علی صولتی، خبرنگار گروه جامعه: روز گذشته در پی انتشار دوباره سخنان عجیب امیرحسین بانکی‌پور، نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی که پیشنهاد ازدواج دختران ایرانی با شیعیان سایر کشورها و کاهش سن ازدواج به‌دلیل بلوغ زودرس را طرح کرده بود، موجی از اعتراضات و انتقادات رسانه‌ها، فعالان و آسیب‌شناسان اجتماعی و کارشناسان حوزه جمعیت به جریان افتاد؛ واکنش‌هایی که به مجادله در صحن علنی مجلس نیز کشیده شد. بانکی‌پور روز گذشته در اظهارنظری گفته بود: «تعداد دختران و پسران در آستانه ازدواج و زیر ۳۰ سال ما فعلا به هم می‌خورد؛ اما درخصوص نسل گذشته منظور دختران مجرد بالای ۳۰ سالی هستند که آمار آنها با توجه به سرشماری صورت‌گرفته در سال ۹۵ چیزی حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار نفر را نشان می‌دهد و خانم‌های بالای ۳۰ سال مجردی که در این سن یا مطلقه هستند یا به هر دلیل همسر خود را از دست داده‌اند هم بالغ‌بر ۷۰۰ هزار نفر هستند. این قشر از دختران مجرد با توجه به کمبود پسر مجرد در کشور با مسلمانان و شیعیان علاقه‌مند به ایران ازدواج کنند.» «فرهیختگان» پیش‌تر در واکنش به اظهارات مشابه بانکی‌پور، نماینده اصفهان و رئیس کمیسیون مشترک طرح حمایت از خانواده و جوانی جمعیت مجلس شورای اسلامی، این قبیل دیدگاه‌ها را مورد نقد و سوال قرار داده بود اما متاسفانه این اظهارات عجیب و نادرست مجدد طرح و بر آنها تاکید شده است، در این گزارش پیشینه این رویکرد، علل نادرست بودن آن و گزارشی از موج انتقادات و اعتراضات نسبت به این دیدگاه را با هم مرور می‌کنیم.
اظهارات نادرستی که پیش‌تر هم گفته شده بود
این اولین صحبت جنجالی بانکی‌پور درباره ازدواج و حوزه جمعیت نیست، وی پیش‌تر در جلسه‌ای مشابه همین اظهارات را گفته بود؛ «... باید حرکت‌های اصولی را شروع کنیم، برنامه‌ریزی گسترده صورت بگیرد و زمینه ازدواج بین‌المللی دختران فراهم شود! امروز سلاحی به‌نام قانون در دست ماست که می‌توانیم از آن استفاده کنیم، درباره داستان‌های سقط در قانون جمعیت، ۹ماده دیده شده که در حد مفسد فی‌الارض و باطل کردن مجوز است که می‌توان اعمال کرد.» «فرهیختگان» نیز در همان زمان در پاسخ این نماینده نوشته بود: «بانکی‌پور از لفظ سلاح برای قانون استفاده کرده و معتقد است یک زمانی اقلیت بودیم و الان که اکثریت هستیم، با سلاح قانون پیش می‌رویم. اینکه مسئولی برای مردم خط‌ونشان می‌کشد و از همه بدتر اینکه می‌گوید اگر از ایران ناامید شویم سراغ ازدواج‌های بین‌المللی می‌رویم، سخنانی عجیب و ناامیدکننده‌اند. مردم دغدغه روغن، ماکارونی، مرغ و تخم‌مرغ دارند. گفتن این مباحث به این شیوه چه مشکلی را قرار است حل کند؟ اگر مردم به‌خاطر لج با نظام حجاب خود را کم کردند، اگر به‌خاطر لج با نظام سعی کردند این اقدام را انجام دهند، رویکرد ضدجمعیتی و تمسخر جمعیت را نیز می‌توانند به‌عنوان رویکرد ضدنظام تلقی کنند. در این‌‌صورت تمام زحمات در این حوزه به هدر می‌رود. به‌وضوح مشخص است که درمجموع این برخوردها، رویکرد سلاح و... نمی‌تواند درست باشد. در باقی کشورها مشوق‌هایی که برای افزایش جمعیت استفاده شد کاملا کاربردی و اجرایی بود اما در ایران متاسفانه توجه به سیاست‌های سلبی نسبت به سیاست‌های تشویقی غلبه دارد. قانون می‌گوید ماشین می‌دهیم، 200 متر زمین برای بارداری سوم می‌دهیم، 10 میلیون سهام می‌دهیم اما به آن عمل نمیشود. می‌بینیم که دو ماه از سال گذشته، مالیات 1401 را اعمال کردند اما افزایش حقوق را هنوز کاملا اعمال نکرده‌اند. اطراف شما جوانان زیادی هستند که ازدواج نمی‌کنند، برای نابارورها که 20درصد از زوج‌های کل کشور هستند، پوشش بیمه‌ای داده نمیشود، جای سوال است که آیا گرفتن وام ازدواج راحت شده؟ آیا مسکن‌های با متراژ کم به فراوانی موجود است؟»
رویکردی تک‌وجهی که تنها موجب تخریب و آسیب به سیاست درست نظام خواهد شد
سیدمحمد اکرمی، رئیس انجمن علمی ژنتیک پزشکی ایران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» و در واکنش به صحبت‌های بانکی‌پور می‌گوید: «این نماینده مجلس اوایل خردادماه سال جاری در همایشی با عنوان «ایران جوان» این ایده را مطرح کرده بود و اخیرا در یک نشست خبری توضیحات بیشتری درباره آن داد. امر ازدواج و فرزندآوری موضوعی چندوجهی است و پرداخت به آن با رویکرد دستوری یا تک‌وجهی قطعا فقط موجب تخریب و آسیب به سیاست ارزشمند نظام خواهد شد. یادمان نمی‌رود برای سال‌های مختلف، مقام‌معظم‌رهبری با دقت و مطالعه بسیار برای هر سال نامی خاص اعلام کردند ولی سیاست‌های اجرایی متاسفانه با همین رویکرد، به طرز شایسته و مدنظر ایشان موثر نیفتاده‌اند. برای تبیین امر چند سوال مطرح میکنم؛ قانون ابزار است یا اسلحه؟ بلوغ جنسی برای ازدواج یا فرزندآوری کفایت می‌کند؟ برای فرزندآوری شاهد آوردن از معصومین موثر است یا مخرب؟ واقعا تبیین اینکه چرا جوانان از ازدواج و فرزندآوری پرهیز می‌کنند، کار سختی است؟ آیا تهدید به ازدواج بین‌المللی می‌تواند موثر باشد یا مخرب؟ آیا ازدواج و فرزندآوری برای داشتن فرزند سالم است یا با رویکردهای اشتباهی که منجر به افزایش نوزادان معلول و ناقص‌الخلقه است، می‌توان جمعیت را زیاد کرد؟ جمعیت سالم قدرت است یا جمعیت بیمار؟ به نظرم پاسخ به این سوالات نیاز به تبیین و کار گروهی مداوم استادان حوزه و دانشگاه و با صبر و حوصله به دور از جوزدگی و براساس شواهد علمی و دیدن تجربیات موفق سایر کشورها دارد تا میسر افتد. وقتی جامعه با مشکلات جدی اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کند، آیا تبیین یک موضوع ملی نیاز به زیرساخت، زمان‌شناسی و فرهنگ‌سازی ندارد؟ می‌شود با حذف انجمن‌های علمی تخصصی این مهم را پیش برد؟ از زمان تصویب قانون در کمیسیون جمعیت مجلس تا تایید شورای نگهبان 8 ماه طول کشید. از زمان ابلاغ تاکنون 7 ماه می‌گذرد. به اطراف خود نگاه کنیم. چند خانواده به این موضوع با نگاه مثبت توجه کرده و درمورد آن بحث و تبادل‌نظر کرده‌اند. جواب سوالات بالا در همین پایش ساده قابل دست‌یافتن است.»
