مشخص نیست در کجای این دامنه ها سیلی رخ می دهد تا بتوان آن را مدیریت کرد. بنابراین باید سامانه هشدار را که در قانون هم مورد تأکید قرار گرفته جدی بگیریم. البته نمی توان آن را در تمام رودخانه ها راه اندازی کرد، چون به سنسور و تکنولوژی و سیستم های ارتباطی نیاز دارد و طبعا تحریم ها و نبود بودجه و تکنولوژی در این مسئله دخیل است. به هر ترتیب مطالعات نشان می دهد از طریق سامانه هشدار اگر در بالادست سیلی رخ دهد، تا ۵۰ درصد میزان مرگ و میرها کاهش می یابد و البته در صورت بی توجهی و سهل انگاری از سوی مردم، به کاهش خسارت های جانی منتهی نخواهد شد.»به هر ترتیب، ترک فعل صورت‌گرفته از سوی سازمان هواشناسی برای تکمیل شبکه ملی هشدار سیل، طوفان و گردوغبار، به‌زودی در دستور کار دیوان محاسبات قرار می گیرد.
مهرداد بذرپاش، رئیس کل دیوان محاسبات کشور در تويیتی با اشاره به این مسئله نوشته است: «علیرغم گذشت ۵ سال از تصویب قانون هوای پاک، مطابق ماده ۲۶ قانون، سازمان هواشناسی مکلف بود ظرف دوسال شبکه ملی هشدار و پیش آگاهی رخدادهای سیل، طوفان و گردوغبار را تکمیل نماید، این مهم انجام نشده و ترک فعل صورت‌گرفته، به‌زودی در دستور کار دیوان محاسبات قرارخواهد گرفت.» مهدی زارع از دیگر کارشناسان مدیریت بحران، نیز بر ضرورت تکمیل شبکه ملی هشدار سیل تأکید و در گفت و گو با «رسالت» عنوان می کند: «سیل امامزاده داوود پدیده ای عجیب و غریب نبود و سابقه تاریخی هم دارد، در سال ۱۳۳۳ سیل مشابهی اتفاق افتاده و چندصد نفر کشته شدند. ضمن آنکه ما نمی توانیم پیش بینی کنیم که به احتمال زیاد آن بخشی که بیش از همه از سیل آسیب می بیند، امامزاده داوود است، به این علت که فاقد پیش بینی نقطه ای هستیم و فقط با توسعه سامانه های پایشی و شبکه ملی هشدار چنین امکانی مهیاست. بنابراین به محض پیش آگهی باید تمام مناطق تهران و به ویژه شمال و روستاهای دور و اطراف آن در حالت آماده باش و وضعیت هشدار قرار بگیرد. بخشی از علت حادثه و گسترش تلفات ناشی از کم توجهی مردم است و شهروندان نباید اتومبیل خود را در بستر و حریم رودخانه پارک کرده و یا در این نقاط اتراق کنند. از طرفی متأسفانه ما به صورت خطرناک و ناپایداری امامزاده را توسعه داده ایم و طبیعتا چنین دخالت هایی منجر به گسترش خسارت شده است.» این کارشناس مدیریت بحران پیش بینی می کند که «در صورت تداوم بارش‌ها، باتوجه به گسترده بودن نقاطی که به حریم رودخانه تجاوز شده، احتمال رخداد سیلاب ناگهانی زیاد است، اما در محدوده شهری تهران باتوجه به سیستم گردآوری آب های سطحی انتظار می رود که سیلاب های ناگهانی کنترل و مهار شود، مگر اینکه حجم بارندگی گسترده ای در حدود ۳۰ میلی متر ظرف دو ساعت رخ دهد، همانند اتفاقی که چهارم مردادماه ۶۶ در تجریش رخ داد که بارندگی زیادی به صورت متمرکز ظرف یک ساعت بارید، در این صورت اوضاع قابل کنترل نیست و اگر لغزش بزرگ دامنه ای هم اتفاق بیفتد، ممکن است سیلاب واریزه ای رخ دهد و این وضعیت نیز قابل کنترل نیست.»
