برخی کارشناس‌های محیط‌زیست بر این عقیده‌اند که کشورهای همسایه غربی ایران به‌شدت خودخواه هستند که اینطور باعث مشکل در داخل مرزهای ما شده‌اند. در همین راستا، پیشتر احد وظیفه، رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی با اشاره به مقصران وضع موجود در ایران گفته بود: «درحال‌حاضر
گرد و خاکی که تهران و برخی مناطق دیگر را دربرگرفته از عراق، سوریه و عربستان به‌سوی ایران آمده است. این گرد و خاک از عراق برخاسته و به مرور زمان به تهران و شمال‌شرق ایران می‌رسد؛ بنابراین خاستگاه گرد و خاک این روزهای ایران شرق و جنوب‌شرقی سوریه، شرق اردن و مناطق غربی تا جنوبی عراق است.»
همچنین محمدمهدی میرزائی قمی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با بیان اینکه براساس بررسی‌های انجام‌شده در این شرکت با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های هواشناسی ثبت‌شده در ایستگاه‌های بین‌المللی، کانون‌های اصلی تولید طوفان‌های ریزگرد در شهر تهران، عمدتا در خارج از کشور واقع شده‌اند، گفته است: «البته از آنجا که وقوع این پدیده‌ها همواره با وزش باد با سرعت بالا همراه است، بدیهی است طوفان ریزگرد در طول مسیر خود با گذر از کانون‌های داخلی، این کانون‌ها را نیز فعال می‌کند.» وی با اشاره به اینکه به موجب این بررسی‌ها، در طوفان‌های ریزگرد سال۱۴۰۱ و به‌ویژه طوفان‌هایی که به محدوده شهر تهران رسیده‌اند، کانون‌های ریزگرد واقع در خارج از کشور، نقش بسیار پررنگ‌تری از کانون‌های داخلی داشته‌اند، اظهار کرد: «به‌طور مشخص، سهم عمده طوفان‌های ۱۹ و ۲۰فروردین‌ماه گذشته، مربوط به کانون‌های واقع در کشورهای عراق، سوریه و اردن بوده و در طوفان‌های ۱۷ و ۱۸اردیبهشت‌ماه جاری نیز کانون‌های واقع در کشورهای عراق و عربستان، نقش اصلی را داشتند.» تمام این‌ها
در حالی است که طی سال‌های گذشته، یک توافقنامه‌ای بین ایران و عراق امضا شده بود و به‌دنبال آن مالچ‌پاشی در بخش‌هایی از هورالعظیم که منشأ ریزگردها بود، انجام و این امر باعث شد تا مقداری جلوی تشدید این پدیده و بروز و ظهور آن به شکل قبلی گرفته شود. با توجه به طوفان‌های اخیر به نظر می‌رسد اجرای این توافقنامه بین ایران و عراق دچار مشکل شده و در راستای مبارزه با پدیده ریزگردها آن اقدامی که باید، انجام نمی‌شود که باید درخصوص این کارشکنی مسوولان توضیحی ارائه دهند. مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا متولی این امر را سازمان محیط‌زیست می‌داند. اما سازمان محیط‌زیست وزارت امورخارجه را مکلف به رایزنی با مجامع بین‌المللی برای پایان گرد و غبارها می‌داند. درهرصورت اگر اقدامی درخصوص حل این موضوع گرفته نشود، میزان روزهای آلوده در ایران بیشتر و تنفس در این هوا سخت‌تر میشود.
مالچ‌پاشی گران است!
در همین راستا، داریوش گل‌علیزاده، معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور به «صبح‌نو» می‌گوید: اینکه دیروز اعلام کردند تهران آلوده‌ترین شهر جهان است، آلودگی این روزها طوفان گردوغبار است و با آلودگی صنعتی متفاوت است. بااینحال اکنون براساس گزارش‌های دریافتی، 15استان که عمدتا در نیمه غربی کشور و مرکزی هستند، درگیر طوفان گردوغبارند که منشأ این طوفان‌ها اراضی شرق کشور عراق است و نقشه‌های هواشناسی هم چشمه‌های تولید گردوغبار را در کشور عراق نشان می‌دهد؛ البته این وضعیت در برخی استان‌ها ازجمله استان‌های مرکزی ایلام و کرمانشاه به مراتب بدتر است. بااینحال وضعیت این روزهای عراق بسیار بدتر از کرمانشاه و تهران است. همچنین پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی نشان داده طوفان تا روز 29اردیبهشت‌ماه ادامه داشته باشد؛ بنابراین شرایط گردوغبار تداوم دارد.