محاکمه نماینده اصفهان در صحن علنی مجلس
واکنش‌ها به صحبت‌های بانکی‌پور اما محدود به رسانه‌ها و افکار عمومی نماند و به صحن علنی مجلس در یکشنبه 29 خرداد کشیده شد. نمایندگان مجلس در جلسه علنی روز یکشنبه، درحال بررسی طرح اصلاح قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری بودند که تعدادی از نمایندگان خانم مجلس مقابل صندلی امیرحسین بانکی‌پور، رئیس کمیسیون مشترک طرح حمایت از خانواده و جوانی جمعیت مجلس شورای اسلامی حضور یافته و انتقاداتی را به اظهارات اخیر وی درمورد پیشنهاد ازدواج بین‌المللی دختران مجرد مطرح کردند. در پی این اتفاق، تعدادی از نمایندگان مجلس وقتی متوجه شدند بانکی‌پور چنین صحبت‌هایی کرده، اعتراض خود را نسبت به وی نشان دادند، بنا به گزارش‌هایی از جلسه روز یکشنبه مجلس؛ محمودوند، عضو کمیسیون امنیت ملی با صدای بلند به بانکی‌پور اعتراض کرده: «آیا تو واقعا چنین حرفی را زده‌ای؟» کمال علیپور، نماینده قائمشهر نیز در پی این واکنش‌ها به بانکی‌پور گفته: «آیا این صحبت‌های شما به معنای راه‌حل است؟» درظاهر این فضا پیرامون انتقادات به بانکی‌پور ادامه داشته تا جایی که با ورود اعضای هیات‌رئیسه، جو جلسه آرام‌تر می‌شود. سیدغنی نظری، نماینده خلخال در مجلس در واکنش به پیشنهاد بانکی‌پور برای طرح ازدواج بین‌المللی، گفت: «اینکه برخی دوستان درباره ازدواج دختران ایرانی با اتباع بیگانه به بهانه توسعه روابط فرهنگی صحبت کردند، کاملا غلط است.» وی افزود: «انتظار داریم رئیس مجلس فرصت دهد تا این نماینده از ساحت مقدس خواهران و مادران ایرانی عذرخواهی کند.» امیرحسین بانکی‌پور نیز در پاسخ به تذکر سیدغنی نظری، گفت: «برادر بزرگوارم در خلال صحبت‌هایی، تذکری به من دادند. همه ما مجلسی‌ها می‌دانیم که رسانه‌های معاند با تقطیع سخنان، به‌خصوص سخنان نمایندگان به تخریب مجلس می‌پردازند. از نمایندگان که خود قربانیان تقطیع‌ها هستند، انتظار دارم هر وقت در پیامک یا فضای مجازی اظهارنظر می‌کنند ابتدا صحبت را کامل بشوند و بعد روی آن قضاوت کنند.»
بانکی‌پور اظهاراتش را تکذیب می‌کند
بانکی‌پور در ادامه درباره اظهارات جنجالی خود این‌گونه توضیح می‌دهد: «صحبت من در یک محیط علمی و آکادمیک بود و در آنجا تحلیل آماری داشتم و تاکید داشتم این بحث رسانه‌ای نیست و مربوط به حوزه‌های نظری و صاحب‌نظران است. آمارهای غلطی در جامعه مطرح می‌شود که باید اصلاح شود، ازجمله آماری که می‌گویند تعداد زنان ما بیشتر از مردان هستند، این آمار غلط است. اتفاقا به تعداد دختران مجرد آماده ازدواج و پسران مجرد آماده به ازدواج طبق سرشماری سال ۹۵ هم‌تراز هستند. در آن سخنرانی درمورد یک گروه سنی تذکر دادند و گفتم گروه سنی بانوان بالاتر از ۳۰ سال، طبق سرشماری سال ۹۵، یک میلیون و 400 هزار نفر دختر مجرد بالای ۳۰ سال داریم و ۷۰۰ هزار خانمی که همسر خود را از دست داده یا جدا شده‌اند، جمعا دو میلیون و صدهزار نفر هستند. در سخنرانی گفتم چنانچه اینها بخواهند طبق عرف ازدواج با پسرهای چهار و پنج سال بزرگ‌تر از خود ازدواج کنند، برای دوسوم این بانوان همسری نیست. در آنجا ازدواج همسالان را توصیه کردم و گفتم ازدواج همسالان را روان‌شناسان ما تایید می‌کنند که سن عقلی و ظاهری در ازدواج مراد است نه سن شناسنامه‌ای، اگر ما بخواهیم در فرهنگ غلطی که در ذهن ما وجود دارد حتما دختران