تأثیر دخالت های انسانی در تشدید خسارت ها
زارع با بیان اینکه معمولا پیش از وقوع سیلاب هشدارهای لازم داده می شود، در خصوص حادثه امامزاده داوود، می گوید: «بارها بروز چنین اتفاقی اعلام شد، ولی آنچه در امامزاده داوود به وقوع پیوست و حتی احتمال دارد طی روزهای آینده مشابه آن در همین تهران و اطراف آن اتفاق بیفتد، به خطای انسانی مربوط است. این امامزاده یک روستاست که نحوه قرارگیری منازل در آن اشتباه بوده و در مسیل رودخانه ساخت و ساز صورت گرفته است، به عبارت دیگر هرگاه با هشدار قبلی و یا بدون هشدار قبلی و باتوجه یا بی توجه، این میزان بارندگی تکرار شود که تازه این بارش‌ها زیاد هم نبوده، باید انتظار رخداد سیلاب را داشت، به این خاطر که مردم ساخت و ساز انجام داده و مسیل را مسدود کرده اند، طبیعتا مدیران و تصمیم گیران هم طی سالیان قبل از این مسئله جلوگیری نکرده اند.»
احد وظیفه، رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور نیز با اشاره به تأثیر دستکاری ها و دخالت های انسانی در تشدید خسارت ها به «رسالت» می گوید: «ویلاسازی به شدت رواج یافته، به خصوص در دره‌ها و کناره رودخانه ها و همچنین بسیاری از ابنیه، بستر و حاشیه طبیعی رودخانه را اشغال و به حریم آن نفوذ کرده اند، در نتیجه اگر سیلی رخ دهد، آب پشت این بناها و یا پل های احداثی جمع می شود و سیل قوی تری را در پایین دست بازتولید می کند.
براثر چرای بی رویه دام در طبیعت نیز، زمین در سراسر مناطق کوهستانی از جنوب و شرق و غرب تا شمال کشور، تفیده شده و پوشش گیاهی به واسطه چرا و یا راهسازی و ساخت و سازهای غیرمجاز ضعیف شده و طبیعت آن بازخورد طبیعی اش را تا حدی از دست داده و پتانسیل تولید سیل افزایش یافته است.»
برهمین اساس« وظیفه» در اظهاراتش تأکید می کند که «ما هر اقدام پیشگیرانه ای انجام دهیم، بازهم نمی توانیم از خسارات سیل به صورت صد درصد جلوگیری کنیم. ممکن است با هوشیاری و رعایت احتیاط لازم از سوی مردم و اقداماتی که سازمان‌های متولی انجام می دهند، بتوان میزان خسارت ها و تلفات را کاهش داد، ولی وقتی با طبیعتی مواجهیم که از نظر جغرافیایی و حوضه های آبریز تنوع زیادی دارد و انسان در بستر طبیعت دستکاری کرده، هیچ گاه نمی توان به صورت صد درصد جلوی خسارت را گرفت.» رضا شهبازی، مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نیز در بازدید میدانی از منطقه سیل‌زده امامزاده داوود بر این مسئله تأکید کرده، که آنچه موجب آسیب زا بودن سیل به انسان می‌شود، عدم رعایت حریم رودخانه‌ها، رود دره‌ها، تجاوز به حریم آبراهه‌ها و ساخت و ساز در حریم رودها است. شهبازی در گفت و گو با ایسنا، به جزئیات تخریب‌های وارد شده به امامزاده اشاره و با بیان اینکه عدم رعایت حریم آبراهه و تخریب کانال انتقال آب موجب شد تا در این رخداد آسیب‌های زیادی وارد شود، توضیح داده: تخریب‌ها بیشتر مربوط به صحن امامزاده داوود و پیرامون آن بوده، این مناطق مناطقی هستند که باید به عنوان آبراهه، حریم آن رعایت شود و آب در آن جریان داشته باشد. محوطه پیرامونی امامزاده داوود شامل مراکز تفریحی و اقامتی و بازار بوده است و همه اینها در مسیر آبراهه بوده است.وی با بیان اینکه با گسترش صحن امامزاده داوود، این محوطه در مسیر آبراهه قرار گرفته، تشریح کرده: همه حجم آبی که از بالا دست وارد این منطقه می‌شود از طریق کانالی است که از گوشه صحن، آب را به پایین دست تخلیه می‌کند ولی این کانال ظرفیت کافی برای تخلیه این حجم از آب را نداشته است در نتیجه سرپوش این کانال به دلیل فشاری که سیلاب به آن وارد کرده است، تخریب و موجب شد آب ناشی از بارندگی به همراه گِل و لای و رسوبات همراه آن از طریق صحن شمالی به محوطه اصلی صحن و به صحن جنوبی حرم این امامزاده سَرریز شود. سیل در نهایت وارد دره پایین دست رودخانه شده است. همواره تأکید کرده‌ام که زور طبیعت از زور انسان بیشتر است و باید مراقب باشیم که تا حد امکان خود را در مقابل این مخاطرات قرار ندهیم. آسیب‌های سیل نشان می‌دهد ما خود را در معرض خطر قرار دادیم در حالی که در گذشته این منطقه چنین رخدادهایی را تجربه کرده است. در واقع تمام رود دره‌های شمال تهران نیز سابقه چنین سیلابی را دارند. این رویداد، یک رخداد «حَدّی» و بارش نامتعارف شدید است که در یک فصل نامتعارف رخ داده است. مناطقی چون تجریش و امامزاده داوود نیز در سال‌های گذشته در همین ماه (مرداد ماه) چنین سیلی را تجربه کرده‌اند.مدیرکل دفتر مخاطرات زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی در پاسخ به رخداد «زمین لغزش» در این منطقه توضیح داده است: «در بازدید اولیه‌ای که روز گذشته داشتم، لغزشی مشاهده نکردم. البته منطقه امامزاده داوود منطقه مستعد زمین‌لغزش و «سنگ افت» و «بهمن» است ولی در ارتباط با رخداد سیلاب اخير، لغزشی مشاهده نشده است ولی ما بعد از آرام شدن جو منطقه، مطالعات وسیع‌تری را اجرایی خواهیم کرد. آنچه در مخاطره سیل امامزاده داوود مشاهده شد، بیشتر خاک سُستی بود که همراه با بارندگی شسته شده و به پایین دست منتقل شده است.»