او اضافه می‌کند: بااینحال منشأ اصلی طوفان گردوغبار در ایران از عراق و سوریه است؛ بنابراین با وزش باد این ریزگردها از عراق به‌سمت نواحی غربی ایران سرازیر میشود؛ البته گاهی منشأ داخلی نیز دارد و این کانون‌های داخلی ناشی از تخریب سرزمین است؛ چراکه درحال‌حاضر وضعیت تالاب‌های ایران به‌دلیل کم‌آبی، خشکسالی و سوءمدیریت در تامین منابع آب در مرز هشدار قرار دارد. اگر طی این مدت به داد تالاب‌ها نرسیم، قطعا در سال‌های آینده این تالاب‌ها هم یکی از مهم‌ترین کانون گردوغبار ایران میشود اما برخلاف اظهارنظرها، منشأ طوفان اخیر تالاب‌های داخلی نبودند؛ البته کانون‌های مستعد گردوغبار در ایران هفت‌میلیون هکتار است.
این کارشناس محیط‌زیست اظهار می‌کند: اگر برای این قضیه راهکاری در نظر نگیریم در آینده نه‌چندان دور با پدیده بیابان‌زایی روبه‌رو می‌شویم؛ البته براساس تحقیقات به وسعت کانون‌های گردوغبار هم اضافه میشود. متاسفانه در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری به مقوله خشکسالی ایران توجهی نمی‌شود. این در حالی است که در برخی استان‌ها غلاتی کشت میشود که با توجه به اقلیم آن مناسب آن سرزمین نیست اما متاسفانه به‌دلیل سوءمدیریت در این حوزه توجهی به تخریب‌ها نمی‌شود.
او در ادامه می‌گوید: طی سال‌های گذشته، برخی از اراضی و کانون‌های گردوغبار را مالچ‌های نفتی می‌پاشیدیم. همین امر منجر به تثبیت خاک و عدم بروز طوفان گردوغبار در ایران می‌شد اما چندین ساله که به‌دلیل هزینه‌های گزاف مالچ‌پاشی دیگر این عمل ازسوی ایران صورت نمی‌گیرد؛ بنابراین وزارت امورخارجه در این شرایط باید با کشورهای همسایه رایزنی کند تا در کانون‌های گردوغبار درختکاری شود و بخشی هم برای تثبیت خاک مالچ‌پاشی شود.
از طرفی، باید با مدیریت منابع آب و اصلاح امور کشت نیز از تشدید بیابان‌زایی کشور جلوگیری شود.
کانون گردوغبار در خارج از مرزها
او افزود: براساس گزارش‌ها، حدود 23میلیون هکتار اراضی تخریب‌شده در عراق وجود دارد. پروژه سدسازی در ترکیه هم این امر را تشدید کرده است؛ بنابراین اراضی شرق کشور عراق و غرب سوریه که کانون گردوغبار این روزهای ایران است، رهاسازی شده است. با توجه به اینکه عمده کانون‌های گردوغبار در خارج از مرزهای ایران قرار دارد، طبیعتا حلقه گمشده و اهرم اصلی برای حل مشکل، خواست کشورهای عضو و کشورهای درگیر این موضوع و ذی‌نفعان است؛ بنابراین دیپلماسی می‌تواند کمک کند تا این فعالیت‌ها ذیل نهادهای بین‌المللی انجام شود و مشکل مردم ایران، عراق، سوریه و کشورهایی که درگیر هستند و از این شرایط آسیب می‌بینند برطرف شود و نیاز است که دیپلماسی در این حوزه تقویت شود؛ زیرا تا زمانی که از طریق مجامع بین‌المللی این موضوع حل نشود، هر روز میزان گردوغبار و روزهای آلوده بیشتر میشود؛ البته وزارت امورخارجه عضو ستاد گردوغبار است ولی تاکنون اقدامی نکردند.
منشأ اصلی طوفان گردوغبار در ایران از عراق و سوریه است؛ بنابراین با وزش باد این ریزگردها از عراق به‌سمت نواحی غربی ایران سرازیر میشود