با پسران بزرگ‌تر از خود ازدواج کنند این ضربه به دختران وارد شده است. در آن جلسه تاکید من به ازدواج همسالان بود، ازجمله در محیطی صحبت می‌کردم بحث دیگری هم مطرح شد؛ اقبال‌هایی داشتیم، موانع و مراجعاتی داشتیم از خانم‌هایی که با برخی اندیشمندان خارج از کشور ازدواج کرده بودند ولی به فرزندان آنها شناسنامه ایرانی نداده بودند. در آن جلسه تاکید کردیم این مشکل قانونی ندارد و نباید مانع شویم. اندیشمندانی در کشور ما زندگی می‌کنند که از نظر اعتقادی و اخلاقی با فرهنگ ما تطبیق دارند و به انقلاب ما علاقه‌مند هستند و با یک خانم ایرانی ازدواج کردند. ما نباید شرایط را برای آنها سخت کنیم. در آن جلسه تاکید کردم که بحث آماری است اما متاسفانه رسانه‌ها صحبت‌های مرا تقطیع کردند و این جو رسانه‌ای را به وجود آوردند. من به نوبه خود از بانوانی که ممکن است این تقطیع، ذهن آنها را آزرده کرده باشد، از طرف آن رسانه‌های غلط عذرخواهی میکنم ولی معتقدم صورت‌مساله‌ها را نباید پاک کنیم.»
آخرش هم عذرخواهی نکردی
در پایان سخنان بانکی‌پور در صحن علنی مجلس، یکی از نمایندگان به وی گفت که «آخرش هم عذرخواهی نکردی!» انتقادات و مخالفت‌هایی که به قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، مصوب ۱۴۰۰/۰۷/۲۴ شده بود نیز بیشتر در همین راستا و اظهارنظرهای مشابه هواداران تصویب این قانون بود، اظهارنظرهای گاه نامعقولی که به گفته فاطمه قاسم‌پور، نماینده تهران باید آنها را از ماهیت این قانون جدا دانست و طرفداری از قانون را به پای هواداری از چنین نقطه‌نظرهای نه‌چندان دقیقی ننوشت. قاسم‌پور در تذکری شفاهی خطاب به هیات‌رئیسه مجلس گفت: «با توجه به توان مجلس انقلابی قانون تعالی جمعیت تصویب شد، لذا امروز نظارت بر اجرای این قانون بر تک‌تک نمایندگان و البته هیات‌رئیسه مجلس واجب است. علاوه‌بر این به نمایندگی از بانوان فراکسیون زنان و خانواده باید بگویم ما همه معتقدیم باید مسیر ازدواج جوانان تسهیل شود اما نه با هر راهکاری و نه با هر بیانی، لذا اظهارنظرهای هیجانی و غیرکارشناسی که افکارعمومی را جریحه‌دار می‌کند نه‌تنها نظر کلیت مجلس نیست بلکه اعلام میکنم ارائه راهکارهایی مبنی‌بر حفظ کرامت جامعه زنان و نگاه همه‌جانبه برای ارائه راهبردها و سیاست‌های مبتنی‌بر آموزه‌های دینی و ارزش‌های جامعه ایرانی رویکرد این مجلس بوده و هست. مجلس کنونی علاوه‌بر قانونگذاری در حوزه جوانی جمعیت، اصلاح قانون تسهیل ازدواج، اصلاح قانون حمایت از خانواده و لایحه حمایت زنان در برابر خشونت را با جلب‌نظر نخبگان پیگیری می‌کند، لذا نباید با یک‌سری اظهارنظرها که درنهایت جامعه زنان را که کریمانه به‌دنبال احقاق حقوق‌شان هستند، ملتهب کنیم و این کار در شأن مجلس نیست. لذا از این تریبون به تمام زنان و دختران و مردان غیور سرزمین خود اعلام میکنم که حفظ شأن و منزلت آنها را بر خود واجب می‌دانیم و در این مسیر گام برمی‌داریم.» تذکر این نماینده اما بی‌پاسخ نماند و عبدالرضا مصری، نایب‌رئیس مجلس که ریاست آن جلسه را برعهده داشت، در پاسخ به این تذکر گفت: «وظیفه ذاتی مجلس دفاع و صیانت از مصوبات مجلس شورای اسلامی است، لذا از آنچه در مجلس تصویب شده، صیانت می‌کنیم تا مرّ قانون اجرا شود. اما ممکن است هرکدام از نمایندگان نظرات شخصی داشته باشند اما درنهایت آنچه قانون است، اجرا خواهد شد.»