علل وقوع سیل در تابستان
هنوز وقوع سیلاب در تابستان برای خیلی ها قابل باور نیست، درحالی که با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی کشور و تغییر اقلیم، بروز سیل امری طبیعی است. بارش رگباری در دامنه کوه‌ها در فصل گرما باعث وقوع سیل می‌شود که رخدادی تکراری به شمار می رود، اما هنگامی که هشدار وقوع سیل صادر می شود، به این دلیل که هیچ اثری از بارش باران در محل حادثه دیده نمی‌شود، مردم باور نمی‌کنند که ممکن است در چنین شرایطی سیل رخ دهد.
احد وظیفه، رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور در این زمینه به «رسالت» می گوید: «در تابستان، گرمای هوا قابل ملاحظه است و در صورت رطوبت کافی، منجر به تشکیل ابرهای جوششی و طوفان های تندری می شود. ویژگی این طوفان ها، رخداد بارش‌های رگباری است و به ویژه در مناطق کوهستانی که خروجی آن دره‌های تنگ و باریک است، سیلاب به وقوع می پیوندد، این ویژگی بارندگی های تابستان است. وقتی رطوبت کافی باشد به علت دمای زیاد در فصول گرم، شرایط ناپایدار تشدید و منجر به ابرهای جوششی می شود و فرآیند این ابرها نیز تشکیل بارش‌های رگباری است و به صورت محلی و نقطه ای
در عرض۲۰ دقیقه تا نیم ساعت، حدود ۲۰ تا ۴۰ میلی متر بارندگی رخ داده و سیلاب تولید می شود. یک موضوع دیگر هم این است که سطح زمین خشک و گردوخاک فراوان است و بارانی که می بارد با گردوخاک آغشته و گل آلود شده و به این سبب کمتر هم نفوذ می کند و در توپوگرافی کوهستانی و دره‌هایی با خروجی باریک، به وقوع سیل می انجامد، همانند رخداد امامزاده داوود و فاجعه ای که طی روزهای گذشته در شیراز به وقوع پیوست.»رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور در ادامه توضیح می دهد: «سیلاب هایی که در تابستان رخ می دهد
معمولا به صورت محلی و در مقیاس کوچک رخ می دهد اما گاهی در سیلابی نظیر آنچه در ابتدای سال ۹۸ به وقوع پیوست، آن ساختارها و سیستم های سیل، ماحصل بارش‌های بسیار سنگین در مقیاس بسیار وسیع است و طبیعتا خسارت آن سامانه ها بسیار زیاد است، اما خسارتی که سامانه های سیل تابستانه به دنبال دارد، معمولا به دلیل وقوع در مقیاس کوچک (درحوضه رودخانه های محلی)، کمتر است. سوای پدیده مونسون که پیش‌کشی هند به همسایه‌هاست، تغییر اقلیم هم می تواند در بارش‌های تابستانه مؤثر باشد، به این جهت که گرمایش زمین باعث تغییر الگوی بارش شده و در چشم انداز بلندمدت، در قالب سناریوهای مختلف، به طور متوسط دمای ۲.۶، ۴.۵ و ۶ و ۸ درجه برای گرمایش زمین پیش بینی شده که مطابق این سناریوها، بارش‌های تابستانه جنوب شرق ایران، افزایش می یابد. در واقع این مدل سازی نشان می دهد، تغییر اقلیم می تواند سبب تغییر الگوهای مؤثر بر بارش و یا رطوبت در یک منطقه شود.»
نظر شما