آمارهای مرکز ملی پایش هوا و اقلیم سازمان محیط زیست حاکی از ناسالم بودن هوا در بیشتر کلانشهرها و شهرهای بزرگ ایران است
یاسر مختاری
این روزها آلودگی هوا مهمان ناخوانده همه شهرهای ایران است و آلاینده‌ها نه تنها در تابستان آسمان شهرها را ترک نکرده بلکه شرایط خطرناکی را برای این روزهای ایران رقم زده است.
بر اساس شاخص‌های اعلامی مرکز پایش هوای سازمان محیط زیست در روز گذشته یک شهر ایران در شرایط خطرناک، ۸ شهر در شرایط بسیار ناسالم و ۲۳ شهر نیز در شرایط ناسالم برای همه گروه‌ها قرار داشت. شاخص ۰ تا ۵۰ به معنی هوای پاک، مناسب یا بی‌خطر است. همچنین شاخص ۵۱-۱۰۰ به معنی هوای قابل قبول است هرچند برای افرادی که حساسیت‌های غیرمعمولی نسبت به آلودگی هوا دارند، این هوا می‌تواند دارای خطر باشد. شاخص ۱۰۱ تا ۱۵۰ نیز به معنی ناسالم برای گروه‌های حساس است و این‌گروه‌ها اثرپذیری بیشتری از آلودگی هوا خواهند داشت.
همچنین شاخص ۱۵۱ تا ۲۰۰ به معنی ناسالم است که در این شرایط تمامی افراد جامعه در معرض مخاطرات ناشی از آلودگی هوا قرار می‌گیرند. در این میان گروه‌های حساس ممکن است دچار عوارض شدیدتری شوند. شاخص ۲۰۱ تا ۳۰۰ نیز به معنی بسیار ناسالم است و احتمال بروز عوارض جدی بر سلامت افراد جامعه افزایش پیدا می‌کند.
شاخص ۳۰۱ تا ۵۰۰ نیز به معنی خطرناک است و در این شرایط تمام افراد جامعه می‌بایست از قرار گرفتن در هوای آزاد خودداری کنند.
این آمار در حالی است که گزارش تحلیلی سازمان حفاظت از محیط زیست نیز برای کلان‌ شهرهای ایران حاکی از حاکمیت هوای ناسالم برای گروه‌های حساس درپنج کلانشهر بود و همزمان هوای اهواز نیز در شرایط خطرناکی قرار داشت. این گزارش تصریح کرد:‌ «در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس برای عامل ذرات معلق کمتر از دو ونیم میکرون، تبریز در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس برای عامل ذرات معلق کمتر از دو ونیم میکرون، شهر اصفهان در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس برای عامل ذرات معلق کمتر از دو ونیم میکرون، شهر کرج در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس برای عامل ذرات معلق کمتراز دو و نیم میکرون، شهر مشهد در وضعیت قابل قبول برای عامل ذرات معلق کمتر از دو و نیم میکرون، شهر اهواز در وضعیت خطرناک برای عامل ذرات معلق کمتر از ده میکرون، شهر شیراز در وضعیت قابل قبول برای عامل ذرات معلق کمتر از دو و نیم میکرون و شهر اراک در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس برای عامل ذرات معلق کمتر از دو و نیم میکرون قرار داشت»
شرایط کنونی آلودگی هوا در حالی است که بر اساس پیش‌بینی سازمان هواشناسی خیزش گرد و خاک برای برخی استان‌ها از جمله استان‌های جنوبی کشور قطعی و برای استان‌های نیمه غربی و مرکزی نیز محتمل است. این در حالی است که همچنان پدیده گرد و غبار در نیمه غربی کشور حاکم است.
در سال‌های گذشته آلودگی هوا در فصول سرد سال رخ می‌داد اما از اوایل بهار امسال که دمای هوا رو به گرمی رفته است شاهد تکرار این پدیده در بسیاری از شهرهای کشور هستیم.
مصرف تابستانه مازوت
اگر در پاییز و زمستان آلودگی هوا بیشتر ناشی از پدیده وارونگی هوا بود در تابستان عمده آلودگی هوا به دلیل هجوم ریزگردها است با این حال بر اساس برخی از گزارش‌ها همچنان عوامل آلودگی‌های زمستانی مانند مازوت نیز وجود دارد. در روز گذشته مدیرکل محیط زیست استان مازندران خواستار توقف مازوت سوزی در نیروگاه نکا شد.
عطاءالله کاویان در این رابطه اظهار کرد: «اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران در جلسه سراسری نیروگاه‌های برق حرارتی کشور، موضوع مشکلات زیست محیطی ناشی از مصرف مازوت در منطقه از جمله سلامت مردم روستاه‌های اطراف و خسارات وارده به کشاورزی منطقه را مطرح و خواستار حذف نیروگاه نکا از فهرست نیروگاه‌های مازوت سوز کشور شد. طرح موضوع حذف کامل مازوت نیروگاه در اولین جلسه کارگروه کاهش آلودگی هوای استان، مبنی بر تامین سوخت گاز نیروگاه و حذف کامل مازوت و متعاقب آن پیگیری‌های لازم از دستگاه‌های ذیربط از جمله شرکت گاز استان در خصوص تامین گاز نیروگاه، توسط استانداری و اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران در سطح وزارت نیرو انجام گرفت.»