فراکسیون زنان مجلس: توضیحات بانکی‌پور قانع‌کننده نبود
گفتیم که در جلسه علنی روز یکشنبه مجلس شورای اسلامی، در ابتدا واکنش‌ها و اعتراض‌ها نسبت به سخنان بانکی‌پور از سوی نمایندگان خانم و اعضای فراکسیون زنان مجلس آغاز شد و پس از آن سایر نمایندگان نیز واکنش نشان دادند. شیوا قاسمی‌پور، عضو فراکسیون زنان مجلس درباره صحبت‌های این فراکسیون با بانکی‌پور، این‌طور توضیح داد: «در ابتدا باید از اینکه رسانه‌ها پیگیر مسائل حوزه زنان هستند، تشکر کنم. موضوعی که امروز در صحن مجلس پیش آمد، این بود که در دقایق اولیه صبح، مصاحبه بانکی‌پور نماینده مردم اصفهان مطرح شد. ایشان مطلبی را فرمودند که از همان ابتدا خانم‌های نماینده به آن حساسیت نشان دادند. صحبت ایشان هیجانی و بدون منطق و عقلانیت بوده است. البته باید تاکید کنم اینکه صحبت‌ها مربوط به شخص خودشان است و برآیند مجلس نیست. ما با ایشان صحبت کردیم ولی توضیحات‌شان قانع‌کننده نبود. آقایان و خانم‌های نماینده همه باهم اعتراض کردند ولی فراکسیون زنان به‌صورت یکدست در این‌باره موضع گرفتند و یکی از خانم‌ها به نمایندگی از فراکسیون صحبت و آقایان هم همراهی کردند. بعد هم نشست خبری در جایگاه خبرنگاران برگزار شد و هرکدام اظهارنظری در این خصوص کردند. نمی‌توان بعضی حرف‌ها را درمورد نیمی از جامعه و درباره کرامت و جایگاه زن به این شکل بیان کرد. ایشان نظر و راهکار شخصی ارائه دادند، درصورتی‌که راهکار دادن در این‌باره کار یک شخص نیست. شاید ایشان به این شکل فکر کردند که مرد ایرانی نیست که خانم‌های ایرانی بخواهند ازدواج کنند، درصورتی که چنین چیزی نیست. این راه‌حل به شأن و جایگاه زنان ایرانی خدشه وارد کرده است. به باور من مشکل اینجاست که دختران و بانوان ایرانی بیشتر دنبال مردی هستند که بتوانند در جایگاه مردانگی، با او زندگی موفقی را داشته باشند. اینکه فقط بگوییم طرف ازدواج کرده است ولی درنهایت اختلافات و طلاق و مشکلات بعدی را در پی داشته باشد، راه چاره نیست.»
