دکتر صلاح‌الدین هرسنی *

قریب به 120 روز از جنگ روسیه علیه اوکراین گذشته است. واقعیت‌های میدانی طبق اخبار و انعکاس رویداد‌ها در رسانه‌ها نشان می‌دهند که اگر نقش‌های واسطه‌ای از رهگذر ابتکارات دیپلماتیک نتواند منجر به حل بحران و منازعه شود، نیک پیداست که اوکراین در یک موقعیت و وضعیت بی‌بازگشت قرار می‌گیرد، چراکه بعد از حادثه غرق شدن سر رزمناو «مسکوا» در دریای سیاه به واسطه شلیک دو موشک نپتون از سوی ارتش اوکراین، قدرت تهاجمی روسیه افزایش یافته و با تغییر عملیاتی از جنوب به شرق اوکراین، وضعیت در شرایط بسیار پرآشوب و ناپایداری قرار گرفته است و شاهد کشتار‌ها، گورهای دسته‌جمعی، آوارگی، خرابی‌ها و ویرانی‌های فزاینده در اغلب شهر‌های اوکراین هستیم و در واقع اوکراین تا رسیدن به مرحله «زمین سوخته» فاصله‌ای ندارد. تحت این شرایط اگر ولودیمیر زلنسکی رییس‌جمهوری اوکراین نخواهد با هدایت بحران به سمت اخلاق راهبردی و ابتکارات دیپلماتیک به غائله اوکراین پایان دهد، آن وقت و با وجود همه مقبولیت و مشروعیتی که در مدیریت جنگ در اوکراین از خود نشان داده، از سوی افکار عمومی در جهان به ویژه مردم اوکراین و در شرایط حاضر از سوی برخی از «روسوفیل‌ها» مسوول جنایت جنگی، ویرانی و خرابی و متهم به نسل‌کشی می‌شود.

لزوم هدایت جنگ به سوی مصالحه از سوی زلنسکی بدان جهت است که او نباید به جهت ترغیب و اغوای غرب بر ادامه طبل جنگ بکوبد و اوکراین را به تلی از خاکستر تبدیل کند. افزون بر این، زلنسکی قطعا باید به این نتیجه رسیده باشد که نتواند به وعده‌های غرب اعتماد کند و به واسطه وعده‌های کاغذی، خود و اوکراین را تنها شهید راه گسترش ناتو به شرق کند. واقعیت آن است که زلنسکی تا به این جای کار کارنامه قابل قبولی در هدایت جنگ در اوکراین از خود نشان داده است، چراکه وی از همان ابتدا و با به صدا در آمدن ناقوس جنگ اوکراین کت و شلوار و کراوات مخملی‌اش را کنار گذاشت و با پوشیدن لباس رزم، وظایف خود را میان کاخ ریاست‌جمهوری و خیابان‌های جنگ‌زده اوکراین تقسیم کرد. برای تحریک معاضدت و مساعدت رهبران غربی در تمامی مجالس و پارلمان‌های مهم جهان حاضر شد و در هر محفلی و هر مجلسی تلاش داشت که چرا برای مهار ارتش از بن مسلح روسیه و رفتار‌های متوهمانه، روان‌پریش و سادیسمی رهبری چون ولادیمیر پوتین، اقدامی نمی‌شود؟ افزون بر همه این موارد او به استناد و استفاده از یک اصل جنگی تحت عنوان عامل «ایکس» یا همان عامل روحیه‌بخش ارتش طبق باور‌ها و انگاره‌های لئون تولستوی در کتاب «جنگ و صلح» به گونه‌ای رفتار کرد که با وجود برتری ارتش روسیه، جنگ روایت‌ها را نبازد. برای نمونه رزمندگان ارتشش در خط مقدم جنگ ازدواج خود را جشن گرفتند، مارش نظامی ارتش اوکراین در اغلب میادین اوکراین سرود ملی و اتحادیه اروپا را نواخت و زلنسکی کنشی را از خود به نمایش گذاشت که سلبریتی‌های کشورش در سایه یکدلی و وحدت انسجام‌یافته مردم اوکراین در ساخت بطری‌های آتشین یا همان «کوکتل مولوتف» در کنار ارتش اوکراین قرار بگیرند. زلنسکی نشان داد که برخلاف اسلافش همچون «یولیا تیموشنکو» بانوی اول انقلاب نارنجی در بهار 2005 کی‌یف و «ویکتور یوشچنکو» نیست که بر سر اهمال و تعلل بخواهند جزیره‌ای چون کریمه در جنوب اوکراین را به خاک روسیه الحاق کنند. او نشان داد که مانند میخائیل ساکاشویلی در حیات سیاسی گرجستان نیست که بخواهد در اعلام استقلال مناطق آبخازایا و اوستیای جنوبی برای ولادیمیر پوتین و ماجراجویی‌هایش فرش قرمز پهن کند و با دسته گل به استقبالش برود. زلنسکی نشان داد که نمی‌توان نقش او را فقط به نقش یک کمدین تقلیل داد و عنداللزوم او می‌تواند در کنار ژانر کمدی، رهبر مقتدری نیز باشد و دموکراسی را به سخره نگیرد. قالب‌های ادراکی و تحلیلی زلنسکی تا به اینجای کار به او نشان داده و قطعا او را به این باور رسانده که ممکن است حادثه الحاق کریمه، این بار بر سر منطقه دونباس در شرق اوکراین و مشخصا در سه استان «دونتسک» و «لوهانسک» و «دنیپروپتروفسک» تکرار شود که نشانه خوبی برای اوکراین نیست. اما واقعیت آن است که نه وعده‌های غرب تحقق یافته و نه ارتش اوکراین کارایی لازم را دارد. زلنسکی باید بداند که لازمه تداوم جنگ متضمن تدارکات تئوریک و عملی است و صرف دیدار رهبرانی چون بوریس جانسون از انگلستان، اولاف شولتس از آلمان، امانوئل ماکرون از فرانسه، ماریو دراگی از ایتالیا و کلاوس یوهانیس از رومانی از کی‌یف و قدم زدن در خیابان‌های جنگ‌زده اوکراین راهبردی موثر برای مهار ولادیمیر پوتین در تداوم حملات مخرب به اوکراین نیست. ضمن آنکه زلنسکی باید به هشدار پوتین به این کشور‌ها توجه کند. بنابراین با توجه به کارنامه قابل قبول زلنسکی در هدایت جنگ، بهتر آن است که راهبردی سازنده برای خروج از بحران از سوی زلنسکی و سایر تصمیم‌سازان اوکراین اتخاذ شود و در جهت جلوگیری از گسترش یک «زمین سوخته» و جلوگیری از یک دوره نظم آنارشی در محیط‌های پیرامونی و از همه مهمتر به جهت جلوگیری از بحران غذایی، تفنگ را بر زمین بگذارد و ثبات را به اوکراین بازگرداند.

* کارشناس مسائل بین‌الملل