به گفته کاویان با توجه به لزوم تشدید پایش و سنجش میزان آلودگی منتشر شده از نیروگاه در شرایط مازوت‌سوز، ضمن الزام نیروگاه به انجام خوداظهاری دوره‌ای، سنجش مستقیم گاز‌های آلاینده خروجی از دودکش نیروگاه نیز به طور مستمر توسط کارشناسان این اداره کل انجام و پیگیری‌های قانونی از طریق مراجع ذی‌ربط در جهت الزام نیروگاه به نصب سیستم‌های کنترل آلودگی هوا انجام گرفت. در جلسه ۳۱ خردادماه ۱۴۰۱ که در محل نیروگاه نکا و با حضور مدیرعامل این نیروگاه برگزار شد، مقرر شد تا بر اساس زمان بندی، به تدریج مازوت حذف و سوخت گاز جایگزین آن شود.»
به گفته وی در حال حاضر علی‌رغم گرمی هوا و عدم قرار گرفتن در پیک مصرف گاز این نیروگاه به جای استفاده از گاز به عنوان پایه سوخت خود از مازوت استفاده می‌کند.
همزمان با این گفته‌ها سیاوش آقاخانی متخصص محیط زیست به ایسنا گفته است که نیروگاه حرارتی ایسنا که مازوت می‌سوزاند همچنان موجب آلودگی این کلانشهر و مناطق مرکزی کشور است. به گفته وی در طول سال‌های اخیر یکی از معضلات جدی شهر اراک نیروگاه حرارتی شازند و جانمایی غلط این صنعت بزرگ در غرب این شهر است. وی تصریح کرد: «نیروگاه در بدترین جای ممکن، در کنار یک مرکز جمعیتی و در مجاورت یک دشت ایجاد شده است. در واقع این نیروگاه در حدفاصل دو دشت اراک و شازند قرار گرفته و علاوه بر جانمایی غلط، اقدام به استفاده از سوخت مازوت می‌کند که خود اثرات مخرب زیست محیطی را دو چندان می‌کند.»
آقاخانی با بیان اینکه حتی اگر نیروگاه گازسوز باشد همچنان آلاینده است، گفت: «نیروگاه‌های فسیلی ماهیتی آلاینده دارند و نیروگاه حرارتی شازند به عنوان یک نیروگاه فسیلی از استانداردهای ملی و نه استانداردهای بین‌المللی تبعیت می‌کند و حتی با استفاده از سوخت گاز میزان ناکس خروجی این مجموعه صنعتی از میزان استاندارد نیز بیشتر است. این روال نه تنها باعث آلودگی هوا می شود، بلکه با ورود ناکس به هوا و بارش باران، باران‌های اسیدی را ایجاد می‌کند که آلودگی آب را هم رقم می‌زند.»
ارتباط آلودگی هوا و سرطان
بر اساس گزارش‌ها در ایران سالیانه 41 هزار نفر به دلیل اثرات ناشی از آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. از سوی دیگر به گفته برخی از مقامات وزارت بهداشت آلودگی هوا مسئول مرگ زودرس بسیاری از شهروندان است. این گفته‌ها در حالی است که آژانس محیط زیست اروپا» اعلام کرد: «آلودگی با بیش از ۱۰ درصد موارد ابتلا به سرطان در اروپا مرتبط است که بیشتر این موارد قابل پیشگیری است.»
در گزارش این آژانس آمده است: «قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا، مواد شیمیایی سرطان‌زا اشعه فرابنفش و قرار گرفتن در معرض دود می‌تواند در وقوع بیش از ۱۰ درصد موارد ابتلا به سرطان در اروپا نقش داشته باشد.»
آژانس محیط زیست اروپا همچنین اعلام کرد: «آلودگی هوا با حدود یک درصد از تمامی موارد سرطان مرتبط است و موجب دو درصد از تمامی موارد فوت ناشی از سرطان می‌شود.»
از سوی دیگر عباس شاهسونی رئیس اداره سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت پیشتر به سپید گفته بود: «در آلودگی هوا ناشی از گرد و غبار خطر بروز بیماری‌های تنفسی،‌ بیماری‌های قلبی، افزایش علائم بیماری‌های تنفسی، افزایش مراجعه به مراکز درمانی به دلیل خس خس سینه و سرفه و تشدید علائم آسم در مبتلایان به این بیماری وجود دارد.»
وی همچنین درباره اینکه آیا آلودگی هوای ناشی از گرد و غبار خطرِ کمتری نسبت به آلودگی در فصول سرد سال ناشی از تردد خودروها دارد؟، اظهار کرد: «این موضوع درست نیست. مبنای آلودگی هوا ذرات معلق و انداره این ذرات یعنی PM۱۰ و PM۲.۵ است و جنس آنها اهمیتی ندارد. ممکن است جنس این دو ذره متفاوت باشد اما در هیچ دستورالعملی نیامده است که جنس خاصی از ذرات معلق تاثیر خاصی بر میزان آلودگی هوا دارند. تاکید اصلی بر غلظت و اندازه ذرات است که در آلودگی هوای ناشی از ترافیک و فصول سرد عمدتا PM۲.۵ است و در گرد و غبار PM۱۰ است.»
وی یادآور شد: «هر سال بیش از ۷ میلیون نفر از مردم جهان از بیماری‌هایی که به علت تنفس هوای آلوده است، دچار مرگ زودرس می‌شوند، این بیماری‌ها شامل سرطان ریه، بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، عفونت‌های حاد تنفسی و بیماری‌های انسداد مزمن ریوی مثل برونشیت و آمفیزم است. در واقع مواجهه با آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ در جهان پس از خطرات متابولیک، رژیم غذایی نامناسب و دود سیگار است.»