غیرت‌مان اجازه نمی‌دهد بگوییم بانوان این سرزمین بروند با اتباع دیگر ازدواج کنند
در ادامه واکنش‌ها به صحبت‌های نسنجیده نماینده اصفهان در مجلس شورای اسلامی، علیرضا منادی‌سفیدان نماینده مردم تبریز در مجلس، اظهارات اخیر بانکی‌پور را تعجب‌برانگیز خواند و گفت: «بانکی‌پور باید از ملت بزرگ ایران عذرخواهی کند. در نشست علنی مجلس نیز، ضمن تجمع بانوان اطراف میز بانکی‌پور و اعتراض به سخنان سبک وی، سایر نمایندگان نیز علیه او اعتراض کردند.» معین‌الدین سعیدی، نماینده چابهار نیز در جلسه علنی مجلس، در تذکری در واکنش به اظهارات امیرحسین بانکی‌پور، خطاب به او عنوان کرد: «چرا این مسائل را مطرح می‌کنید؟ کسی که یک جو غیرت ایرانی دارد مگر می‌شود بگوید که بانوان این سرزمین بروند با اتباع دیگر ازدواج کنند؟ کاش این را اصلاح می‌کردید و کاش درمقابل ملت بزرگ ایران عذرخواهی می‌کردید؟ ما چرا باید برای بانوان ایرانی تصمیم بگیریم؟ خواهش میکنم برادر عزیزم از پیشگاه ملت ایران عذرخواهی کند.» پس از آن سیدحسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در اظهارنظری گفت: «موضوع ازدواج یک مساله خصوصی است، ازدواج یک موضوع دستوری نیست. یک نفر باید جلوی این فرد را بگیرد که چنین تفکرات غیرکارشناسی را به‌صراحت اعلام می‌کند. خودشان خوب می‌دانند، همین قانونی که آقای بانکی‌پور در مجلس پیگیر بودند و به سرانجام رسید زمینه افزایش ازدواج را فراهم نمی‌کند؛ چراکه مشکل جای دیگر است. مشکل آنجایی است که آقایان نمی‌توانند امنیت سرمایه‌گذاری ایجاد کنند، مشکل در جایی است که سرمایه اجتماعی در کشور پایین آمده است. مشکل آنجایی است که براساس آمار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از ۲۴ میلیون خانوار، حدود ۹ میلیون و ۴۰۰هزار خانواده فقیر هستند، مشکل از این موارد است که ازدواج صورت نمی‌گیرد، در غیر این صورت کدام جوانی است که نخواهد ازدواج کند؟»
واکنش به دیدگاه‌های نسنجیده، اقدامی حیاتی برای حفظ سرمایه‌های اجتماعی کشور
در آخر لازم است متذکر شویم نباید به این دست دیدگاه‌ها صرفا به‌عنوان اظهارنظرهای شخصی یا دیدگاه‌های نسنجیده و تقطیع‌شده و... نگاه کرد. بله این دست رویکرد‌ها نسنجیده و نادرست است اما بی‌تفاوتی به این اظهارات مانند آنچه تا پیش از این موج واکنش‌ها نسبت به سخنان نماینده اصفهان، برقرار بود که نهایتا موجب شد ایشان با تاکید بیشتر و تکرار این مواضع اشتباه، احساسات و افکار عمومی مردم و کارشناسان را برانگیخته کند، ابدا جایز نیست؛ چراکه اولا باید در نظر داشت این نظرات و رویکردهای عجیب زمانی که توسط مسئولان و قانونگذاران کشورمان اتخاذ می‌شوند، ممکن است بی‌تفاوتی به آنها نهایتا موجب خطا در تصمیم‌گیری، سیاستگذاری و قانونگذاری برای یک ملت شود. ثانیا لازم است با واکنش‌های صریح جلوی مطرح‌شدن این دست اظهارات یا هر نظر نسنجیده دیگری در آینده گرفته شود تا سرمایه‌های اجتماعی کشور حفظ شده و دائما بین مسئولان و مردم شکاف و فاصله بیشتر به وجود نیاید. اگر فضای رسانه‌ای و گفتمان مسئولان به‌جای نزدیک‌تر شدن به فضای گفتمان نخبگان، قرار باشد روزبه‌روز از فضای نخبگانی فاصله گرفته و سطحی‌محور شود، نباید انتظار داشت اقبال عمومی، ارتباط و فهم مشترک میان مردم و مسئولان در حد مطلوب باقی مانده و در بزنگاه‌های تاریخی و سرنوشت‌ساز به نجات کشور و ملت بیاید.
نظر شما